Maatstaf. Jaargang 21

[p. 29]

Robert Loesberg De grens

Nadat het hem eindelijk gelukt was in Istanbul zijn reisgezel van zich af te schudden, trok hij westwaarts, op huis aan. Even buiten de stad staande aan het begin van de E 5-weg die naar de Griekse grens voerde, had hij lange tijd gewanhoopt dezelfde dag nog die grens te bereiken want telkenmale als hij de hand opstak om het liftgebaar te maken, stopte nooit een der weinige personenauto's maar wel alle interstedelijke taxi's.

Op het heetst van de dag bereikte hij het gehucht Keşan. Hij werd er gebracht door een man met een vrachtwagen van even na de oorlog waarvan diverse onderdelen elkaar met behulp van touw en rubber banden vasthielden. Hij zat in liggende houding half op zijn rugzak tussen een twintigtal tandeloze gerimpelde jongemannen die adembenemend stonken en onbeschroomd aan zijn sokken plukten en zijn overhemd betastten. Er was geen conversatie in welke taal dan ook mogelijk.

In Keşan werd hij hardhandig wakker gestompt door de chauffeur die hem door middel van hondachtige klanken duidelijk maakte dat zij de weg links, die zuidwaarts liep, zouden nemen terwijl hij rechts had te gaan om, via Ipsala, de grens te bereiken. In één wilde beweging voelde hij of hij zijn pas en drie porte-monnaies nog bezat. (Om het risico van het verlies van alle geld te verkleinen, verdeelde hij het bedrag over drie verschillende plaatsen).

Hij bedankte voor de lift en tot zijn verbazing verdween van het ene moment op het andere de lompe gematigde vriendelijkheid van de chauffeur en de mannen uit de laadbak om plaats te maken voor een zekere vijandigheid of een totaal negeren.

Bij iedere stap denkend - Nu stop ik, nu ga ik een ogenblik in de schaduw zitten - liep hij, door vele ogen daartoe gedwongen, het dorp uit. Die dag kwam er geen auto meer langs. Hoewel hij reeds in Keşan de hoop had opgegeven, bleef hij in het begin nog actief door een soort woede die gevoed werd door de gedachte - Dit bestaat niet, natuurlijk komt er wel degelijk een auto - maar zakte hij, met het dalen der zon in een apathie die het hem zelfs moeilijk maakte een beschuttende slaapplaats voor de nacht te zoeken.

Hij overnachtte in een huisje waaraan hij niet ontdekken kon of het in aanbouw was dan wel afgebroken werd. De volgende dag schuurde hij de buitenkant van zijn handen over de bodem van de bijna droge greppel achter het hutje tot bloedens toe open en sloeg het weinige troebele en warme water dat in zijn handpalm bleef liggen in zijn gezicht. Naderhand zou blijken dat hij reeds vanaf dat ogenblik werd gadegeslagen.

Na ongeveer twee uur te hebben gelopen, hoorde hij de eerste auto hem achterop rijden. Hij keek niet om. Hij bleef lopen en zich afvragen waarom hij niet rustte, dronk, stopte, omkeek, liftte. De schuld lag bij de zon die hem, op straffe van de dood, verplichtte niet met de lopende beweging op te houden. Hij voelde de lucht tussen bumper en been wel ineengedrukt worden maar de auto stootte net niet tegen zijn kuiten. Hij wilde naar achter trappen maar bedacht zich omdat hij de gewaarwording had dat de auto een politie-jeep was. Hij liep door. De bumper stootte nu wel tegen een kuit, zij het zacht. Hij bleef lopen en het stoten herhaalde zich. - Ik vraag om moeilijkheden - dacht hij opgeruimd en door de zon zo gek geschenen dat hij zijn gedrag niet bevreemdend maar alleszins acceptabel vond en het duwen geven zag als iets

[p. 30]

dat zo hoorde.

- Wat is er nu eigenlijk allemaal gaande - dacht hij toen hij het ronken van de motor niet meer hoorde, nog slechts zacht hoorde, hoorde schakelen, vol gas hoorde geven. Nog juist op tijd sprong hij in de berm.

