Maatstaf. Jaargang 20

[p. 137]

ben van der velden / brief uit parijs

Gisteren hoorde ik dat er hier bij uitgevers een in het Frans geschreven manuscript van een Nederlandse schrijver circuleert. Het zou een studie over Roger Vailland zijn. Weet jij van wie dat is? Van Boudewijn van Houten misschien...?

Als het maar geen structuralistische studie is, want de grote mode van het structuralisme waarbij iedereen zich een deskundige voelde die het boekje van Piaget uit de serie Que sais-je? gelezen had, is voorbij. Niemand vertelt je meer ongevraagd dat hij structuralist is of dat hij Aithusser haat. De oude mededeling ik ben links of ik ben rechts is weer teruggekeerd. Waarom dat zo spontaan wordt gezegd in gesprekken waarin ik niet over politiek begin, is mij een raadsel. Nog vreemder is het trouwens wanneer iemand je zonder directe aanleiding vertelt dat hij links noch rechts is. Ik vroeg een man waarom hij dat deed. Antwoord: ‘Dan kunnen er geen misverstanden ontstaan over de oorzaak van mijn liefde voor surrealistische schilderijen.’

Pierre Gaudibert, het hoofd van de experimentele afdeling van het museum van moderne kunst, vertelde mi] dat hij soms tentoonstellingen organiseert van schilderijen die hij kwalitatief niet goed vindt, maar politiek wel. Hij zei dat hij links is en dus linkse schilderijen uitkiest. Ik vroeg hem wat in hemelsnaam linkse schilderijen waren. Heel eenvoudig, vond hij, schilderijen met een politiek onderwerp of met agressieve kleuren. Ik heb alle sympathie voor Gaudiberts strijd tegen de Franse censuur op beeldende kunst, maar het gebruik van dezelfde argumenten vóór kunstwerken als de censoren er tegen hanteren, vind ik toch wat gortig!

[p. 138]

Ik vraag mij hier af waarom de links/rechts tegenstelling in zuidelijke landen zoveel scherper is dan in Nederland. Zou het iets met het weer te maken hebben of zijn wij toch maar een landje met uitsluitend calvinistische kooplieden? Onlangs sprak ik een Nederlander die sinds jaar en dag in Italië woont. Hij legde het links/rechts verschijnsel in Italië uit als een gevolg van de onvrijheid in dat land. Een schrijver bijvoorbeeld zou wel partij moéten kiezen om de lezers van een bepaalde politieke richting te kunnen bereiken. Veel belangstelling uit de andere politieke hoek voor zijn romans behoeft hij daarna niet meer te verwachten. Mij werd ook verteld dat de meeste Italiaanse schrijvers vandaag links zouden zijn. Het is mogelijk dat dat erg principieel is in een land met succesvolle christen-democraten en neo-fascisten. Maar wanneer links veel meer leest dan de rechtse meerderheid, kan er ook flink opportunisme in het spel zijn. Een Italiaans lezersonderzoek waard!

Mijn Nederlandse Italiaan verdacht in ieder geval veel schrijvers van opportunisme. Hij heeft persoonlijk Curzio Malaparte in zijn meeste politieke stadia gekend. Natuurlijk wil hij niet alle Italiaanse schrijvers met Malaparte vergelijken, maar hij ziet ook geen reden om er vanuit te gaan dat niemand zich zo gedraagt. Je moet wel een doorgewinterd liberaal zijn om vriendelijk te blijven knikken tegen een man als Malaparte, die nog sterker aan zijn portefeuille dacht dan de Amsterdamse haringkooplui of hereboeren uit het Noorden des lands. Eerst soldaat tegen Wilhelm-Duitsland, daarna fascist, vervolgens populariteit in het buitenland als anti-fascist, maar later weer correspondent voor Corriere della Sera aan het Oostfront en dan nog eens precies op tijd omzwaaien en tolk worden bij het Amerikaanse leger in Italië en tenslotte het beeld opbouwen van een zeer links schrijver. En rooms sterven. Zo opportunistisch is zelfs de Arbeiderspers niet! Ik schrijf je overigens niet uit Rome, maar uit Parijs waar mij is opgevallen dat iedereen die mij zegt dat hij links is een aardige corpulentie heeft en dat rechts met magerte gepaard

[p. 139]

gaat. Ik maak één uitzondering. Voor uitgever Jean-Jacques Pauvert die niet dik en wel links is, maar wiens geheimzinnigheid over zijn financiële situatie doet denken aan de president-directeur van de Banque de Paris et des Pays Bas en die zonder pardon een armzalig gekleed, langharig, long schrijver vraagt op te sodemieteren als hij na twee jaar komt vragen of hij zijn manuscript, wanneer het toch niet wordt gepubliceerd, misschien terug kan krijgen.

