Maatstaf. Jaargang 20

[p. 323]

adrienne van vriesland-canivez
een kaleidoscoop

Als beelden in een kaleidoscoop glimmeren momenten uit ons leven voor mijn ogen. Ons, dat zijn de kinderen en ik, zijn kinderen en mijn kinderen, samen hebben wij er geen, daarvoor leerden we elkaar te laat kennen, ruim twintig jaar geleden.

Vic, de vader die zijn kinderen, een jongen en een meisje, jaren lang helaas maar één keer in de week om zich heen had. De mijne, ook een jongen en een meisje, waren bij ons in huis.

Vic zoals niet veel mensen hem kennen, veeleisend soms ten aanzien van de toen nog ‘kleintjes’, geen lawaai, niet schreeuwen, niet op straat spelen, niet altijd vriendjes en vriendinnetjes in huis, jezelf bezig houden, ‘waarom lees je niet een mooi boek?’ Maar ook Vic die het dodelijk geschrokken jochie van negen jaar dat zich flink in zijn duim heeft gezaagd, in een taxi zet en met hem naar Bodega Keizer gaat en hem een glas madeira laat drinken. Die operettes en het waterorgel, de Victoria Regia en Artis met ze bezoekt. -

Een ander beeldje valt samen in mijn kaleidoscoop. Ik verberg een stel kinderen in de woonkeuken, verstop ze omdat hij vroeger thuiskomt dan verwacht; mijn dochter kruipt onder een bed omdat ze later opblijft dan toegestaan en hij gaat onnozel een half uur zonder iets te merken op het bed zitten praten. We jokken en bedriegen om ruimte en vrijheid voor hun kind-zijn. Vliegt hij erin, of laat hij het met zijn wonderlijke humor maar gebeuren? Soms spot hij even en lichten zijn ogen op achter de brilleglazen. Maar we weten het nu nog niet en misschien hij ook niet.

Zijn persoonlijkheid heeft begeleidend of weerstandwekkend

[p. 324]

voor de kinderen activerend gewerkt bij hun volwassen worden. Drie van de vier zoeken hem regelmatig op, twee hebben zeer veel geestelijk contact met deze, nu bijna tachtigjarige vader, die ook nu nog steeds alleen begeleidend optreedt en hen de volle denkvrijheid en verantwoordelijkheid laat. Bescheiden maar zeer betrokken.

Een ander patroontje valt weer samen.

We zijn aan het verhuizen, Victor rijdt voor met de Koninklijke De Gruyter, ik zelf met Coulance - we geven vanaf het begin elkaar niet veel toe - wat mij dan ook de bijnaam hyena bezorgt en nu wel eens Dolle Mina.

Mijn huisgenoot en hulp en ik rennen af en aan, samen met de verhuizers, om direct de boel op zijn plaats te hebben, zodat Victor rustig in zijn kamer kan gaan zitten. Hij heeft asthma en zit ziek, bleek en moe op een verhuiskist en kijkt naar de Amstel. Voor het huis ligt een boot, ‘Noorderzon’, in het voorbijrennen zie ik in een flits dat hij iets zit te schrijven. Ik let er niet op. Jaren later lees ik een gedicht en weet wanneer dat ontstond. Hij weet het niet meer, zegt hij. Nooit heeft hij mij zijn werk laten lezen voordat het verschenen was. Ik heb nooit gevraagd waarom, ik heb het wel begrepen maar zou het niet onder woorden kunnen brengen. Alleen de laatste bundel. Waarom? Ik weet het niet. Zou het zijn omdat hij denkt dat het de laatste is?

Nu vallen drie beelden over elkaar heen, de drie keer dat ik aan zijn sterfbed stond, hij was vrijwel opgegeven door de doktoren, hij lag rustig de laatste dingen te regelen, hij die altijd met de dood bezig was kent dan geen angst. We geven elkaar niet veel toe, er wordt dus niet veel gezegd, maar we weten dat we beiden zo graag nog wat samen willen blijven. En we spannen ons in, ieder op zijn manier en het lukt, we zijn nog samen, nu bijna 21 jaar... en nu wordt hij tachtig. Toch leefden we gescheiden, hij op zijn verdieping met zijn boeken, zijn werk, ik op mijn verdieping met de kinderen en mijn werk. Hij introvert werkend, ik extravert.

Alleen bij het avondeten zaten we als gezin bij elkaar en dan barstten de gesprekken los over politiek, litteratuur, toneel, de

[p. 325]

meningen van de kinderen wogen even zwaar als die van hem of van mij, soms duurde het uren. In die tijd kwam ik pas na negen uur in zijn werkkamer en bleef daar totdat ik omviel van de slaap, weinig pratend beiden, lezend en werkend. Nooit en ook nu niet liep ons leven synchroon, hij werkt 's nachts, ik overdag. Hij slaapt overdag en ik 's nachts en toch is er die wonderlijke verstandhouding die in ieder geval mijn persoonlijk bestaan rijker en breder maakte, gemotiveerd en minder begrensd.

Het is allemaal de la petite histoire, maar misschien geeft het een kleine lichtval op het portret dat werkelijke schrijvers van hem kunnen schetsen. En het is moeilijk om zijn portret te maken, zowel letterlijk als figuurlijk, zoveel schilders en beeldhouwers probeerden het, zoveel vrienden-schrijvers probeerden het, altijd was het één van de vele mogelijkheden. ‘De slimme vos laat zich niet vangen,’ zei eens een interviewer die er dieper op in wilde gaan.

Daarom kwam ik op het beeld van de kaleidoscoop. Weer valt er een beeld samen. Het is zeker achttien jaar geleden. Victor staat wanhopig in een hotelkamer, martelt met boordeknoopjes en worstelt met een rokkostuum, hij heeft asthma, het P.E.N.-congres was vermoeiend en druk. ‘Ik ben te oud, ik doe dit niet meer, ik vertik het, ga maar alleen, zeg dat ik ziek ben.’ Ik zeg niet veel, weet dat ieder woord verkeerd kan vallen. Ook mijn zwijgen trouwens irriteert. Ik ben bang en verdrietig, hij is immers ook ziek, het is misschien ook te veel. Eindelijk zit alles goed, trillerig en beroerd gaat hij mee. Daar staan de grote schoolborden waarop je het nummer van je plaats kunt vinden. Ik sta het nog te bestuderen als uit de grote zaal muziek weerklinkt. Ik geef het zoeken op, Vic is weg, ik ga naar de zaal en wie zie ik het bal openen, heel alleen met het mooiste vrouwtje van het congres rondzwierend, Victor!

Duizend beelden trekken aan me voorbij. Twintig jaar, een heel leven, soms moeilijk, met een jokkebrok, eerlijk als goud; met een tyran, toegefelijk als geen ander; met een onverzoenlijk en altijd begrijpend, met een verstandelijk en

[p. 326]

altijd warm en liefdevol mens. Maak daar nu eens een portret van. Ik kan het niet.