Maatstaf. Jaargang 19

[p. 770]

j. bernlef / mijn boonjaren

1954. We zaten in het overblijflokaal van de HBS aan het Raamplein. Wij, de vrienden van vroeger, die de vrienden van nu zijn gebleven. En S. had een boekje bij zich, geleend uit de bibliotheek. Een donker ingebonden deeltje. Het heette Mijn kleine oorlog. En er stond een stukje in dat ‘Lof der Boswell Sisters’ heette. Het was geschreven door iemand die Louis Paul Boon heette. Als ik het nu weer overlees fungeert het als een plotselinge geur, een paar maten muziek uit een open raam. Alles is er weer.

‘Jazz, ziel van onzen kapotten tijd, van onze vertwijfeling en woede en wanhoop en misplaatste liefde voor allen die wij veel beter zouden kraken; van onzen tijd waarin wij, ieder voor zichzelf, ons niet thuis voelen, maar waarin het geen ander geslacht dan het onze misschien zou kunnen uithouden, o armstrong met uw trompet.’

1954. Mijne Heren. Naar aanleiding van uw brief... De directeur met zijn drooggevallen paddengezicht en de naam van een bekend nederlands dichter (maar zonder' achter zijn naam). De school van Wim Ibo en Karel Prior. Leraren waaraan je kon zien dat ze altijd krap zaten. Meisjes met doffe naar de grond kijkende ogen of een hinderlijk opdringerige athletische fysiek. Jongens met de radeloos aarzelende blik van apen voor een schakelbord. Een middelmatigheid waaraan muren en interieur zich spiegelden. Net uit kunnen komen. Met je hakken over de sloot. Doe maar gewoon. Niet opvallen. Hier werden vroegtijdige rimpels en zorgen gekweekt, het grijze kantoorproletariaat waarvan Jan Z. met zijn voorovergebogen gestalte het prototype was.

‘Jazz, ziel van onzen kapotten tijd’. Dat was balsem op de ziel

[p. 771]

van de puber en de jazz-liefhebber. Wij vervingen Armstrong door Charley Parker. Maar ook wij voelden ons niet thuis. Thuis niet en op school niet.

We hokten bij elkaar in een keldertje in Amsterdam West waar je na een paar uur geen lucifer meer aan het branden kreeg. Ach, het is allemaal al eerder vertoond. En het gaat steeds maar door; met nieuwe muziek, met andere boeken. F. die een fles jenever uit zijn poten laat vallen. Br. die met zijn onnavolgbare matte tenor de gedenkwaardige woorden tot zijn moeder spreekt: ‘Ik heb schijt aan de buren ma’ en het volume van de versterker nog wat verder opendraait. En Boon.

Eindelijk een schrijver die net zo wild en bandeloos schreef als de muziek waar wij van hielden.

De Kapellekensbaan. Jezus Christus, wat een boek. Ik heb het net weer eens herlezen en het heeft niets van zijn aroma verloren, zoals zoveel andere boeken uit die tijd. Het was een boek dat je overal met je mee sleepte. Alle verloren gaatjes en hoekjes van je schoolbestaan kon je ermee opvullen. Een stukje kantieke schoolmeester onder duits, jan jansen en meneerke brys tussen de middag.

M'n moeder, die vorige week op bezoek was, herkende het. Gut ja, dat boek had je toen altijd bij je.

Dat je zo een boek kon schrijven, gewoon maar opschrijven wat er in je kop opkwam. Het gevoel van bevrijding dat dat boek mij gaf. Dat je kon doen wat je wou. Dat literatuur heel iets anders was dan al die in elkaar geknutselde psychologisch verantwoorde romans die je tot dan had gelezen.

1955. Wat een weelde! Menuet, Wapenbroeders en Boontjes Reservaat 2 en 3, allemaal in hetzelfde jaar. Ik stelde me Boon voor als een volkomen losgebroken penner, dag en nacht schrijvend. Jaren later hoorde ik van Reinold Kuipers hoe de vork in de steel zat; dat dat allemaal al geschreven klaar lag bij Boon thuis, wachtend op een uitgever.

In Reservaat 3 stond een stuk dat mij antwoord gaf op iets wat ik mijzelf wel eens had afgevraagd: waar haalt hij dat

[p. 772]

allemaal vandaan. Is er maar één man die zo schrijft, of zijn er nog anderen net als hij. Dat stukje heette ‘Over Moderne Romankunst’. Het ging over Joyce, over Miller, over Genet. Geen boekbesprekingen, maar gloedvolle betogen: dit moet je lezen en dat. Gooi alles in de vuilnisbak. Leg het boek weg waar je aan bezig bent: lees Miller, lees Genet, lees Joyce. Een Amsterdamse boekhandelaar aan het Rokin ging slechte tijden tegemoet.

1956. Militaire dienst. Je moest niet proberen een ‘buitenlands’ boek op de slaapzaal te lezen want dat werd onder hoongelach doormidden gescheurd. Vandaar dat ik 's avonds naar het militair tehuis ging en temidden van met rooie nekken voor hun middenstandsdiploma zwoegende soldaten Genet zat te lezen. Ik heb er twee Prisma woordenboekjes op versleten. Ze dachten dat ik Frans studeerde. Nou, en hoe.

1958. Zweden. Daar begon ik met mijn eerste probeersels, verhaaltjes over mensen die ik daar ontmoette en waarvan er een aantal tenslotte terechtkwam in Stenen spoelen. De vorm van het boekje had ik via-via aan Boon te danken. Door hem wist ik wie Miller was en door Miller, ik geloof in Sexus, wie Sherwood Anderson was en zijn prachtige boekje, Winesburg, Ohio; korte verhalen waarin terugkomende personages het bindend element vormen, net als in die verhaaltjes van mij.