Voor Jacques Laurent maak ik zo'n uitzondering niet. Die is dan wel niet dik en zei mij niet bij rechts ingedeeld te willen worden omdat hij niet met De Gaulle en Pompidou aan één tafel wil zitten, maar ik stop hem toch bij rechts. Behalve in zijn politieke ideeën zie ik daarvoor ook genoeg reden in het feit dat hij een geweldige herrie maakt over de belasting die hij moet betalen van de tien miljoen nieuwe franken die hij verdiende met Les Bêtises, waarvoor hij vorig najaar de Prix Goncourt kreeg. Hij houdt van actie en vindt dat het leger ook daarvoor in stand gehouden moet worden. Moeten anderen zijn lugubere heldendom nog financieren ook?

Henri Langlois, de directeur van de Cinémathèque Française, heeft zulke vetkwabben dat ik de indruk kreeg dat hij zijn lichaam als een rollade met touwtjes ingesnoerd heeft om te voorkomen dat het uit elkaar rolt. Schreef Céline niet over mensen die steeds grotere magen en langere darmen willen hebben? Overigens is er best een kans dat Langlois in de toekomst vermagert. Hij zei mij tenminste dat hij best het kapitalisme wil gebruiken om onder de druk van de Franse staat uit te komen. Wie weet geeft Laurent, die het ook al niet met de staat opheeft, hem nog wel eens een paar miljoen.

Uitgever Roland Laudenbach van La Table Ronde houdt zijn lijn streng binnen de perken, wat een zwaar karwei moet zijn omdat hij doorlopend bars bezoekt waar hij luierende schrijvers vindt die hij met zware, patriarchale stem waarschuwt dat zij hun manuscripten voor de kontraktdatum

[p. 140]

moeten inleveren. Laudenbach heeft naast zijn bezigheden als literair uitgever een vreemde voorkeur voor extreem-rechtse en fascistische boeken die zijn geschreven in de geest van het tijdschrift Minute. Hij gaf werk uit van mensen als Tixier-Vignancourt en Degrelle. Onlangs publiceerde hij weer een dergelijk boek, Mémoires d'un président. Een niet met name genoemde Franse premier van voor de oorlog zou herinneringen hebben nagelaten, waarin heel politiek Frankrijk om de oren wordt geslagen. Het boek is kort na verschijning verboden nadat beledigde personen klachten hadden ingediend. Zij weten kennelijk niet dat Laudenbach - die tot de eersten behoort die ervan verdacht worden het boek geschreven te hebben - helemaal gek is op processen.

In die rechtse boekenreeks van Laudenbach - die zijn sympathieën voor de OAS nooit heeft verborgen - is ook een boek gepubliceerd over de Mafia van iemand die zegt tijdens de zelfstandigheidsoorlog in Algerije correspondent geweest te zijn voor... de Volkskrant! Het is Jacques Kermoal, die in die tijd dikwijls naar Amsterdam kwam en zich vermaakte in de Kring.

Nu ik het toch over Algerije heb, ik ontmoette dezer dagen ook Germaine, een kleine, dikke vrouw van in de zestig, die de spannendste verhalen vertelt over haar werk voor de FLN. Het schijnt allemaal nog waar gebeurd te zijn ook. Onvoorstelbaar als je haar ziet. Een dik burgervrouwtje dat ergens filosofie doceert en dat onophoudelijk praat over haar toch zo innige relatie met de filosoof Deprun. Hier moet echter niets achter gezocht worden. Want ze heeft ook verteld hoe zij niet lang geleden ziek was en er toen een jonge arts kwam die plotseling achteruit deinsde en riep: ‘Pardon, madame, ik heb u ontmaagd!’

