Maatstaf. Jaargang 19

[p. 653]

laurens vancrevel
henri michaux voorbij de leegte

Het verschijnsel gaat voorbij. Ik zoek de wetten.
- Lautréamont, Poésies II

Henri Michaux heeft niet voor de vorm geschreven. Hij tekende en schilderde niet voor het oog. Zijn psychedelische experimenten waren niet voor het plezier.

Hij is op zoek. Zijn werk bestaat uit notities van een gigantisch onderzoek, het onderzoek naar het Geheim. Het geheim dat achter de werkelijkheid ligt, achter het leven en het zijn. Hij heeft niet om het geheim gevraagd.

Ook het wetenschappelijk onderzoek, ook de filosofie, de metafysika, de mystiek trachten dit geheim te doorgronden. Michaux, die geen letterkundige of kunstenaar wil heten, is evenmin een wetenschapsman, een filosoof, een metafysikus of een mystikus. Hij is niet tevreden met de relatieve of schijnbare oplossingen die wetenschap, filosofie en metafysika te bieden hebben. Hij wil evenmin iets weten van de methodiek of de oogmerken van de mystiek.

Hij verfoeit de leegte, de onbeweeglijkheid.¹

Zijn methode van onderzoek is het volledig afwijken van de heersende orde, door zoveel mogelijk gebruik te maken van spel, beweging, transformatie. Wie niet kan spelen is ‘een mens op rails’.²

De mystiek heeft in meditatie de spirituele leegte gevonden.³ De wetenschap heeft in elementaire krachten en deeltjes de materiële leegte gevonden. De samenleving heeft in mechanische ordening de emotionele leegte gevonden.

De innerlijke experimenten van Michaux, die uitgegaan zijn van geheel andere wegen, reiken veel verder. Het ‘wezenloos

1 “Alles leeft door beweging. Vandaar het onderlinge verkeer van de wezens, de harmonie van het heelal. Deze zo vruchtbare natuurwet vinden wij een ondeugd in de mensen.” Lautréamont, Poésles II.

2 H. Michaux: Slapenderwijs, wakenderwijs. Nederlandse vertaling van Façons d'endormi, façons d'évellié (1969), opgenomen in de bundel Verschijningen die binnenkort bij Meulenhoff-Nederland zal uitkomen.

3 “....als ge de Leegte van Alles gewaar wordt, wordt uw hart van Medelijden vervuld....”, Milarepa.

[p. 654]

weten’ (Ruusbroec⁴), het hogere inzicht dat los staat van het zijn, is een doodlopend verdwijnpunt.

In het perspektief van Michaux' experimenten blijkt dit surreële punt van het zijn een brandpunt, een ‘verschijnpunt’ te worden tussen twee wijzen van zijn. In de potentiële ruimte achter dit brandpunt ontdekt Michaux verschijningen die ‘terstond gegeven zijn’, zoals André Breton het noemde.⁵

De gigantische innerlijke ruimte achter het verschijnpunt is een ruimte in voortdurende metamorfose, een transformeerbare realiteit die alleen waar nodig herinnert aan de omlijnde, rechtlijnige, statische andere realiteit.

Geen extase hier, geen lijdzame bedwelming, geen nirwana. Een ruimte met terstond gegeven mogelijkheden om de individuele verschijningsvorm van het geheim te onthullen.

4 “Scouwen es een weten wiseloes / Dat boven redene blivet altoes.” Jan van Ruusbroec, Vanden XII Beghinen.

5 Le surréalisme et la peinture, 1964, p. 398.