Maatstaf. Jaargang 23

[p. 64]

J.B. Charles Waarom daarom

124. Scheepken onder Jezus' hoede
met de kruisvlag hoog in top
neemt als arke der verlossing
allen die in nood zijn op.

Ik denk dat ik dertien was toen ik bezwaar ging maken tegen dat ‘scheepken’ en die ‘arke’. Het laatste woord sloeg op de ark waar Noach de Zondvloed in overleefde met de dieren, dat begreep ik, maar in het nederlands was het ‘scheepje’ en ‘ark’. Wie moest er hier verneukt worden? Ik wist hoe keihard de kerels waren die een schip tot een scheepken verzalfden. De arme bruine mensen die het buskruit alleen maar hadden uitgevonden voor het vuurwerk, deden zij sidderen met hun scheepkens. Wat zat er achter dit spraakgebruik? Als je er een ‘ark’ van maakt kun je zingen ‘ark van de verlossing’, maar de grote mensen die ik niet vertrouwde zeiden behalve ‘arke’ eerder ‘der’ dan ‘van de’. Waarom? De predikanten zeiden liever dat God een God ‘des vredes’ was dan ‘van de vrede’, maar in mijn oren klonk ‘des vredes’ minder vredelievend. Dáárom verkozen zij het zo, ik wist het, al begreep ik het niet. Later ging die ‘kruisvlag hoog in top’ een verwant verdachte betekenis krijgen. Het kruis werd zo in verband gebracht met een lied als ‘ferme jongens, stoere knapen’ en ‘het zeegat uit, hem wacht rijke buit’. Verdacht hoor. En nog later begon ik aan de zin van een verlossing te twijfelen. Van wat? Van de ellende die de dominees de mensen eerst aanpraatten! Want het betrof geen materiële ellende, maar de ‘zonde’. Als het wel over de konkrete ellende ging, hoe zat het dan met de nood van de inwoners van Jericho, toen zij met de scherpte ‘des zwaards’ door israëliese landveroveraars afgeslacht werden? Voer de arke der verlossing ook voor deze rampzalige palestijnen? Bah, wat een geschiedenis. De kruisvlag mooi in top hoor. Die kruisvlag heeft niets met het kruis van Jezus te maken maar met de kruisboog (zie nr. 127).

Jezus leefde, hij zal leven en hij leeft, of hij bestaan heeft of niet. Hij kan zeggen, sta op en jij staat op, ook al zijn jouw knieën dertig jaar stijver dan die van Jezus toen hij, zoals ze het noemen, op aarde wandelde. Maar hij heet niet Here Jezus. Dat is de Baäl van Colijn en Glashouwer, net zo'n afgod als de Jahvè die ‘zijn volk’ opdracht gaf een ander volk uit te roeien en deszelfs land te roven.

125. De Heiligen van het doodslaan. Sint Michael en Sint George doen, waarschijnlijk uit een passend gevoel van schaamte, nog net of zij tegen niet-bestaand lelijk kruipend gedierte tekeergaan, maar daar zijn ook Sint Maurits, Sint Victor, Sint Eustachius en Sint Proculus. Zij paraderen ronduit als militaire doodslagers. De laatstgenoemde houdt, godbetere, op sommige afbeeldingen een mensenhoofd in de hand, en dat is dan niet zijn eigen hoofd, wat een heilige martelaar nog niet zou misstaan, maar het hoofd van een tegenstander. Dit laatste ontleen ik aan J.R. Hale, hem wil ik citeren wanneer hij het in War and Public Opinion in Renaissance Italy over een soldaat heeft, die - afgezien van enige andere inkonveniënten ergens tussen zijn benen - met de pest in uit de oorlog in Venetië terugkwam. ‘For whom war was still a glamorous opportunity to show how the cortegiano should behave in action; brave, courteous, lovesmitten, able to dash off a sonnet when there was a lull in the fighting and, with an eye cocked shrewdly at present promotion and future fame, indulging in self-advertisement. For his class, warefare presented a series of splendid and legitimate opportunities for the individual to shine and show his worth.’

