Maatstaf. Jaargang 20

[p. 318]

g. zalsman
van vriesland in rotterdam

Toen Van Vriesland in het begin van de jaren dertig aan de Nieuwe Rotterdamse Courant werd verbonden was mr. G.G. van der Hoeven daar hoofdredacteur. Tot de prijzenswaardige eigenschappen van die markante figuur behoorde dat hij van buiten af geen kritiek op zijn mensen verdroeg. Van Vriesland is eens ietwat bedremmeld 's mans kamer binnengelopen omdat hij een brief had ontvangen van een advocaat, die aankondigde dat er tegen hem, resp. de N.R.C., een aanklacht wegens belediging zou worden ingediend op grond van een door hem geschreven literaire kroniek. De heer Van der Hoeven las het briefje even door, liet het toen achteloos in de prullemand vallen en sprak alleen: ‘stil laten aanklagen’.

Overigens was de brief van die advocaat niet echt. Het was een der veel grappen die toentertijd op de redactie van de N.R.C. werden gemaakt. Victor behoorde zeer bepaald niet tot degenen die druk over eigen werk spraken, maar eens had hij dat toch wèl gedaan, want de evenbedoelde kroniek ging over een boek dat blijkbaar zeer zijn gramschap had gewekt en zij was inderdaad verre van vriendelijk uitgevallen. Toen hij het artikel had geschreven gaf hij tegenover enige collega's te kennen dat hij het misschien wel een beetje erg bont had gemaakt. ‘Straks wordt er nog een aanklacht ingediend,’ zo besloot hij een monoloog dienaangaande.

Dit was niet aan dovemansoren gezegd. Er werd onmiddellijk briefpapier vervaardigd van een denkbeeldige advocaat in Amsterdam en weldra was de aanklacht in Van Vrieslands bezit. Het heeft enige tijd geduurd voor hij vernam dat hij ertussen was genomen. Bij voorbaat kon men zich verheugen op zijn reactie. Hij had zelf van allen het meeste

[p. 319]

plezier, dat tot uiting kwam in schaterend gelach, begeleid door gestamp met een voet op de grond.

Hij was uit de hoofdstad naar Rotterdam gekomen en aangezien hij niet dadelijk een redelijke woning kon krijgen betrok hij tijdelijk een leegstaand vertrek in het gebouw van de N.R.C., diep in de Eendrachtstraat. Die straat was toentertijd het centrum van een zeer actieve brandweervereniging, en op zekere dag ontving Van Vriesland een brief met de uitnodiging, als spuitgast tot die vereniging toe te treden. Hij dacht lang na hoe hij zo hoffelijk mogelijk voor die eer zou bedanken, maar gaandeweg mengde zich in die overpeinzingen een gevoel van argwaan en hij stelde een uitvoerig onderzoek in naar het bestaan van de secretaris die de brief had geschreven. Toen hij tot de ontdekking was gekomen dat naam en adres gefingeerd waren meende hij voldoende aanleiding te hebben de collega's, die hij wel terecht van deze manipulatie kon verdenken, luid lachend te komen mededelen dat zij schoften waren en dat ze niet moesten proberen, hem ertussen te nemen.

Hij woonde dus op de krant en het was wel vanzelfsprekend dat hij des daags door het gebouw schreed in een zeer fraaie ochtendjas. Hij had altijd wel bij deze of gene wat te mijmeren en het gebeurde vaak dat de hoofdredacteur, wanneer deze een van zijn mensen opzocht om iets te bespreken, in dat kamertje ook Van Vriesland aantrof. Toen hij hem op een dag voor de vierde maal in een ander vertrek ontmoette achtte hij het ogenblik gekomen hem aan het werk te zetten en ietwat korzelig riep hij uit: ‘Meneer, gaat u toch eens een boekje lezen!’ Hij had uiteraard waardering en bewondering voor Van Vriesland, maar stond als heel anders gericht man toch wat onwennig tegenover deze filosoof en dichter.

De gang van zaken op de krant was wat de techniek betreft Victor tamelijk vreemd. Maar hij had wel bespeurd dat het woord ‘zakken’ een magische betekenis had. Nu en dan achtte hij het gewenst, van zijn belangstelling in de loop der dingen te doen blijken en omstreeks drie uur, het uur van zakken

[p. 320]

(het sluiten van de vormen), op zijn manier gejaagd door de gang te gaan lopen, luidkeels roepend: ‘zijn we gezakt?’

Zijn aanwezigheid in het gebouw bracht ook een ingrijpende reorganisatie teweeg in de toentertijd bestaande keuken.

De beheerder daarvan was wel genoodzaakt zich speciale kookboeken aan te schaffen.

