Maatstaf. Jaargang 23

[p. 15]

Dalton Trevisan Drie verhalen

De stem van het portret

‘Met Fabinho?’

‘Hier is geen Fabinho,’ en hij hing op, te oud voor dit soort geintjes.

Weer:

‘Neem me niet kwalijk. Maar het is de stem van Fabinho.’

Een zo tedere intonatie, dat hij van idee veranderde:

‘Ik heet João. En jij?’

‘Ik?’ Een korte stilte. ‘Maria.’

Een droog hoestje:

‘Ik ga nog eens kapot aan die hoest.’

‘Dat is tb, liefje.’

‘God beware me,’ en ze lachte vrolijk.

Ze nam voor gewoonte hem 's avonds op te bellen, na tienen. Ze praatten tot vroeg in de ochtend; het meisje zette platen op, las stukken uit haar dagboek voor. Soms leek ze wat treurig:

‘Ik ben zo nerveus.’

‘Wat heb je, liefje?’

‘Ach, ik ben bang, João. Zo bang.’

Hij hoorde haar zachtjes hoesten en plotseling zwijgen. Het maakte hem wanhopig, haar niet te kunnen helpen. De volgende avond weer diezelfde tederheid, een dun, droevig stemmetje. Onder het hoesten door had ze het over een film, een plaat, een boek.

‘Die kleine prins van jou, liefje, is een grote slijmerd!’

Hij hield de cognac onder handbereik; tussen zijn gefoeter door dronk hij uit de fles. Hij kon een vloek niet onderdrukken en de bevende stem keek hem geschrokken aan. Wanneer ze weer opbelde verontschuldigde João zich, beschaamd: het mysterie begint op zijn zenuwen te werken. Hij beloofde alles, om maar te weten wie ze was - al was ze oud, zwart, invalide. De stem weigerde meer te onthullen dan de naam.

‘Ik moet geopereerd worden,’ bekende ze op een avond. ‘Ik ben bang dat het de kwaaie ziekte is.’

‘Malle meid. Je stem is een en al gezondheid,’ en hij zweeg, geschrokken van zo veel grofheid.

Tenslotte stemde ze toe in een ontmoeting.

‘Hoe weet ik wie je bent?’

Geen antwoord. Om vijf uur stond João op de afgesproken hoek. Hij wachtte meer dan een uur, maar dacht je dat hij Maria zag?

's Avonds vertelde ze dat ze in een taxi was langsgereden, zonder moed om uit te stappen. Ze beschreef zijn marineblauwe pak, het schoonheidsvlekje onder zijn bakkebaard.

‘Waarom ben je niet uitgestapt?’

‘Ik was bang dat je me niet aardig zou vinden. Ik wil je niet verliezen.’

‘Ik neem je zoals je bent. Al heb je een gat op de plaats van je neus. Alsjeblieft, kwel me niet zo.’

Als hij wat op had verdween zijn somberheid en werd hij spraakzaam. In zijn dronkenschap deed hij alsof ze bij hem was, zich door hem liet kussen en liet strelen: de stem zweeg, maar ze hing niet op.

‘Vergeef me, lief, lief. Ik ben een ellendeling. De kleine prins der klootzakken, dát ben ik. Maar dat komt: ik moet je zien. Het kan me niet schelen of je tering hebt of lepra. Ik kán niet meer. Ik word gek. Heb je dan helemaal geen medelijden, Maria?’

Hij kreeg de belofte van een tweede ontmoeting: weer liet ze zich niet zien. Maar ze keek goed naar hem en vond hem mooi, met zijn onverbiddelijke snor. Een paar dagen later ontving hij, per post, een luxueuze scheer-étui. Andere attenties volgden, bezorgd door boodschappers die niets wisten te melden over de

[p. 16]

afzender: een fles cognac en, op zijn verjaardag, een taart gevuld met noten. Uitgeput, na hun gesprekken tot twee uur in de ochtend, sliep hij, met zijn das nog om, op de sofa; hij werd wakker met een tong als leer en kreeg last van een maagontsteking. Op de avonden dat ze ruzie hadden snoof hij ether van zijn zakdoek.