De jeep remde met uiterst vermogen en stond, zonder nog enige meters door te schuiven, in een wolk van stof vlak naast hem. De mannen in de wagen namen ruim de tijd. Lang nadat het vuil gezakt was en het zicht minder troebel werd, wenkte de man naast de agentchauffeur hem, niet met een vinger maar met de vuist. Hij naderde, op zijn hoede voor een kaakslag. De chauffeur, behept met alle kenmerken van een syphiliskind, tuurde de weg af, het strootje dat hij tussen de lippen had naar binnen zuigend en met de tong weer naar buiten duwend. R* bestond niet voor deze man.

Donkere bril af, gebaarde de dikke agent of militair in het zwarte uniform. Op wat toen gebeurde had de man niet gerekend. R* droeg op die lifttocht een oude reservebril, waarvoor twee plastic zonneglazen met een metalen clip bevestigd waren. Hij trok de glazen met een beheerst gebaar van de bril af en keek de man star aan, wetend dat indien hij een echte zonnebril zou hebben afgezet, zijn hele aangezicht naar binnen was geslagen.

De man stak een toploze vinger naar R* uit, raakte daarbij net niet de stof van zijn overhemd en zei het eerste woord: ‘Pasaport.’ Zonder het in te zien, liet de man het in de smoezelige en vochtige borstzak van zijn overhemd verdwijnen. Een duim wees naar de achterbank en R* nam plaats. Blij. Omdat hij ongeschonden was. En verwonderd dat het door het kleine blauwe boekje van 32 pagina's kwam dat hij niet bloedend en gebroken als gevolg van een noodlottig verkeersongeval aan de kant van de weg lag te sterven.

Zij reden enige tijd. Twaalf minuten precies. De man rechts gaf de chauffeur een brandende sigaret in de mond. Aan R* werd niets gepresenteerd. Gunstig of niet geruststellend? De zwerver die zij achterop reden, stapte, onder het doorzoeken van zijn zakken, in de berm en wuifde met een op de vouwen doorgesleten en vervilte kaart toen zij langsreden. De agent naast de chauffeur tikte aan zijn pet; onderdanig bijna, als een potsierlijke piccolo die voor wat munten te huur is.

Enige kilometers voor Ipsala zag de in het groen geklede bestuurder een tweede zwerver die zich, bij het horen van de jeep, niet verborg maar uit een blauwachtige bosschage oprees en stram wachtte. Beide agenten stoven uit de wagen alsof de man de gebeurtenis die moest volgen, en waarin hij de rol van het slachtoffer mocht spelen, wilde ontvluchten. Omdat de wagen niet op de handrem was gezet, gleed ze langzaam de hellende weg af. Bedaard, omdat er nog zoveel tijd was eer hij in een ravijnachtige diepte links te pletter zou vallen, zocht R* naar een handle of kettinkje maar ineens was dat niet meer nodig, want de wagen werd door een reusachtige kei tot staan gebracht.

De duivelsachtig uitziende man werd, met de armen op de rug omhooggeduwd, naar de jeep gedragen en wijdbeens over de kei met zijn hoofd tegen de grille gesmakt. Hij was ontzettend vuil. R* meende in iedere porie zoiets als een stukje steenkool te kunnen zien schitteren. Waar huid zichtbaar was, zag men ook korte haren die uitstaken waardoor het leek, met de zon zo op hem schijnend, alsof hij door een stralenkrans werd omgeven.

Na gefouilleerd te zijn, mocht hij zich iets vrijer bewegen. Ondanks de hitte droeg hij een lange bruine winterjas die niet sloot. Eronder had hij, behalve een broek die zijn lid gedeeltelijk zichtbaar liet, niets aan. Zijn huid was, ondanks zijn jaren, gelooid als van een oude man en het bruin was, in tegenstelling tot het bruin van zijn jas en geslachtsdeel, van een onnatuurlijke tint, als op vakantiefoto's van amateurs.

De agenten bekeken lange tijd zijn identiteitskaart die gloednieuw en dus verdacht was.

[p. 31]

Geen woord werd gesproken. De zon verlamde niet erger dan men zelf wilde; insecten werden niet hinderlijker ondervonden dan anders. Met de beste wil ter wereld was de sfeer niet dreigend te noemen.