Jean-Louis Barrault behoort tot de mensen die je zeggen links noch rechts te zijn - ‘ik vecht voor de menselijke waardigheid!’ -, maar hij is verdacht mager. Wat wil je ook,

[p. 141]

de kilo's vliegen er wel af als je je moet inspannen om vriendjes te blijven met de hele toneelwereld + linkse studenten + rechtse studenten + gaullistische ministers!

Mager is ook Jean-Claude de Cxxx, die in Céleste zijn mitrailleur laat ratelen. Tegenwoordig tracht hij carrière te maken in de uitgeverswereld. Daarvoor heeft hij nogal wat over! Hij knoopte een intieme relatie aan met de ongeveer vijftigjarige Madame Balland, de echtgenote van de wat obscure uitgever. Voor beide partijen is de relatie een grote teleurstelling geworden. Madame Balland was namelijk het door haar echtgenoot in een hoek gegooid - ze is inmiddels gescheiden - en zocht een interessante jongeman die haar weer aanzien in de Parijse literaire wereld zou bezorgen. Ik weet niet wat zij en Jean-Claude de Cxxx tegen elkaar gezegd hebben toen zij ontdekten beiden bezig te zijn met carrière-via-het-bed.

Nog ingewikkelder werd de situatie toen Madame Balland weer door haar echtgenoot in genade als medewerkster van het bedrijf werd aangenomen, net toen Jean-Claude de Cxxx een positie bij dezelfde uitgever had verworven door eindeloos te herhalen dat hij zich niet voor kon stellen hoe Balland met zo'n onaantrekkelijke vrouw getrouwd geweest kon zijn. Na een wat koele periode hebben madame Balland en Jean-Claude de Cxxx elkaar nu weer gevonden in hun gezamenlijke woede over Agnès, de sleutelroman van Jean Plumyène.

Ik schrijf je dit niet als pikante roddel - het is werkelijk gebeurd! - maar om je een indruk te geven van de sfeer hier. Balland zelf is trouwens één van de weinigen die nooit over politiek zullen praten. Het enige waaraan hij denkt is geld. Voor zichzelf natuurlijk. Hij had even de naam een progressief uitgever te zijn en daarom wilde iedereen wel bij hem gepubliceerd worden. Jean-François Steiner, de schrijver van de bestseller Treblinka, schreef een boek voor Balland

[p. 142]

en ook essayisten als Gilles Lapouge en Françoise d'Eaubonne gingen voor hem achter de schrijfmachine zitten. Tot zij één voor één ontdekten dat de uitgever zich niets van kontrakten aantrok en zijn auteurs stomweg weigerde te betalen. Spreek iemand die er ooit ingetrapt is, en hij begint woest te grommen.

Gek genoeg zijn er een paar uitzonderingen. Daartoe behoort de in Parijs wonende felle anti-Franco Spanjaard Xavier Domingo. Maar die liet voor Balland zijn principes dan ook een keer varen en schreef Les mauvais lieux de Barcelone, een gids van bordelen en allerhande sex-clubs in Barcelona voor toeristen die naar het Spanje van Franco gaan.

Gisteren kwam ik toevallig bij een hoge ambtenaar van het Franse ministerie van landbouw thuis. Het was geen enkel bezwaar dat ik overdag kwam, want hij ging toch niet naar zijn werk. Per week gaat hij ongeveer een half uur naar het ministerie. Zijn chef begint hem dan uit te foeteren: hij moet als iedere ambtenaar iedere dag werken! Daarvan schrikt hij dan zo, dat hij dadelijk weer de benen neemt. Hij zat thuis, met op schoot een baby die hij - volgens de getypte aanwijzingen van zijn werkende vrouw - trachtte te voeden. Het was vijf uur in de middag en de baby had de eerste fles van die morgen nog niet leeg. Ik ben maar snel naar Aux deux Magots gegaan, waar op het terras twee honden tot teleurstelling van de eigenaars wel wilden vechten maar niet wilden neuken.

Je ziet, er is wel sfeer in de lichtstad. Sla de Frankfurter Buchmesse eens een jaartje over om de Fransen in hun eigen omgeving te kunnen ontmoeten. Laat dan wel je haren knippen en je bakkebaarden scheren, anders riskeer je dat de naar verdovende middelen snakkende Franse douane je een flink oponthoud bezorgt. Wat ze ook van jou mogen denken, dat je Malraux bent zeker niet.