‘Je speelt een spelletje met me. Maanden lang heb je me gewoon voor gek gezet,’ en met een vloek smeet hij de hoorn op de haak. Onmiddellijk ging de telefoon, dit keer de bedaagde stem van een mevrouw:

‘Hier is de moeder van Maria. U moet niet boos worden. Als u eens wist wat u voor haar betekent... Ze heeft afleiding, ze is veel vrolijker. Kind, heb ik al zo vaak gezegd, waarom vraag je die jongen niet eens hier te komen. Nee moeder, zegt ze dan, ik wil niet dat hij medelijden met me heeft.’

‘Wie bent u? Waar woont u? Hoe heet u?’ De moeder hing op - of was het Maria, die meeluisterde? João probeerde ettelijke malen bij de telefooncentrale:

‘De verbinding is verbroken. Kunt u me opnieuw verbinden?’

‘Het spijt me, meneer. Ik kan niets voor u doen.’

In zijn wanhoop begon hij de ene telefoniste na de andere het hof te maken, maar hij kwam niet achter het nummer. Elk hoestje op straat kon Maria zijn. Op zekere keer liet ze doorschemeren dat ze naar de film zou gaan in de ‘Curitiba’. Goed geschoren posteerde João zich bij de ingang. Twee meisjes gingen naar binnen, de een gaf de ander een wenk. Met klamme handen, een ader kloppend op zijn voorhoofd, wachtte hij tot ze er weer uit kwamen. Deze keer keken ze niet. Nauwelijks was hij thuis of de telefoon ging:

‘Neem me niet kwalijk, lieveling. Ik kon niet uitgaan.’

Met duivelskunsten had ze aan een portret van João weten te komen.

‘Je hebt wallen onder je ogen. Lieve hemel! het lijkt wel de fatale blik van Keizer Pedro de Eerste.’

Ze kon de foto alleen maar te pakken hebben gekregen van een oude geliefde. João erop af, de een na de ander, zonder resultaat. Hij achtervolgde ontelbare oude en jonge vrouwen, bij voorkeur lelijk, de een verlamd in een rolstoel, de ander een dwerg, de een gebocheld, de ander scheel, en noch de een noch de ander was zij: hij hoefde hun stem maar te horen. Toen Maria zich liet ontvallen dat ze vanuit haar raam uitzag op de bomen van een pleintje, deed hij avond na avond de ronde van alle pleinen van de stad. Onder elk verlicht raam bleef hij op de uitkijk staan en alles wat hij ermee bereikte was dat hij tot doorlopen werd gemaand door de nachtwaker.

Toen bleef het een week stil. João sliep alleen nog met de in ether gedrenkte zakdoek op zijn ongeschoren gezicht, zware wallen onder zijn ogen.

‘Ik ben geopereerd, liefje.’

‘Waaraan?’

‘Mijn linkerknie... Vraag maar niet verder.’ Het ging al beter. Een paar dagen later praatte ze weer over films, ze was zelfs naar een feest gegaan, ze beschreef de danszaal en de mensen die er waren.

‘Ik moet nu ophangen. Er wordt geklopt.’

Een paar minuten later:

‘Er is geen gevaar meer.’

‘Wie was daar?’

‘Mijn minnaar, gekkie.’

Maanden gingen voorbij. Als zij opmerkte dat, door gebrek aan zon, de viooltjes verlepten, was dat voor hem genoeg om de bloempotten voor alle vensters te gaan bestuderen. Hij smeekte net zo lang tot ze toegaf dat ze negentien jaar was, lang bruin haar had en groene ogen.

Brunettes met groene ogen zijn er niet veel, en João achtervolgde ze allemaal tot aan de deur van hun huis. Van ontroering stuurde ze hem via de post een portret. Zonder opschrift, ovaal, als was het uit een medaillon gehaald, vergeeld door de jaren. João liet de foto zien aan zijn vrienden in de hoop op een suggestie.

[p. 17]

‘Het lijkt wel het portret van een dode,’ merkte een van hen op.

In ernst of voor de grap bezocht hij diverse begraafplaatsen - op geen enkel graf ontbrak het portret. De vervaagde trekken kwamen zelfs niet overeen met de beschrijving, de arme jongen voelde zich ten einde raad. Bovendien leek de stem weg te kwijnen, langere zinnen werden verstikt in de hardnekkige hoest.

‘Ik ben erg ziek, lieveling. Ik moet op reis. Ik weet niet of ik terugkom.’

