Maatstaf. Jaargang 20

[p. 129]

hendrik de vries
over de goyescos*

(Het navolgende is een aan een brief ontleende reactie van Hendrik de Vries op een bespreking door Gerrit Komrij van zijn - eveneens in Maatstaf verschenen - bundel ‘Goyescos’. Komrij's bespreking stond in Het Parool van 23 december 1971 en bevatte - voor een beter begrip van De Vries' reactie - onder meer de volgende passages:

‘...zoals zo vaak in zijn vroeger werk kan men zich slecht aan de indruk onttrekken dat Goyescos bitter weinig te maken heeft met Spanje, tenminste met het Spanje zoals anderen, gewone stervelingen, dat denken te kennen en begrijpen, hetzij uit de literatuur hetzij uit lijfelijke aanschouwing, hoewel dit laatste wel niemand meer ten deel gevallen zal zijn nu Barcelona Scheveningen en Torremolinos Bakkum heet. Hendrik de Vries' Spanje is blijkbaar zozeer zijn eigen Spanje, dat het evengoed Nergenshuizen had kunnen heten of - Atlantis.’

‘Eén ding blijkt uit Goyescos (...), Hendrik de Vries heeft als rijmvirtuoos niets aan kracht ingeboet.

“Wanneer de rijmkoorts brandt
Zo maalt ze aan zwarte wand
Bloedrood en zwavelgeel
Orgie en droomtragiek.”

zegt hij zelf in Goyescos, en elders: “Ik neig tot zware effecten die ik niet voel als overdrijving maar als expansie van levensvolheid.” Om die effecten te bereiken laat hij, haast dwangmatig en in een ijselijk streng keurslijf, geen list onbenut: dubbelrijmen, binnenrijmen, voorrijmen, wat rijmen al niet. (...) (Dit) ontaardt bij Hendrik de Vries, ondanks de ongeloofwaardige overdaad, nooit tot gerijmel. In heel de Goyescos balanceert hij voor mijn gevoel maar één keer op

[p. 130]

de rand van het smakeloze, en wel in de regels:

“Eeuwig Licht! Verwin gestaag:
Ook omlaag, en ook vandaag!”

Daarin ontbreekt gewoon de spanning (...)’

‘Als er in Goyescos even niet gerijmd wordt, doordat een louter metrische techniek wordt toegepast, zoals op blz. 29, schrik je je een ongeluk, en dan begrijp je ook dat rijmen voor Hendrik de Vries inderdaad weerstanden zijn, die alles weten op te roepen, zelfs een fictief, maar dynamisch en wild-somber Spanje. “Dynamiek behoeft aangrijpingspunten, verhevigt zich aan weerstanden,” zijn eigen woorden nogmaals. Toch blijft een bundel als Goyescos haast te griezelig-volmaakt lijken, en het is jammer dat Hendrik de Vries niet af en toe wat meer weg heeft van de vroeger door hem zo bewonderde Giza Ritschl, een nu - spijtig genoeg - geheel vergeten dichteres. Zij was Hongaarse van afkomst, en drukte zich in poëtisch Nederlands uit, dat daardoor zo'n charme kreeg, omdat zij de syntaxis ervan niet beheerste. Dat werd dan zo:

“Twee zwaluwen vliegen mijn huis voorbij,
dichtbij zeker een trouwpartij.

De haan roept luidt: hie-hie! - hie-hie! -
Zij is de bruid, - maar van wie?

Geen een, die de bruidegom kent.
Ach! ik zie de doodsvogel die haar wenkt.”

Het vermogen om af en toe eens een steek te laten vallen, eens opzettelijk glad of vierkant ernaast te rijmen, ontbreekt bij Hendrik de Vries, en dat maakt zijn gedichten minder, ja hoe noem je dat, menselijk, minder humoristisch in elk geval.’ Het is met name op bovenstaande fragmenten uit Gerrit Komrij's bespreking dat Hendrik de Vries hierna reageert.)