De chauffeur maakte met duim en halve wijsvinger het gebaar of hij munten telde en de jongen haalde uit de ene zak een handvol kurusa en uit de ander een tienponds-biljet. De man in het zwart sloeg het velletje papier uit de hand. De jongen bukte niet maar zakte door de knieën om het op te rapen. De agent nam het aan en stak het, na de hoeken te hebben gerecht, met zorg tussen een harmonica-achtige stapel bankpapier in zijn portefeuille. Voor iedere beweging werd de tijd genomen. Enigszins tot zichzelf komend, begon R* zich, zoals zijn aard was, een beetje op te winden omdat het op die manier er deze dag wéér niet van zou komen dat hij de grens haalde.

De zwarte man gaf de landloper zo'n vriendschappelijke klap op de schouder dat deze achteruit moest stappen, even sidderde en toen maar geluidloos en dom begon te lachen. De groene militair, die een doofstomme indruk maakte, schijnbokste even tegen de jongeman, deed alsof hij stoten op de maag en milt plaatste maar raakte hem niet omdat hij vies van hem was.

De zwart geünifomeerde veegde onophoudelijk zijn handen aan het zitvlak van zijn broek.

- Waarom gebeurt dit eigenlijk allemaal, dacht R* die zich met graagte in een lusteloosheid liet terugzakken. In gedachten was hij terug in Rotterdam en verveelde, op het terras van een populair café in een slaapverwekkende herfstzon gezeten, zijn kennissen met de anecdotische vorm van wat hij op dat ogenblik zag. Hij geeuwde zo dat het in zijn hoofd kraakte.

De twee praatten wat. Na enige tijd sloeg de landloper zijn jas over een schouder terug en toonde de zwart-paarse huidaandoeningen die door de slag waren opengesprongen en waaruit de afgescheiden gele stroom zich tappelings en brokkelig naar beneden bewoog. De zwarte agent bekeek onverholen zijn handpalm, pakte de man bij een schouder en draaide hem daarbij met een ruk om. Hij bleef staan. De agent overwoog even wederom zijn hand te gebruiken maar gaf eindelijk een schop. De man zette het op een lopen en was, doordat hij zich liet vallen, plotseling in het land verdwenen.

De chauffeur riep de man. R* wist niet wat hij hoorde. De jongen kwam verstijfd overeind maar liep niet direct terug. De zwarte agent riep: ‘Görüsürüz’. De man boog, wuifde, zette het weer op een lopen, liet zich weer vallen. R* vond net of de man er nooit geweest was en ook de agenten gedroegen zich alsof het even ervoor gebeurde tafereeltje niet had plaats gevonden. - Op die manier ga ik er ook eens aan -, dacht hij huiverend. Het tweetal ging omgedraaid naar hem zitten kijken. Zij wachtten of hij zijn misnoegen met de situatie kenbaar zou maken of zou gaan lachen. Het laatste deed hij dan maar. Vrijwel onmiddellijk werd de wagen gestart en niet veel later reden zij het dorp binnen.

Na een paar huizen reden zij van de weg af en parkeerden achter een manshoog bouwseltje waarvan alle ramen dicht gemetseld waren.

Op het motorgeronk kwam een kind aangelopen. Zij droeg slechts een vestje dat zij bij een slip ophield om met de punt ervan tijdens het duimzuigen in haar neus te kriebelen.

Haar koffieboonvormig geslacht was rood en opgezwollen en even schraal als de binnenkant van haar dijen. Vanuit het huis krijste een harde vrouwenstem het kind terug maar het maakte geen aanstalten. De agenten stapten uit. R*, die een korte tijd de andere kant had op gekeken, draaide zijn hoofd weer in de richting van de agenten en keek, terwijl zijn hart schokte, recht in de groene ogen van de dikke agent die zich op nog geen halve meter van hem bevond. Kalm aan, rustig blijven zitten, drukte de man primitief uit. Een vrouw in lompen kwam blootsvoets over het stenen

[p. 32]

pad op hen toegerend, een lederen zweep boven het hoofd houdend. Het kind begon al van tevoren met huilen en rende weg. De zweep knalde in de lucht en kwam even achter het kind in de droge zanderige aarde terecht. De vrouw lachte tegen de agenten en deed alsof zij nieuwsgierig was naar wie nog in de jeep zat. Zij wreef met een voetzool tegen een gestreept onderbeen dat vermoedelijk jeukte. R* bekeek de grijze korsten rond de teenholten en de stompe neuzen van twee paar laarzen er tegenover. Hij maakte zich een voorstelling van het blok haar dat tussen de benen van de vrouw te zien zou zijn, als zo'n laars de rok tot die hoogte optilde. De zwarte agent stak nu zijn hoofd de jeep binnen, boerde een lucht van verterende geroosterde aubergines uit en zei in gebrekkig Duits dat R* in de jeep had te blijven en zich rustig houden. Kalm. Hij had de pas. R* moest rustig blijven zitten. Niet rustig: geen pas! Zij zouden spoedig terugkomen.