‘Ik ben ziek. Beurs van liefde. Heb je dan geen medelijden, Maria?’

‘Alsjeblieft. Doe me geen pijn, lieveling.’

‘Maar wat heb je dan? Kanker in je knie?’

Ze lachte, ze had karakter, het meisje.

‘Dus toch tb?’

Ze bleef lachen, het arme kind, al hoestend. De volgende dag ontmoette hij op het Tiradentes-plein een meisje dat tegen hem glimlachte. Misschien een beetje gelijkend op het portret, mager en bleek, bijna mooi. Hij sprak haar aan, zonder omwegen:

‘Jij bent Maria.’

‘Ik ken u niet. En ik heet ook geen Maria.’

‘Zei je niet dat je op reis ging?’

‘U moet me voor een ander houden,’ en ze hoestte, een zakdoekje voor haar mond.

João speelde het spelletje mee en informeerde zo nu en dan wie de beroemde Fabinho was. Buiten zinnen van hartstocht - voor de stem? voor het meisje? voor het portret? - vroeg hij haar een week later ten huwelijk. Hoewel hij niet helemaal zeker was van haar identiteit, een feit was dat de telefoon zweeg.

Een maand later, terug van de kerk, sloot hij zijn koffer, klaar voor de reis. Zijn vrouw kwam uit de slaapkamer, elegant in haar crêmekleurige costuum, met handtas en gebreide handschoenen. De taxi toeterde onder het raam en op hetzelfde moment rinkelde de telefoon.

‘Laat maar, liefje, ik neem hem wel,’ en João nam de hoorn op om een kort droog hoestje te horen. ‘Hallo?’

‘Lieveling?’ Weer die hoest en het bekende dunne stemmetje: ‘Ik ben weer terug.’

Zijn vrouw riep uit de gang en kwam, omdat hij geen antwoord gaf, in de deuropening staan:

‘Kom je, João?’

Zonder te antwoorden liet hij zich op een stoel vallen en sloeg in wanhoop de handen voor zijn gezicht.

(uit: O vampiro de Curitiba, 2e ed. 1970).

De blonde jongen

Ik wil haar niet meer terug. Die schande neem ik niet. Ik moet die vrouw niet meer, zelfs niet in een rode jurk. Lef hoor, ons kind mee te nemen - achter die blonde jongen aan.

Ik weet alleen dat ze weerstand wilde bieden, maar hoe? Ze valt op mannen met haar op de borst, bij die doutor kropen de krulletjes uit zijn boord, ze zaten in de knoop van zijn das. Ik kan die doutor niet luchten of zien. Laat hem niet bij me in de buurt komen. Hij heeft de groene ogen van een zwerfkat. Zelfs tegen zijn zoontje, een en al onschuld - veeg je voeten voor je binnenkomt, ga je handen wassen, haal je vinger uit je neus, viespeuk.

Pech voor mij, grote snurker die ik ben. Negen jaar lang heeft het arme mens mijn gesnurk verdragen, tot ze me vroeg te gaan slapen op de sofa in de zitkamer. Ze klaagt over de hitte, waaiert zich frisse lucht toe. Zij die zo proper is: kindje, het lijkt wel of je je niet gewassen hebt. Ik me zeker wassen en jij me weer vuil maken? Altijd vlijtige huisvrouw geweest, en nu sloft ze heen en weer tussen het bed en de rode sofa, vergeet het kind dat met koorts en bemodderde voetjes in de lakens ligt. Volgende dag verrijst ze uit het schuim, paradeert naakt en op hoge hakken voor de kaptafel-spiegel, verft haar haar blond. Maria, in haar eentje, is de drie gratiën.

Een eenvoudige vrouw, zeker, maar een

[p. 18]

mooie vrouw. Te klagen heb ik niet gehad, maar je maakt wel eens ruzie. Waarom praat je zo, liefste? O dat weet jij zeker niet, hè? Ik ben zwanger, moet je mijn buik zien, denk je dat de doutor dat mooi vindt? Huichelaarster, júist met die mooie buik.