[p. 65]

De fransen lieten de italianen zien hoe je oorlog moest voeren; bij de verwoesting van Firrizzano, in hun opmars in Toskane en Napels, waar zij voordat zij de steden in brand staken, de bevolking uitmoordden. Er zullen wel enkele gekken zijn die deze volgorde van betekenis vinden: de moordenaars zouden willen voorkomen dat de lieve stedelingen hun stad in vlammen zouden zien opgaan. De bloeddorst van de fransen en hun zwitserse geallieerden, na 1494 en die van de spanjaarden na 1503 werd alleen nog maar overtroffen door die van de duitsers na 1509, die zwelgden in het verkrachten en doodsteken (eerst het ene, dan het andere, zo gek zijn zij nu ook weer niet, die rotmoffen), roven en verbranden.

Hoe kwam dat nou dat die italianen, die toch anderhalf duizend jaar eerder als te vroeg geboren fascisten de toen bekende wereld veroverden, opeens zo halfzacht waren geworden? Waar waren Caesar, Fabius en Scipio?

In de hel. En nu woonden er plotseling veel mensen in Italië die ook wel eens naar de hemel zouden willen na hun dood, zogenaamde kristenen. En, nog erger, er waren humanisten. De zwitsers en de duitsers waren nog van het oude hout gesneden, bij hen was rinnovata la fama antica della ferrocia, die de italianen helaas schenen te hebben verloren. Verloren aan het kristendom. Kom kom, zei de kerk, niet zo somber, wij weten er wel wat op, wij zullen het aangename met het godsdienstige verenigen. En de kerk zalfde koningen, stelde een aantal Heiligen van het Doodmaken in en ging zelf verwoed aan het vechten.

126. Is God iemand om lief te hebben? Als men er van uit kan gaan dat God tenminste bestaat als Schepper, en daar heb ik geen moeite mee, is het nog de vraag of wij die God lief moeten hebben. Of kunnen hebben. Het is merkwaardig dat zo weinig kristenen dit redelijke vragen blijken te vinden. ‘God heb ik lief,’ zingen ze uit volle borst. Laten wij eens proberen te onderzoeken waar die liefde op berust.

Je kunt allereerst liefhebben op een basis van wederkerigheid. Die beweegredenen acht jij niet groots, maar zulke responderende wezens zijn wij nu eenmaal en goddank! voeg ik er zelfs aan toe. Vervolgens kun je iemand liefhebben omdat hij kwetsbaar is en je hulp nodig heeft.

Voor de kristenen moet de tweede manier als goddeloos verworpen worden, zodra het God betreft, want God is natuurlijk niet kwetsbaar, al doen wij alsof. Mijn vriend Ben Alper solliciteerde naar het hoogleraarschap aan een RK College-University in Amerika. De rektor, een jezuiet, vroeg hem:

- U bent een rus, u bent een jood en u lijkt mij een kommunist. Gelooft u in God?

- Jazeker, zei Ben, nou en of, ik ben een fan van God. Maar hij lijkt mij wat insecure.

- Hoezo? vroeg de rektor.

- Hij wil de hele dag van ons horen dat we hem ‘vrezen’ en dat we hem toch liefhebben, zei Ben. De rektor begon te lachen, maar Ben werd benoemd.

Om op ons tema terug te komen, de eerste modaliteit van het liefhebben blijft over. Kristenen hebben God lief, en zo zeggen zij het ook, omdat hij hen eerst liefgehad heeft. Hij zou hen zó liefgehad hebben dat hij voor hen gestorven is. Hij heeft zich als een slaaf voor hen laten doodmaken. De bloedteologie. Een gelovige die erg aan het leven gehecht is zou nu kunnen zeggen:

- Ha, hij is voor mij gestorven, dan ga ik dus lekker niet dood.

- Wacht even, jij gaat wèl dood, jij gaat óók dood, maar anders dan de meeste anderen.

De meerderheid van de bevolking van de aarde kent het kristelijke geloof niet, laat staan dat zij het zou aanhangen als zij het kristendom en het verschijnsel kristen wèl kende, maar jij, kristen, gaat eerst even dood, om dan verder eeuwig en gelukzalig te leven. Altans, als je dat gelooft.