Het leek werkelijk een operette toen de mannen in hun fantasie-uniform met een arm over de schouder van de schamel geklede vrouw het huis binnenstapten, elkaar met ‘Na U’-gebaren het voorgaan gunnend terwijl de volgorde vaststond.

Het kind dat na het verdwijnen van de moeder uit haar schuilplaats te voorschijn kwam, sprong in de wagen en ging R* zitten opnemen. - Een beweging en ze gaat gillen, dacht hij. - Misschien zelfs wel géén beweging. Hij werd een beetje bang en richtte zijn blik langs het kind op de bos sleutels die aan het contactsleuteltje hing. Het kind draaide zich om, zag de sleutels en schudde er net zo lang mee tot het contactsleuteltje uit het gat glipte. Zij sprong uit de wagen en wilde met de rinkelende glimmende dingen weghollen maar R* had reeds met twee handen het achterpand van het vestje vast en tilde het nog altijd lopende lichaampje zowat tien centimeter op. Van ontzetting gaf zij geen geluid toen zij, als een kale vogel aan uitstaande vlerken een stukje boven de grond hing maar toen R* de sleutels uit haar knuisten pelde was er geen land meer met haar te bezeilen. Heel zeker van wat hij moest doen, wilde hij niet alsnog kapotgeslagen worden, stak hij zonder mankeren de juiste sleutel in de gleuf, haalde een doosje lucifers, dat hij reeds vanaf het gebruik door de zwarte agent in het oog had gehouden, uit het dashboardkastje en schudde het in de wagen leeg.

De drie kwamen terug en hij vroeg zich af of zij nu wel gekleed behoorden te zijn. De dikke agent deed het woord. Toen hij, na het meerdere malen herhalen van zijn vraag, zoveel agressie had opgezameld dat het ieder ogenblik tot handtastelijkheid kon komen, vertelde R* dat hij het kind nadrukkelijk verboden had met lucifers te spelen en getracht had het pakje te grijpen. Zij had het laten vallen en was gaan huilen.

‘Sie haben Kind geschlagen.’

‘Habe Kind nícht geschlagen, nein.’

Het meisje moest voor een onderzoek het vestje uittrekken. Op de smalle rug zat overdwars een verse rode striem. Men schrok: de zweep had het ruggetje dus toch geraakt. De vrouw snelde naar achter het huis en kwam op een drafje terug, in haar lopen gehinderd door twee roestige jerrycans. Vanuit de schenktuit stroomde benzine langs de kannen, een spoor op het zand nalatend.

De chauffeur die niet uit zichzelf de lucifers opraapte, schoot een brandende op het spoor waardoor één vlammetje zich splitste en in twee richtingen voortvrat. Het deeltje vuur dat naar het huis liep, doofde snel. Het andere bereikte bijna de wagen. Het werd juist op tijd uitgeschopt door de vrouw die deed alsof zij de vlam staande uitwaterde, waarmee ze het gelach van de mannen uitlokte.

De kannen werden met veel gemors geleegd. Toch wel bang lette R* onopvallend op de chauffeur.

Onverwacht richtte die man zich tot hem en riep blikkerig: ‘Yunanistan?’ R* dacht onbeheerst na, herkende het woord gelukkig snel

[p. 33]

en reageerde met knikken. De man deed met een gestrekte wijsvinger alsof hij zijn strottehoofd doorsneed en riep op een toon:

‘Kaputt!’

R* zette zich schrap om direct na het zien aanstrijken en wegwerpen van een lucifer uit de wagen te kunnen vallen met de hoop zoveel kracht en Snelheid te ontwikkelen dat hij tot in een greppel kon doorrollen.

‘Deutschland?’ riep de man. ‘Holland. Holland. Hollanda'dan geliyorum. Hollanda.’

‘Deutschland kaputt!’, riep de man, iedere lettergreep even lang makend en steeds dezelfde toon aanhoudend.

Zij stapten in en zonder om te zien naar de wuivende moeder met kind reed men verder.