Je hebt me nooit goed aangepakt. Je hebt nooit van me gehouden. Je hebt alleen maar medelijden gehad. Allemachtig, als dat geen liefde is. Zo intiem, als ze ziek was, waste ik haar kutje. Stel je voor, haar verborgen schoonheid wassen. Ik weet allang dat het mijn schuld is. Spijt heb ik genoeg, ik bid nog elke dag. Het kind meegenomen en negen jaar spaarcenten uit de tweede la van de commode. Mijn grote fout was dat ik zei: U kunt gaan, dona Maria, niets weerhoudt u. Allicht dat ze ging. Heb ik toch om gevraagd?

De doutor heeft me verzekerd: zij vroeg erom. Ze moest zo nodig. Niet alleen met hem.

Nog twee anderen. Eén was de doutor. Nummer twee José. Ergens nog familie ook. Nummer drie, die blonde jongen. Waar het kind bij was, daar op de blauwe gehaakte sprei.

Plotseling, het koude zweet op mijn voorhoofd, twee harten in de clinch binnen in mijn borst. De dokter heeft het over hoge bloeddruk. Een pijn die hier begint en over de arm kruipt. Niks hoge bloeddruk, stomme dokter: ik kan niet buiten haar, mijn voeten blijven koud. Zodra doe ik de glazenkast open of ik hoor de vlugge pootjes van een kakkerlak over het groene kastpapier - het is alleen geen kakkerlak, het is verlangen naar haar.

Ik heb ook mijn affaires gehad: ze kunnen gewillig zijn of aanhalig, niemand heeft de vrolijkheid van die arme schat. Je hebt makkelijk praten - weggaan en vergeten. Maria vergeet ik niet. Zonder haar is mijn hart een rotte vijg vol wurmen. Van haar neem ik alles. Zij is alles wat ik mijn noem - het brood op mijn tafel, het water in mijn glas. De grote schuldige ben ik. Ik geef alles voor haar terugkeer. Zeg dat maar aan Maria, je bewijst me er een gunst mee, ik weet dat jij die blonde jongen

[p. 19]

bent. Ze mag zo veel mannen hebben als ze wil, als ze maar bij me terugkomt.

(uit O rei da terra, 2e ed. 1975).

Atletiek in Curitiba

Ze trouwden op een zaterdag en dinsdag al kwam hij om drie uur 's ochtends thuis.

Het bruidje in tranen, hoed op, koffertje met kleren, alle ramen verlicht:

‘Is dat een uur? Voor een getrouwde man? Van thuiskomen?’

En Dadá, rechtsomkeert makend, met soepele samba-pas:

‘Ik kom niet thuis, schat van mijn hart. Ik kom mijn gitaar halen.’

Twee uur later kwam hij terug - het arme kind sliep, gezicht nat van tranen, koffertje vergeten naast het bed.

Mulat met lenige allure, snorretje, de haren eerder kroezig. Van politie-agent tot leraar lichamelijke opvoeding: sterke borst, gevechtsklaar. Zijn samba bekroond, met carnaval, op het beroemde Bal van de Arbeider. Bohémien van kindsbeen, als getrouwde man niet anders: grote rode crêpe-rok, reusachtige fopspeen op zijn borst, vaandeldrager van de carnavalsgroep Vrouwe mijn, pas op uw saeck. Feestnummer, vrouwen bij de vleet, de zijne was een martelares, waarom geen heilige? Dronken trok hij een schoen uit en een sok, die dona Cotinha meteen opraapte:

‘Welja, gooi maar neer. Die sok is nat! En het regent niet...’

‘Ik heb zweetvoeten.’

‘O ja? Sinds wanneer? Sinds jij bent wezen pootjebaden met een van die hoeren van je, denk je dat ik dat niet door heb, etter?’

...

‘Zeg, Dadá, hoe zou het toch komen dat onze zoon Tito niet van je houdt?’

‘Geen idee, schat van mijn hart.’

‘Hoe zou dat toch komen?’

...

Als dona Cotinha hem vroeg of hij van plan was het laat te maken:

‘De bohémien, schat van mijn hart, gaat iedere keer weer van huis om nooit meer terug te keren.’

Die ochtend vond zijn vrouw dat hij wel erg lang in de badkamer bleef, de douche maar stromen. Ze schreeuwde om hulp, de deur werd ingetrapt - hij lag voorover op de tegels, een beroerte. Tien dagen in coma in het ziekenhuis, als hij het overleefde zou hij verlamd blijven.