- En al ik het niet geloof?

- Dan niet.

- Als ik het nu niet kàn geloven, dan zal ik na

[p. 66]

de dood dus niet verder leven?

- Hoho, dat heb ik niet gezegd. Je zult wèl verder leven, maar op zo'n pijnlijke, rampzalige manier dat je zult roepen: bergen, bedelf mij! vlammen, verteer mij! Maar dat zal dan voor Dovenmansoren gesmeekt zijn.

- Er klinkt een voldoening in je stem die mij niet bevalt, maar terzake: ik heb God dus lief omdat hij mij na mijn dood redt van een eeuwig leven in de hel. Hij zal...

- Wacht even, hij redt...

- ...laat mij uitspreken alstjeblieft! Hij zal dat doen als ik geloof dat hij het doen zal. Weet je waarom jij begon te geloven? Omdat je al geloofde. Vergeet niet wat Pascal gezegd heeft: ‘Jij zou mij niet zoeken als je mij niet al gevonden had.’

- ...wacht even, hij redt je niet na je dood, hij heeft het nu al gedaan. Dat moet je alleen nog maar even geloven om het voor straks effektief te maken, wat zeg ik, ‘voor straks’? Als je gelooft, krijg je nu al een voorschot van geluk, je bent buiten jezelf van Grote Vreugde, je neemt de klewang vast in de hand en onder het roepen van ‘Manissee! Eén hoeraatje voor de Here Jezus!’ klief je de koppen van opstandige inlanders en roden! Welk een vreugde! Is God soms niet iemand om lief te hebben?!

127. De kruisboog. Het lateraanse Concilie van 1139 verbood ‘sub anathema’ het gebruik van de kruisboog (door de kruisridders) ‘adversos christianos et catholicos’. Heidenen en ketters mochten wel met de kruisboog worden gedood.

128. De hondse domestikatie. In het voorlaatste nummer noemde ik twee gronden waarop men iemand lief kan hebben. Ik heb daar één vergeten. Honden hebben hun baas lief, omdat die machtiger is dan zij zijn. Zij blaffen, zij bijten voor hem, tenminste, dat geloven zij. Dit is hondse domestikatie, een verschijnsel dat zich ook bij de mens voordoet. Voorzover de landverraders van 1940-1945 niet door begerigheid tot hun stinkende landverradersleven kwamen, was het door hondse domestikatie: herinner je, hoe blaffend en bijtend zij zich, voor hun duitse bazen uit, tegen de slachtoffers van die rovers keerden.

In hoeverre is godsdienst hondse domestikatie?

129. Vorsten (2). Het erfelijke koningschap is niet een geïsoleerd instituut waar je om kunt meesmuilen, dat je rustig kunt laten zitten, zoals een vetknobbel onder je schedelhuid, een beetje gek, maar niet gevaarlijk. Het erfelijke koningschap hangt nog samen met de negentiende eeuw. Met het kopen van een militaire carrière, zoals Lord Cardigan gedaan heeft, de fraaie ezelskop van de Charge van de Lichte Brigade. Met de koloniale oorlogen na 1885, met Van Heutsz, met de kostbare olie in de bodem van bruine mensen die een technologiese achterstand hadden (mee waardoor zij, hoewel slechts op den duur, overwonnen konden worden, gelukkig maar tijdelijk), met alle andere infekte strukturen in onze nog grotendeels negentiendeëeuwse samenleving; of zij op dit ogenblik virulent zijn of zich rustig houden.

130. Naties. Een natie heeft een ‘ziel’, zegt Renan. Zonder gelukkig te zijn met het woord ziel kan ik er toch moeilijk een ander voor vinden, want ‘geest’ is tegelijk anders en niet veel konkreter. Merkwaardig genoeg bevredigt het engelse ‘spirit’ mij het beste, hoewel die voorkeur taalkundig wellicht onverdedigbaar is. Goed, de natie heeft een spirit. Het is zelfs een ‘fighting spirit’. De geest kan ook uitdoven, naties hebben evenmin als mensen het eeuwige leven.