Maar tenslotte is Vic dan toch naar de Leuvehaven verhuisd, een van die prachtige Rotterdamse buurten die ten offer zijn gevallen aan de overweldiging van 1940. Hij had daar een reusachtige kamer in een kantoorgebouw en er was een lange weg af te leggen om hem daar te bereiken. Maar zijn vrienden hadden het er graag voor over, want de ontvangst, beginnend met het befaamde ‘loodzware sigaartje’, was altijd een en al hartelijkheid. Het was heerlijk toeven in dat vertrek met die torenhoge kachel, waar Vic nu min of meer in zijn eigen bullen zat en waar hij althans een deel van zijn boeken om zich heen had. Voor het opbergen van die boekenschat liet hij bijzonder fraaie kasten maken, ongetwijfeld de duurste van Zuid-Holland.

Voor zijn collega's van de nachtdienst had hij soms bepaalde opdrachten. Zo moesten ze hem in de nacht van vrijdag op zaterdag om een uur of twee komen wekken, want dan moest hij zijn kroniek voor diezelfde zaterdag gaan schrijven.

Pogingen om hem te bewegen, dit proza wat eerder ter zetterij af te leveren, hadden gefaald. Men heeft het zelfs een keer geprobeerd met de leugen dat de kroniek voortaan donderdags zou worden gepubliceerd. Maar Victor was toen wel zo getraind dat hij aanstonds de bedriegelijkheid hiervan doorzag.

Zaterdagochtend werd die kroniek dan gehaald. Er was een mecaniek vervaardigd opdat de loopjongen niet de hele reis naar Victors kamer hoefde te maken. Aan een touwtje werd het kostelijke proza naar beneden gelaten, onder belangstelling van schippers en schippersvrouwen.

Er zijn in dat huis talrijke feesten geweest, o.a. een verjaarsfeest waarop heel Rotterdam en Amsterdam elkaar

[p. 321]

ontmoette. Ook buiten de deur hebben wij met Victor mooie avonden gehad. Een der redacteuren heeft eens met hem een tocht per auto naar Bergen in Noord-Holland gemaakt, waar een ontmoeting was gearrangeerd met Roland Holst en Bloem. Door een mankement aan het vehikel (dat ten leste op sleeptouw moest worden genomen) kwam het tweetal enige uren te laat in het café waar met Bloem was afgesproken.

Laatstgenoemde had zich inmiddels helemaal niet verveeld. Het verdere gedeelte van de nacht werd doorgebracht ten huize van Roland Holst, waar zich tussen het drietal een urenlang gesprek over Albert Verwey ontwikkelde. Toen de ochtend was gekomen ging Roland Holst in zee. Victor niet. Jacques trouwens ook niet.

Een jaar of zes is Van Vriesland aan de N.R.C. werkzaam geweest. In '37 of '38 keerde hij naar Amsterdam terug om een functie te aanvaarden bij de Groene. Voor degenen die met hem in meer dan zakelijk contact waren geweest bleef hij onvergetelijk. Hij van zijn kant zal, naar mijn overtuiging, nog veel aan Rotterdam hebben gedacht.

Er was mij gevraagd, iets over die Rotterdamse tijd van Victor te vertellen. De literator bleef hier dus onbesproken. Ik zou trouwens onvoldoende bevoegd zijn, over hem als zodanig te schrijven. Toch wil ik even, uit een behoefte des harten, zijn dichterschap aanroeren. Het gaat om een enkel vers, dat mij altijd weer aangrijpt als ik het lees. De titel luidt, hautain bijna: Gedragslijn. Ik moge het, tot besluit van mijn bijdrage aan deze aflevering van Maatstaf, hier laten volgen:

Ons voegt een adieu waar een bescheiden
Maanlicht in meedoet zonder ironie.
Laat de laatste woorden ongesproken;
Laten we niet zinspelen op 't scheiden.
Doe alsof je oogen zijn geloken
Als ik steelsgewijze naar je zie.

Zonder pathos gaan wij uit elkander

[p. 322]

 

Waar het tuinpad eindigt in het gras.

 

Glimlach luchtig, tegen beter weten...

 

Spoedig vinden we elk wel weer een ander.

 

Doe alsof je nu al bent vergeten

 

Hoe dit alles bitter ernstig was.

 

 

 

Eens, na jaren, zien we elkander weder

 

En gaan groetend aan elkaar voorbij.

 

Maar dit afscheid leeft dan nog in droomen:

 

't Leek banaal, 't was zoo verzwegen teeder.

 

Doe alsof je wist dat dit moest komen...

 

Ga nu, snel, want anders spreken wij.

Een hyper-gevoelig gedicht met het stempel der aristocratie van de geest.