Op het politiebureau van Ipsala, dat met een houten tafel op straat begon en zich in een vervallen huis voortzette, werd plechtstatig en bijna zonder einde met Istanbul getelefoneerd. Lanterfantende mannen en troepen kinderen zwermden om het gebouwtje en brachten duizenden vliegen met zich mee. Toen alles natuurlijk tenslotte in orde werd bevonden, trachtte men R* de kosten van het gesprek te laten betalen. Door zich uitermate dom voor te doen en op iedere vraag ‘Pasaport okay?’ te zeggen, gelukte het hem, daarbij geholpen door tussenkomst van de Duitssprekende man, de in het grijs geklede ambtenaar achter de tafel zo in de war te brengen dat deze met een zucht van zijn eis afzag. Er kwam thee, maar niet voor R*. Kalm namen de mannen een suikerklontje op de tong en zogen het vocht er door heen. Toen na een half uur de glaasjes leeg waren stonden de twee mannen die hem daar gebracht hadden niet dreigend op en dus dook hij niet ineen toen zij op hem afkwamen. Omdat niets hem nog kon verrassen, reageerde hij koeltjes, als op iets wat hij wel verwacht had, toen de twee hem een lift tot de grens aanboden.

In de oogverblindende nieuwe keet, waar zijn visum ongeldig werd gemaakt door iemand in een blauwachtig uniform, werd zijn blik gegrepen door een flets geworden portret van Kemal Atatürk dat scheef boven de deur hing. Het glas ontbrak. Een grappenmaker had op de verschoten oogbollen de pupillen binnenwaarts scheelziend getekend. De zwarte agent of militair die R*'s blik volgde en de schennis zag, probeerde zijn aandacht af te leiden door het aanbieden van een sigaret. Toen R* weigerde was er weer van het ene moment op het andere de dreiging. Hij nam het bruinige sigaretje, stak het onder zijn haar achter het oor en zei: ‘Bewahren-sofort-drauszen’. Lichtelijk hollend bereikte hij het niemandsland tussen de Turkse en Griekse grenzen.

Hij liep de kilometer lange weg over als was hij gedeeltelijk blind en doof. De zon ontnam hem een scherp zicht. Het kleine wild hield zich roerloos in het kreupelhout. Geen blaadje van de stugge en lage begroeiing bewoog.

Vogels noch insecten gaven geluid. Een fluitende stilte - zoals men ervoer als het gehoor geïrriteerd was na een onverwachte, luide knal.

De Griekse grenswachter was ook stil en wees slechts met de bajonet die hij op de loop van zijn geweer wilde plaatsen in de richting van de keet waar R* zich had te vervoegen. Op het zelfgemaakte bureau van de slechts in short en pet geklede, zwaar behaarde man stond een foto van koning Constantijn en een schoteltje glazige gele pudding, dat vliegen naar zich moest lokken.

De man opende R*'s pas toevallig op de plaats waar door de Bulgaarse douane met een zwart-paars stempel typoctott/autostop was gedrukt. Het doornemen van de andere pagina's duurde op een wekkertje aan een spijker zes minuten. De man wierp het boekje op het bureau. Het schoof over het blad voort en kwam tot stilstand toen het voor iets minder dan de helft over de rand hing. Even voor de hand van de man het kon bereiken,

[p. 34]

griste R* het weg. Hij zag de baviaanachtige hand een tastende beweging naar het portret maken met de bedoeling dit tegen de grond te slaan en zei snel: ‘Stempeln. Visum.’

‘Non,’ zei de man. - Stempel zeker afgeschaft. Prima -, dacht R* en wilde door de deur, die tegenover degene lag waardoor hij was binnengekomen, Griekenland eindelijk inlopen. Met een snelheid die R* al in geen weken meer had gezien, sprintte de militair met zijn ouderwets geweertje in de aanslag naar de betreffende deuropening en stelde zich in die rechthoek zo breed mogelijk op.

R* schrok licht toen tot hem doordrong dat het weliswaar een oud geweer was, anti-quarisch bijna, maar dat het nog wel degelijk doden kon. De man dreef R* langzaam naar de ingang. Aldaar aangekomen keerde hij zich tot zijn superieur, trok zijn schouders op en bleef met vragende blik wachten op een nog nooit eerder gegeven order. In zinnen die soms Frans bevatten, werd R* gezegd dat hij als niet-tourist Griekenland niet binnenmocht.