Een natie is een artefakt. Wij dichten dit artefakt een eeuwigheid toe, of tenminste, zoals Hitler bij zijn rassennatie van de door wreedheid te handhaven superioriteit: duizend jaar. De vergelijking met het huwelijk dringt zich op. Het is een menselijke instelling, het is de fixering van een menselijke partnerkeus, maar door de grote sociale en kulturele importantie

[p. 67]

ervan roepen wij er de heiligheid over uit, halen wij god erbij, ‘zegenen het in’, benoemen het tot sakrement; wat allemaal niet volledig helpt als het huwelijk, een artefakt, ook door menselijk onvermogen of gebrek aan goede wil, dat is soms hetzelfde, op de klippen loopt. Maar maakt het voorbeeld van het huwelijk niet duidelijk, wat een adagium als ‘God, Nederland en Oranje’ betekent? Een mond vol woorden. Een huwelijksafspraak tussen twee mensen, hoe fragiel ook, betekent vijftigduizend keer zoveel als ‘God, Nederland en Oranje’, geschreeuwd uit vijftigduizend kelen.

131. Vorsten. (3) Alleen onvolwassen mensen en proleten hebben vorsten nodig. Die vorsten mogen zelf ook proleten zijn en bij voorkeur zijn zij min of meer onvolwassen: het volk zal dan zeker iets ontroerends aan hen ontdekken.

132. Een artikel in de International Herald Tribune (24 juni 1975). Volgens de schrijver van dit artikel is de Derde Wereldoorlog al begonnen. Hij is begonnen in Yalta, 1945, toen Roosevelt en Churchill Estland, Letland, Litauwen, Moldavia en Mongolië kado gaven aan de Sowjet-Unie. Toen zij Joegoslavië, Oost-Duitsland en Polen in de steek lieten (hij noemt nog een handvol landen, waaronder Albanië).

Albanië en Joegoslavië door ‘ons’ in de steek gelaten tegenover de Sovjet-Unie? Het klopt niet zo goed, wat zeg ik, de vent is gek. Het zal eerder blijken dat de westerse grootmachten ons in de steek gelaten hebben door de schepping van het ambitieuze en zwaarbewapende West-Duitsland; welke gek is daar aan het woord?

Om de Derde Wereldoorlog tegen elke prijs te voorkomen stond het westen toe dat 20 landen in slavernij werden geleid, gaat de gek verder. Een kleine vraag: waren zij dan niet in slavernij of op het punt van uitgeroeid te worden door de rotmoffen? Volgens deze schrijver helemaal niet. Hij zegt dat de ellende pas begon na de opheffing van Hitlers terreur. ‘Welbeschouwd tonen de laatste dertig jaren één lange afdaling van het westen, verzwakking en dekadentie, één lange reeks van vergooide kansen, die aan de grote vijand, de Sovjet-Unie, ten goede kwamen. Noord-Korea, Cuba, Noord-Vietnam en thans Zuid-Vietnam en Khmerland gingen verloren, Laos staat op het punt te volgen; Thailand, Zuid-Korea en Israël worden bedreigd; Portugal springt in dezelfde afgrond.’

Ik pak Khmerland (Kambodja) er even uit, want van dat land weet ik iets meer dan jij, en ik ben er geweest. Het was een tamelijk socialisties boerenland onder een niet te gekke boerenprins, totdat het overvallen werd door de cia, het werd genixond, gekissingerd en geschlesingerd, dat wil zeggen er kwam een cia-regering, onder leiding van de landverrader Lon Nol en zij die getrouw bleven aan het oude regime kregen het stigma ‘opstandige bolsjewieken’. Dat kenteken wees hen aan als onmensen die afgemaakt konden worden. Toen het allemaal niet vlot ging kwam het Pentagon met ongehoorde bombardementen. Een en ander duurde vijf jaar. De amerikanen zijn weer weg uit Kambodja, gelukkig, een geluk dat evenwel moest worden betaald met 1 miljoen doden (één op iedere zeven kambodjanen die er waren). En wat zegt de gek in de International Herald Tribune? ‘Khmerland ging verloren’.

