Maatstaf. Jaargang 20

[p. 502]

helen mellaart
negen en veertig beren

Twee jaar geleden kreeg ik Turks Fruit cadeau. Ik las geboeid en vond het een aangrijpend boek. Totdat ik bij het laatste hoofdstuk: Rosita Turbinata, kwam.

Hé, dacht ik en belde de vriendin die mijn verhalen corrigeert en die mij het boek ten geschenke had gegeven. Zij had het nog niet uit.

De volgende morgen belde ze me terug. ‘Jouw Agnes, hè?’ ‘Ja’ zei ik. ‘Mijn Agnes!’ Vanaf die tijd werd ik regelmatig door vrienden (het boek werd gretig gelezen), gebeld en op het laatste hoofdstuk gewezen: (‘Was dat niet jouw vriendin?’)

In overleg met Agnes' broer liet ik het maar zo. Totdat de plannen over verfilming bekend werden, vrienden mij opnieuw opbelden en ik tenslotte dacht: Kom; gelijk Foudraine; Ik vertel mijn verhaal maar eens. (De waarheid omtrent Olga).

Agnes was mooi. Ze was een mooi meisje met lange zwarte steile haren. Een ovaal gezicht dat ik nooit echt bruin heb gezien.

Een briljante persoonlijkheid die scherp oplette, ietwat achterdochtig luisterde en er een lach op nahield die iets spottend-neerbuigends had.

We wandelden op de dijk naar de sluis en weer terug.

‘Als ik dit stuk iedere dag wandel en me aan mijn dieet hou, zal je zien hoe snel ik weer dun ben’, zei ze.

‘Wat voor dieet?’ vroeg ik.

‘Sinaasappels, noten en 20 plus kaas; met een teentje knoflook erin als het zonder vet gebakken wordt, anders heeft

[p. 503]

het geen pest smaak’. We wandelden verder.

‘Dacht je ook niet?’ vroeg ze mij van terzijde aankijkend.

Ik keek naar het water in de sluis en antwoordde: ‘Natuurlijk’. Het had geen zin iets anders te zeggen.

Ze was geopereerd, ze werd bestraald, en dat was dat.

Met haar wandelen op de dijk was fijn. Zo samen zonder nieuwsgierige mensen. (Ze was van maat 40, maat 50 geworden). Bij mij in de buurt keken de mensen en wezen zelfs met vingertjes, wat haar dan als volgt deed reageren:

‘We moeten maar eens wat nieuwe kleren voor mij kopen, ik loop blijkbaar voor gek’. Dan trok ze de hoed die ze in plaats van de pruik die zo kriebelde droeg, wat verder over haar hoofd en had ik de indruk dat ze niets meer zag.

't Is een wonder, dacht ik naast haar zittend in het academisch ziekenhuis.

Haar kop zat in het verband. Ze wees op de linkerkant van haar hoofd.

‘Hier is een stukkie uit’, fluisterde ze, ‘het ligt beneden in de ijskast voor later, dan zetten ze het er weer in’. Toch een tumor dacht ik.

‘'k Heb nu een kop met een luikje’, zei ze. Toen ze moe en slaperig werd verliet ik het ziekenhuis.

Geloofd degeen die hiervoor gezorgd heeft. Een opgegeven vriendin terug!

Diezelfde middag kocht ik drie reuze zakken engelse drop. ‘Van Agnes voor jullie’, zei ik tegen mijn kinderen. ‘Ze kon het zelf niet voor jullie kopen, maar in de toekomst wel weer!’

Vijf weken tevoren was ik na een telefoontje van haar moeder halsoverkop naar Agnes gereisd. Ze lag in een krankzinnigengesticht. De deuren werden voor en achter me als in een gevangenis op slot gedaan.

Op een grote zaal in het midden lag ze. Door het raam zag je bomen in het plantsoen staan. De vrijheid. ‘Haal me hieruit’ zei ze. ‘Ik heb nog drie weken, zegt Wolff, en die wil ik bij jou zijn’.

[p. 504]

Eén seconde verging de wereld, toen kreeg ik een soort kracht als nooit tevoren.

Twee uur later nam ik haar in een ziekenauto mee naar huis.

De eerste week hadden we allemaal het gevoel dat doktoren fantasten waren, aartsleugenaars. We schoven haar bed zo dat de zon op haar benen kon schijnen en ouwehoerden eindeloos over vroeger.

We haalden oude foto's tevoorschijn die zij gemaakt had, en filosofeerden in het wilde weg. We maakten net als tien jaar geleden weer ruzie of ze nu voor mij of voor Jimmy was gekomen. Ik zei: ‘Je was nummer vier die middag, die achter Jimmy aanliep, nadat hij op die reünie zo'n furore had gemaakt.’

Maar zij zei: ‘Niet waar, ik kwam voor jou, ik was benieuwd met wie Jimmy uiteindelijk getrouwd was’.