‘Mais je suis un touriste, moi!’

De man maakte met wijs- en middelvinger een schaarachtige beweging terwijl hij over zijn nagenoeg kale hoofd gleed. ‘Cheveux. Quelqu'un cheveux - non touriste - mais traverser.’

- Mijn God -, dacht hij, - Overal, over je hele lijf mag je haar hebben en je mag het zo lang laten groeien als je zelf wil, behalve op je kop, hier. -

Hij haalde een portemonnaie uit zijn zak en toonde de inhoud. ‘Touriste, touriste,’ stootte hij als een infantiel uit. ‘Moi, je peux payer pour un visa. J'ai de l'argent sur moi. L'argent: Money. Moi.’

‘Non.’

Ongelukkigerwijze, dacht hij, was het enige geld dat in die portemonnaie was geen Amerikaans maar Turks. De man keek naar de soldaat en de wekker in één beweging, terwijl hij bovendien met één oog knipte. Hij opende een lade en haalde er een dekselloos blik vol papiergeld uit. R* had nog ongeveer achthonderd Lira in grote coupures, maar tot zijn verbazing werden slechts biljetten van één Pond gewisseld.

Hij sjokte een kwartier terug naar de Turkse grenspost annex wisselkantoor. Niet door aandringen maar door, als een inwoner van het land, domweg te blijven staan, kwam een man die hij nog niet gezien had van achter op hem toegelopen, een half velletje kladpapier en een belachelijk grote reclameballpoint voor zich uit houdend. Reeds na luttele seconden werd het R* duidelijk dat er geen Turks geld in Grieks gewisseld werd. De man in het zwart met in iedere hand een glas thee kwam erbij en R* vroeg hem te willen vertalen dat hij het grote geld wilde ruilen voor éénpondsbiljetten. De mannen overlegden en dronken, onderwijl onsmakelijke neus-, mond- en keelgeluiden makend, met kleine teugen. Ook de ruil werd geweigerd en als om dit te bekrachtigen, ging de man twee lijnen tussen de tegenoverliggende hoeken van het papier trekken. De inkttoevoer haperde bij de tweede lijn en de man trok opnieuw. Bij de kruising der lijnen gekomen, reet hij het papier kapot en stak het in de onderliggende rubber mat. De mannen zagen R* aan. - Die put, dacht hij, - dat heb ík gedaan. Wie anders. Nu komt die trap. -

Hij liep over het weggetje terug naar de Griekse kant en iedere meter kwam hem teveel voor. Een kennis, jaren jonger dan hij, had een verzorgde vacantie van drie weken in een Tunesisch luxe-hotel geboekt. Het waterstokertje in de straat waar hij een huisje onder de huurwaarde bewoonde, hield bij dit weertype speciaal voor hem het bier koel in zijn kelder. Er was eens een tijd dat je je zo verveeld mogelijk tegenover medescholieren diende aan te stellen als je je ijsco, tegen de pui van Capri's ijssalon hangend, oplikte.

Heel vroeger sloeg een kerel van de n.v. IJs-centrale als hij het met je ophad wel eens een flinke splinter van een staaf industrie-ijs. En mijn God, de smaak van de eerste Coca Cola waarvan koele flesjes bij wijze van reclame-

[p. 35]

stunt, gratis huis aan huis werden verspreid in de jaren vijftig...

Het was drie uur precies toen hij opnieuw de keet naast de rood-wit gestreepte slagboom betrad. De man, die hij de eerste keer zo goed als naakt gezien had, was nu geheel gekleed (een stropdas ontbrak zelfs niet) en staande in een soort houding werd hij op commandoachtige wijze toegesnauwd door een jongere, met meer onderscheidingstekenen versierde soldaat. Door dit tafereel gesterkt liep R* zeker op zijn bagage in de hoek toe en constateerde met een knik tot de bevelende man dat ze onaangeroerd was, wat het met opzet vreemd gedrapeerde Nederlandse vlaggetje bewees.

‘Your passport, please,’ zei de man in accentloos Engels.

- Duits, Frans en Engels -, dacht R* baldadig en zijn hoop op een probleemloze afloop rees. De man vervolgde dat een doorreisvisum eenhonderd drachmen kostte.

‘Ik heb alleen maar wat Turkse ponden, Sir, en.’