‘Thans, nu de langste en meest dramatiese strijd, die om Vietnam, tragies eindigt met de moord op duizenden en de gevangenzetting van miljoenen...’ Zo schrijft hij. Hoe kent hij die getallen, moeten wij dat vertrouwen? Geen spoor van bewijs. En hoe zit het met de wrakken die uit de door de amerikanen gebouwde ‘tijgerkooien’ zijn vrijgelaten?

De gek gaat verder. Er zijn ook góede voorbeelden te noemen: Griekenland (1947), West-Berlijn (1948), Zuid-Korea (1950). Die drie gevallen schiepen vertrouwen en hoop in het Westen. Inderdaad goede voorbeelden, vooral Griekenland. Degenen die zich daar tegen de

[p. 68]

rotmof hebben verzet, en hoe dapper! zijn kapotgewalst door de krachten van het westen en nog steeds kan zich er maar nauwelijks een demokratie staande houden tegen de krachten van het fascisme. Maar, zegt de schrijver: ‘Western spirits will need considerable firmness and Western eyes will need to be particularly clear-sighted to discern and accept the evidence of the methodical, constant, and triumphant instigation of violence and bloodshed throughout the world emanating from one source for almost sixty years.’ Men behoeft slechts de wereldkaart te bezien om te weten welke landen nu ‘aan de beurt zijn’.

Nog één keer: Wie is deze godvergeten gek? Hij heet Alexander I. Solzjenitsin.

133. Het nieuwe jaar. Wat opvalt in Thailand is, dat zij zo graag een Nieuwjaarsdag vieren. Er is natuurlijk altijd een eerste januari, de officiële nieuwsjaarsdag, nu, die gaat langzaam over in het chinese Nieuwjaar, dat in januari of februari valt, wat er van afhangt hoe de stand van de maan is. En dan is het Songkran. Eigenlijk is dat het echte Nieuwjaar voor heel Zuid-Oost-Azië. Er wordt daar altijd al veel water vergoten, bij het trouwen en allerlei andere gelegenheden wordt er met water gebrast, het betekent, geloof ik, dat men de behoefte moeilijk kan weerstaan om het eeuwige stromen van de tijd, dat is het water, aan te tonen. Songkran wordt gevierd door met water te spelen, te knoeien, in het water slaan, het doen opspringen, het spatten, het vergieten, het hozen, het sprenkelen en alles wat je met water kunt doen om te zien hoezeer dat leeft. Songkran is een ongelooflijk feest. Gewoonlijk wordt op 10 april de Pra-Buddha-Sihing uit zijn kapel op het erf van het Nationale Museum genomen en in processie geïnstalleerd op het Pramane Veld. Daar mag iedereen komen en geparfumeerd water over het beeld sproeien.

In het hoge noorden, in Chiang Mai wordt nog in voller glorie Songkran gevierd dan in Bangkok. Je ziet de prachtige meisjes van Chiang Mai met orchideeën in het haar, die zilveren schalen dragen waaruit zij geparfumeerd water sprenkelen. Dan hollen zij naar de rivier terug om nog eens echt met water te gooien, splesj!

De winkels zijn op die dagen gesloten, het verkeer wordt streng beperkt, in de straten en op de bruggen is het eenvoudig een waterballet. Je kunt in plaats van met geparfumeerd water gesprietst te worden ook een scheut ijswater over je heen krijgen. Het is als in de badkamer op kostschool, als de toezichthouder even weg is.

Er zijn zeven Songkran-maagden, een voor elke dag van de week en allemaal zijn ze de liefjes van de Here Indra. Ieder van deze maagden heeft haar eigen dier, waarop ze graag rijdt, haar eigen bloem, haar eigen edelsteen, haar favoriete voedsel en zij dragen allemaal een verschillend wapen. Aan het eind van de Songkranprocessies zie je het volgende: grote bakken met vis worden meegedragen en kooien met vogeltjes. Onder het openen van de kooitjes en het opvliegen van de vogels worden de aquaria uitgestort in de rivier. Een leuker feest ken ik niet.