Op de tiende dag besluit zijn radeloze minnares hem te bezoeken. Ze klopt op de deur, die geopend wordt door zijn vrouw, geflankeerd door dochtertjes:

‘Pardon.’

Toen zij het magische woord pardon uitte, hoorde hij, vanuit het diepst van zijn hel. Voor het eerst de ogen openend:

‘Aaaahhhnnn...’ loeide hij, in opperste agonie. Zonder spraakvermogen, een kant van zijn lichaam verloren - nu en dan drukte men uit een plukje watten twee of drie druppels water op zijn gebarsten lippen. Met wanhopige ogen wees hij in de richting van de fles op tafel, hij wilde wel brullen dat hij dorst had, en in het delirium stroomde het ijskoude water van zijn gezicht op de kroezige haren van zijn borst.

Dit was nog niets, hij moest ook het bezoek dulden:

‘Hoe gaat het met onze zieke?’

En de feeks, gewichtig:

‘Hij heeft twee lepeltjes pap gegeten.’

Ze wiste het koude zweet van zijn voorhoofd. ‘En hij heeft netjes geplast. Haast niets in zijn bed.’

Bezorgd en meedogenloos, zijn kin afvegend met het om zijn hals gebonden servet:

‘Ik heb nog zo gezegd, Dadá, je moet uitkijken,’ en, onverschillig voor de vonk van haat in het starende oog: ‘Je drinkt te veel, je eet te veel. Je bent geen twintig meer. Maar denk je dat ie luisterde? Ik zeg, Dadá, weet wel wat je doet. Vandaag of morgen krijg je iets. Nou zie je wat er gebeurd is. Heb ik het niet ge-

[p. 20]

zegd?’

Van pure walging van het bezoek, van de beddepan met bloemetjes en van de glazen ondersteek, besloot hij beter te worden. Langzaam aan leerde hij weer praten, hij kwam met het plan van een hardloopwedstrijd voor de lammen, op de binnenplaats - de prijs voor de winnaar zou een paar krukken met rubber uiteinde zijn.

Thuis, op zonnige middagen, werd hij in een armstoel de tuin in gedragen en daar neergezet - over het harde rotan een vernederend stuk plastic. Plaid over de knieën, dommelde hij, het hoofd op de borst gevallen, een draadje kwijl aan zijn kin, dat hij niet af kon vegen.

In verrukking over het getjilp van de corruíra, een tros gouderegen, de blaadjes van de treurwilg die schitterden, trillend in de wind, met snerpende stemmetjes - groen, groen! De plotselinge openbaring van te leven en het zachte knagen van verlangen naar zijn minnares. Voor het eerst sinds die belediging van zijn hersenen deze lust om te leven. Hij probeerde zijn vingers te bewegen - het verre antwoord van de verdoofde zenuw. Sterven als een man, niet als een melaatse kakkerlak met roos op de wenkbrauwen. Met de schaduw van de bladeren op zijn kleine, bevende hoofd, viel hij in slaap.

Plotseling een gedonder in de hemel, geknars van wasknijpers aan de drooglijn, de wind die de deuren dichtslaat:

‘Haal de was binnen. Maria, doe het raam dicht. Is Nero binnen?’

En het onweer barstte los, doorweekte zijn grijze haren, zijn flanellen pyjama, waste er misschien wel de beschamende vlekken van slappe koffie uit. Met rukken hief hij zijn hoofd omhoog, liet de regen over zijn verwrongen gezicht stromen. Eén oog dat niet kon knipperen halfopen, verdrinkend in het gereutel van zijn woeste dorst - was hij al een ding, dat men vergat in de drukte van het binnenhalen van de was en het sluiten van de ramen? Minuten later, de kreet van zijn vrouw, in paniek:

‘O God lieve hemel! Dadá... Daar. Buiten!’

Uit het diepst van zijn keel gorgelde hij de glorieuze obsceniteit.

Een maand later mocht hij de straat op, zich voortslepend op twee stokken. Het eerste bezoek was aan zijn minnares. Het tweede aan zijn stamkroeg. Hij organiseerde de lammen-race, en zoals te verwachten viel, was hij de winnaar. Het was zijn laatste vreugde want een week later stierf hij, stikkend in een citroenpit in zijn dubbele brandewijn.

(gepubliceerd in O Pasquim, 31 juli 1973).

(Vertaling A. Willemsen).