‘Je kunt geld wisselen in het bureau hierachter. Ga maar buitenom.’

Hoewel R* liever had gezien dat de trommel uit de bovenste lade gehaald werd, was hij toch wel tevreden dat de ellendig lang durende affaire nu op zijn einde begon te lopen. Hij zocht aan drie kanten of hij het scheve aanbouwsel kon binnengaan maar klopte tenslotte op de resten van een ruit en tegen de verrotte sponningen van wat eens als loket dienstgedaan had. Een lichaam trok zich op. De mond vertelde, alsof het een nog te gebeuren sage was, dat hij voor het wisselen van geld zijn paspoort nodig had. Hij liep terug en vroeg aan de man in het schitterende uniform of hij voor een korte tijd zijn reisboekje terug kon krijgen.

‘U krijgt het terug na betaling van honderd drachmen, zoals ik daarstraks al zei.’

‘Ja, maar ik heb geen drachmen. Ik wil Ponden voor Drachmen wisselen.’

[p. 36]

‘Om de hoek moet U dat doen.’

‘Dat weet ik. Maar daar moet ik mijn pas voor hebben.’

- Geduld. Kalmte alleen kan je redden, R* -, dacht hij huilerig. Het leek wel of hij op het punt stond liederlijk dronken te worden. Nog één slok, water desnoods, of in dit geval nog één woord in welke taal dan ook, van wie dan ook, en hij zou zichzelf niet meer zijn.

Een ongerechtigheid in zijn aarsopening begon stekend te jeuken. En net voor hij een laatste, fatale geestelijke buiteling ging maken, vroeg hij om zich te redden: ‘Kan ik misschien met dollars betalen?’

‘Natuurlijk. Natuurlijk. Allicht. Jazeker, geeft U maar vijf dollars.’

‘Is dat niet wat veel voor een visum. Honderd drachmen is toch niet meer dan eh.’

‘Vijf dollars, dat is de prijs. Tenzij U in ons land zoudt blijven. Maar U bent op doorreis, nietwaar?’

‘Ik ben op de thuisreis.’

‘Een doorreisvisum kost U het bedrag van vijf dollars. Twee-en-een-halve dollar voor het binnenkomen en eenzelfde bedrag voor het verlaten van ons land, reeds bij binnenkomst te voldoen.’

‘Maar misschien blijf ik natuurlijk toch wat dagen in Athinai of Saloniki rondhangen of zo.’

‘Daar kunnen we niet van uitgaan, want U heeft geen eigen vervoer.’

‘Misschien begrijp ik U verkeerd, Sir, maar wat heeft dat ermee te doen?’

‘Wie vervoer heeft kan rondtrekken. Wie niet, die kan slechts op doorreis zijn. Dit zegt de wet. U heeft geen vervoer, dus.’

‘Ik loop Europa rond.’

‘Eigenlijk mogen wij slechts gemotoriseerde voertuigen het land binnen laten. Het is goedheid dat ik U accepteer.’

‘En reisgenoten van de chauffeur, in dezelfde auto?’

‘Zij betalen een doorreisvisum!’

‘U zei dat U slechts gemotoriseerd verkeer mocht toelaten. En als ik nu op de fiets was?’ ‘U zoudt niet worden toegelaten,’ zei de man nog altijd met vriendelijk geduld.

R* plukte een vijf dollar-biljet uit de bijna lege beurs en legde het op de balie.

‘Hoeveel geld hebt U nu nog over?’

‘Ongeveer achthonderd Turkse ponden.’

‘Die laten we buiten beschouwing. Die kunt U niet wisselen. Hier niet en misschien zelfs niet in Uw thuisland.’

‘Dan heb ik nog vijftig Nederlandse guldens.’

‘Die zijn slechts in Athene te wisselen. Stel dat U vandaag nog Thessaloniki haalt, hetgeen niet aannemelijk is. Daar overnacht U. U kunt niet Uw hotel betalen. U geeft Uw bezittingen en alle geld op het Hollandse na als onderpand. U gaat, morgen dus, ruim gesteld, naar Athene om geld te wisselen. U overnacht daar.’

Tegenwerpen dat hij gemakkelijk dezelfde dag nog terug kon reizen, kon R* niet, want de man, die blij was zijn talenkennis te kunnen tonen, ratelde voort: ‘Overmorgen bent U in Saloniki terug. Daar slaapt U en de vierde dag reist U af naar Joegoslavië. U overnacht dus driemaal in Griekenland. Dat kost U, laat ik zeggen, drie dollar per keer, maakt dus negen dollar. Heeft U zowat tien dollar?’

