Maatstaf. Jaargang 19

[p. 768]

[cursief]

jak van der meulen / boon: begin en einde

De eerste publicatie van Louis Paul Boon, ‘De voorstad groeit’, verscheen in 1942. Het was duidelijk, dat zich in België een uitzonderlijk schrijver had gemanifesteerd. De kritieken in België en Nederland juichten. Het boek kreeg een goede start met veel publiciteit. Het werd, als manuscript, - hatelijk slecht getypt, schreef Herreman in Vooruit van 22/23 januari 1945 - uitgekozen door een jury, waarin Elschot, Roelants en Herreman, voor de Leo J. Krijn-prijs, door de weduwe van de schrijver/uitgever Krijn ter herinnering aan haar man uitgeloofd.

De jury geeft het boek de volgende aanbeveling mee: ‘De jury heeft het gevoel meer te mogen doen dan de aandacht vestigen op een goede inzending uit vele: als niet alle tekenen bedriegen, steekt in Louis P. Boon een schrijver met substantie en klasse.’ André Demedts looft het in Het Nieuws van den Dag: ‘één dier zeldzame werken, die we later nog zullen kunnen herlezen.’ J.W.F. Werumeus Buning schrijft in De Telegraaf: ‘Een debuut, waarna men met belangstelling wacht op verdere ontwikkeling.’ Het Dagblad Vooruit begroette het boek in de termen: ‘Zelden - vooral in de laatste decennia - verscheen er een eersteling van een geheel onbekend auteur die zulke eigenschappen en verworvenheden ten toon spreidt.’ In de volgende jaren verschijnen boeken in toon, opzet en stijl sterk verwant met De Voorstad groeit: Abel Gholaerts (1944) en Vergeten Straat (1946). De hortende, botsende en jagende stijl is verwant aan de door hem bewonderde Céline van de ‘Reis naar het einde van de nacht’. Abel Gholaerts vangt aan met de korte zinnen: ‘Het leven is geen boek. Nergens begint het.’

Boon had met zo'n start gemakkelijk een staatsprijzen in

[p. 769]

de wacht slepende, bewonderde literator kunnen worden. Maar hij wilde niet. Hij weigerde in de oorlog gevolg te geven aan de aandrang, lid te worden van de Vereniging van Vlaamse Letterkundigen. En na de oorlog heeft hij zich evenmin aangesloten bij gevestigde schrijversorganisaties. Hij werd geen literator, wel een zich met wisselend succes steeds vernieuwend schrijver, die Céline en Dos Passos verwerkte. Zijn debuut ‘De voorstad groeit’ heeft nog een literaire titel en een literair, stromend slot: ‘En... ach, enzovoort, enzovoort’, dat geheel overeenkomt met de laatste regel van de bijtende, barokke zedenschildering van de uitzonderlijke Franse schrijver René Crevel, ‘Les pieds dans le plat’ (Editions du sagittaire, Paris 1933): ‘Et d'ailleurs..., etc., etc...’

Crevel, die surrealist was en communist, moet wel iemand zijn geweest die Boon, die toen hij zeventien was, in 1929, de communistische partij Aalst hielp oprichten, zou aanspreken. Crevel schreef in 1934 in Commune, het blad van de communistische Association des Ecrivains et Artistes Révolutionnaires; in 1935 pleegde hij, ontgoocheld, zelfmoord. In Les pieds dans le plat gebruikt Crevel soortgelijke verhaalvervlechtingstechnieken als waarmee Boon experimenteert. Boon heeft, na zijn onmatig geprezen literaire begin, boeken geschreven als De Kapellekensbaan, volstrekt uniek van techniek.

In zijn jongste werk heeft hij zijn literaire begin geheel achter zich gelaten en een boek gepubliceerd - dat oorspronkelijk zou verschijnen onder de titel: ‘Fabrieksstad Aalst’ - met als titel: ‘Pieter Daens, of hoe in de negentiende eeuw de arbeiders van Aalst vochten tegen armoede en onrecht’. Dat boek - vind ik - is een boek, dat bij verschijnen door de literaire critici nauwelijks ingehaald is, maar dat wel het absolute einde is.