[p. 131]

Uw Parool-crítiek geeft heel waardevolle tips voor wie, haast onvermijdelijk, raar aankijken tegen de maxi-techniek. Door mijzelf o.m. omschreven als ‘bliksemsnel messengegooi’. U meent dat ‘Goyescos’ nog zou winnen wanneer in deze (verstechnische) zin af en toe was misgegooid. Dat kan ik niet onderschrijven: de naïviteit à la Giza Ritschl is onmogelijk na te bootsen, het zou een vervalsing worden en bovendien vergeefse moeite kosten.

Wat u ziet als het enige zwakke punt:

Eeuwig Licht! Verwin gestaag:
Ook omlaag, en ook vandaag!

zie ik louter als de zwakheid van de onttroonde grootinquisiteur, die, zich verbergend en verwarrend in zelftegenspraak, zich tenslotte bedwelmt aan louter traditionele roomse rhetoriek.

Maar ook voor mij heeft de bundel één zwak punt, mij pas ten volle duidelijk geworden in Rotterdam op het poëziefestival, bij mijn voordracht van het bewuste gedicht. De 7e regel van blz. 10: een sluipende vrouw/Die beslist iets wou... Dat is te kaal en te prozaïsch de indruk die het kind kreeg: ‘ze wil beslist iets’. Wel te vergelijken dus met het ‘zwakke’ van de inquisiteur, maar toch hier een artistieke fout: inbreuk op de toonaard, en onvoldoende suggestie van het wezen van die vrouw. Beter zou al zijn:

Zielskrank, die tersluiks hem even
Fel bekeek,

maar de zielskrankte bleef ook aldus te abstract aangeduid. Het blijft een vreemd lichaam dat door de omgevende weefsels wordt uitgestoten, en het is pas geheeld, overgroeid, met (ik citeer de hele passage):

Schrok voor een sluipende vrouw
Die kreunde als in koorts, hem éven

[p. 132]

 

Fel bekeek, zich schielijk neeg,

 

Toegreep met kracht, en hem kreeg,

 

Uitzinnig ten kus geheven.

Ik schreef: ‘te abstract’. Kees Fens verbaasde mij, in een overigens uitmuntende critiek, met de bewering dat het voor-laatste gedicht (blz. 30 dus) ‘abstract-expressionistisch’, ‘voorstellingloos’ was, terwijl mij deze heksensabbat grotendeels een summum van concreetheid lijkt. U verbaast mij met uw bewering, u een ongeluk te schrikken op blz. 29, waar ‘doordat een louter metrische techniek wordt toegepast’, even niet gerijmd wordt. Waar ziet u dat? Ik zie alleen twee rijmloze regels op blz. 16.

Artistiek is het van weinig belang of de Goyescos op een werkelijk of op een denkbeeldig Spanje geïnspireerd zijn. De Germaanse en Keltische inslag moet niet onderschat worden: het geldt voor een waarmerk van hoge Spaanse aristocratie, bloed van de Westgothen in zich te hebben, en in het Noordwesten wonen koppige Kelten, compleet met doedelzak. Overblijfsel van massale invasies, eeuwen vóór Christus, over het gehele schiereiland.

En wat het Zwarte Spanje betreft: op een van mijn reizen zag ik in een krant een afbeelding van een vijfjarig boerenjongetje, vermoord met de duidelijke bedoeling zijn bloed voor hekserij te misbruiken. In Caspe, ongeveer op het drielandenpunt van Aragón, Cataluña en Valencia, woedden destijds nog duivelbezweringen die stromen volk trokken. De uitwerping werd voltrokken door norse, geraffineerde bewoonsters van Caspe - die zelf toch als heksen werden beschouwd, zodat ‘Caspolinas’ ongeveer synoniem was met ‘brujas’. Dat vernam ik op mijn laatste reis. Het zou het hoofddoel van mijn volgende worden. De burgeroorlog voorkwam dit. Ik weet niet hoe het er nu mee staat.