‘Nee, maar ik heb dus die vijftig gulden, en dat is zoveel als eh elf, twaalf dollar.’

‘En dan ben ik nog Uw leeftocht vergeten. U moet toch ook eten nietwaar?’

‘Ja,’ stamelde R* in wiens hersens het niet opkwam dat hij bij een verblijf van langer dan drie etmalen aanspraak kon maken op een verblijfsvisum dat slechts één dollar kostte. ‘Ik mag U niet toelaten,’ zei de man beslist nog voor R* klaar was met rekenen, en verdween.

Hij liep terug tot halverwege de weg en ging er terzijde van op doornachtig en stug mos zitten. Hij at wat droog voedsel dat hij met de laatste lauwe vruchtendrank wegspoelde. De sfeer was niet droefgeestiger dan bij andere grensposten waar het weliswaar een heksenketel van startende en afslaande automotoren

[p. 37]

was, maar waar hij toch evenmin wegkwam.

Het werd wat nevelig en grauw. Een snoeppapiertje begon aan een lange weg. Hij dacht aan het uitgesloten teruggaan naar Turkije.

En aan welke lengte het kilometer brede niemandsland lag. Aan zijn geestelijke overwicht op de barbaren die hem van twee kanten stonden te beloeren en die hij alles zou kunnen vertellen over Eleusische amfora's en late overgangsvazen uit Kardiani of over het verschil tussen Turkse en Perzische miniaturen: kennis waarmee hij altijd iedereen kon overbluffen, maar die hem hier als zinledige ballast voorkwam.

De zon was nu een kwartier verdwenen en een akelige koude kwam over het land. Hij schurkte zich in zijn kleren. Het was ook ineens veel donkerder geworden en hij zette de zonneglazen af. Niet ver van hem verwijderd hoorde hij het zware en felle blaffen van bloedhonden. - Wat zijn ze in Christusnaam van plan -, dacht hij. - Doodschieten op de vlucht, om daarna stuff in mijn schoen te stoppen?

Nu ik. Nu ben ik aan de beurt. De zwerver met de vliegenvangsiroop op zijn rug hebben we gehad. Dat wijf ook. En nu ik. Met hen werd er gespeeld, met mij wordt het ernst; ze hebben me niet voor niets verteld dat ze me al de hele dag in de gaten hebben gehouden. Ze rekenen er op dat ik als het donker is, ga hollen. Ergens heen, zomaar. Door de barrière heen of van de weg af het veld in.

Hij werkte in zijn geest het tragische onderwerp uit en zijn fantasie ging daarbij zover, dat hij op een kwaad moment, met tranen in zijn ogen, bang werd van zijn eigen denkbeelden en huiverend zocht naar een beschuttende plek in zijn omgeving. Maar deze maal was er geen gebouwtje te zien, hoe klein ook, waarin of zelfs waarachter hij zich verschuilen kon. En de enige natuurlijke gelegenheid was een dode heester waar men dwars doorheen kon kijken. Hij ging ineengedoken liggen met het hoofd iets opgericht tegen de slaapzak steunend. - God -, dacht hij en hield zijn ademhaling kort om zich nog kleiner te maken. - Waarom ben ik eigenlijk van huis gegaan. Waarom hierheen gelift, naar de middeleeuwen. Voor dat werk? Dat fiasco van die studie? Die meid misschien? -

Een lichte graad van paniek, die altijd de orde in zijn hoofd op de verkeerde ogenblikken verstoorde, begon zich weer te manifesteren. - God, zat ik maar weer thuis. Alleen. Stompzinnig naar de televisie te staren. Kantoorbediende of iets dergelijks. -

De gezwollen bovenkant van zijn hand klopte pijnlijk. Infectie. Koorts. Hij meende dat de honden onheilspellender tekeer gingen dan tevoor. Van onbehagen lachte hij luidop toen hij een beeld zag opdoemen van zichzelf, zittend in de eetkamer van het ouderlijk huis onder de zware tafel waar het lange kleed met de kleverige franjes afhing, terwijl hij stilletjes in die donkerte, zonder dat zij het besefte, tussen de benen van zijn moeder keek.