Tien jaar geleden was dat. Ze kwam binnen en pakte een mickey-mouse uit mijn kindertijd van de boekenplank.

‘Laat dat,’ zei ik bits, maar zij lachtte: ‘Ik verzamel beren, ik heb er al negen.’

Vanaf dat moment verzamelde ik ook beren, voor haar.

Nummer 49, de laatste, was een kleine koala beertje.

De tweede week kreeg ze ontzettende koppijn. Niets hielp. Alleen natte waslapjes op haar voorhoofd. Ik zat dan naast haar en verwisselde die. Ze wou dan Odetta horen of Petite Fleur en ik dacht dan aan de keren dat we samen Petite Fleur hadden gedraaid. Zittend voor de kachel. Om 12 uur 's morgens nog in kimono. Feestjes plannend. Lijstjes makend van lekkere kerels die we dan uitnodigden en die wèl zelf hun drank moesten mee brengen.

De derde week verlamde de rechterkant van haar lichaam. Soms, in een bui van onafhankelijkheid ging ze zelf naar het toilet. Dan viel ze flauw en moest ik haar terug dragen. De gezinsverzorgster stond er dan wat dom bij te kijken. Ze had

[p. 505]

een lam handje en kon niet tillen. Vanaf dat moment lieten wij Agnes geen moment meer alleen.

De vierde week, ze leefde nog steeds, ondanks dr. Wolff's voorspelling, volgden de flauwtes elkaar regelmatig op. Aan het eind van de vierde week werd ze in een coma getransporteerd en geopereerd.

Vier weken later was ze aan het revalideren in een ziekenhuis waar ik uitgerekend eens een blauwe maandag als verpleegster had rondgesjouwd. We zaten in rieten stoeltjes en babbelden als buurvrouwtjes. Na het bezoekuur sjouwde ze met me mee naar de auto. ‘Die dikte komt van de bestralingen, dat gaat wel weer over’ zei ze. In mijn auto wou ze een sigaret. Zwijgend rookten we er ieder een.

Een aantal weken later belde ze me vanuit haar ouderlijk huis op.

‘Mag ik het weekend bij je komen? Zonder pruik? Of schrikken de kinderen dan?’

‘Kom maar zoals je bent!’ riep ik.

‘Je ogen zijn nog precies hetzelfde’, zei mijn elfjarige dochter toen ze binnenkwam. De anderen keken een beetje geschrokken maar herstelden zich toen Agnes drie reuze zakken Engelse drop voor hen op tafel legde.

We zaten in de tuin, in de zon. Agnes met een grote zonnehoed op. Als ik mijn ogen dicht deed en naar haar luisterde leek het net alsof die hele ellende een boze droom was geweest.

Een half jaar later, ze was met haar moeder op vakantie, kreeg ik een brief:

‘Ik heb Agnes naar het ziekenhuis moeten brengen. Het kon niet meer.

Ik kon haar niet meer omwentelen. Ze wilde niets meer. Mijn rug is gebroken.

Daar ligt ze nu heel lief en volkomen onwetend. Toen ik haar

[p. 506]

gisteren bezocht zei een mevrouw aan de overkant dat ze met drie zusters haar hielpen.

Ze gilt steeds als iemand aan haar komt, niet omdat ze pijn heeft maar omdat ze bang is’.

Vele malen zat ik naast haar zonder een blik van herkenning. Maar de laatste keer herkende ze me wel. Ze keek me aan met ogen die bijna verdwenen in het opgeblazen pafferig gezicht. Heel langzaam schoof haar hand met het koala beertje erin naar mijn hand die op het laken lag.

Moeilijk opende ze haar hand, liet het beertje eruit glijden, opende mijn hand en duwde het beertje erin. Stuk voor stuk vouwde ze mijn vingers eromheen en liet haar hand op de mijne liggen.

Haar moeder, met wie ik was gekomen, snikte zachtjes aan het voeteneind:

‘Iedere keer vraag ik haar of ik het beertje even mag vasthouden, maar mij geeft ze het nooit.’

Dit was het laatste contact.

In een zaaltje waarvandaan wij haar zouden weg brengen schoof ik mee met een aantal mensen. Ineens stond ik naast haar kist. Ze was weer beeldschoon.

Net zo slank als vroeger. De pruik kriebelde niet meer.

Tussen haar gevouwen handen hield ze het koala beertje.

Op Westerveld stond de kist op het podium. Bedekt met hyacinten. Blauwe en witte, met paarse linten en witte. Haar lievelingsbloemen.

Ik hoorde de grammofoonplaat van Sholom Katz, met de namen Majdanek, Sobibor en Treblinka. Toen zakte de kist weg. Mijn hart werd meegetrokken en mijn keel werd dichtgeknepen.

Ik haatte iedereen.

Waarom had ik dat beertje niet in mijn handen?