Maatstaf. Jaargang 19

[p. 621]

r. koneck / persoonlijk, al te persoonlijk

Onder de fluwelen, maar efficiënte knoet van de bisschop rust een bedompte, provinciale stad met zijn langzaam buigende straten rondom een marktplein en een kathedraal. Langs de kleinburgerlijke laan, waar ik woon, hobbelt de stoomtram en in de verte klingelt de bel van de paardetram, in die tijd - de twintiger jaren - al een anachronisme. Ik herinner me de carillon-concerten in de hete zomer, 's avonds, waar het puik der élite op ongemakkelijke stoeltjes aan de voet van het gebedshuis zat te luisteren naar beroemde vlaamse beiaardiers en naar de eigen organist. Daarboven zat hij te vechten met de machtige apparatuur, dat zijn composities of bewerkingen van semi-populaire klassieken in de lucht kwinkeleerde. Rust alom. De gezeten bourgeoisie, onder het wakend oog van de welwillende en controlerende clerus, waakt over ons. Nap de la Mar speelt voor een half lege zaal ‘Dr. Stieglitz’ en zaait onrust onder de zedemeesters, en de stukken van Heyermans worden per kanselboodschap verboden. Mijn moeder leest Courts-Mahler en Droomkoninkje. In de afgesloten kast van mijn vader liggen programma's van de ‘Folies Bergères’ en nummers van ‘Het Leven’ met uitvoerige verslagen over de moord op Pisuisse. Ons dienstmeisje op hoge hakjes speelt het amateur-hoertje en is de nachtmerrie van mijn jongensdromen in mijn bed op het kleine zolderkamertje. Men mompelt over sleutelclubs, maar het fijne blijft me verborgen. We zijn quasi-deftig, we zijn belachelijk. Mijn oom Léon, een behoorlijk grand-seigneur en bon-vivant, die zijn connecties via de sjieke kapper iedere morgen cultiveert, wijdt me in zijn amourettes in. Met het gravinnetje, nou ja een belgies gravinnetje, en haar kamenierster, die hij elk weekend in hun kasteeltje per koetsje

[p. 622]

bezoekt, maar tezelfder tijd geneert hij zich niet zijn ‘pick-ups’ mee naar zijn kamer boven de slagerij van mijn grootvader te nemen, op zijn brede schouders, om ze daar te bespringen. Ik bewonder Oom Léon, want ik weet, dat we tenslotte van de hak, de pak en de zak zijn. Wij behoren tot de provincie-joden, die warm gebed zijn in het zachtzinnige katolicisme, dat wel leert dat we godsmoordenaars zijn, maar ons in de praktijk zachtmoedig behandelt. Geen haar wordt ons gekrenkt en de scheldwoorden, zo die er al zijn, zijn vertederend en meer plaatsbepalend dan discriminerend. Nee, dan die arme protestanten, die gehaat, gekoejeneerd en geboycot worden. Wij hadden het goed in ons katoliek tehuis, met onze keurige synagoge, onze waardige rabbijn met zijn lelijke dochters. Wij beheerden onze kleine nerinkjes als goede huisvaders en onze culturele voormannen - ik herinner me de sigarenfabrikant, de schoenfabrikant, de immense slager - die het goede werk der religie steunden, maar geen aanstoot gaven, en alleen op Grote Verzoendag enkele uren, bleek van de honger, zich op de ‘sjoel’ terugtrokken en hun bijdragen regelmatig leverden, zodat geen enkele arme tekort werd gedaan. 's Avonds na het vasten stortten zij zich op de rijk gevulde tafels, waar met haring en gekookte vis werd ‘aangebeten’. Ere wien ere toekomt, wij gaven geen reden tot wat dan ook.

Van ‘Dik Trom’, via ‘Pietje Bell’, ‘De Katjangs’, Karl May en Jules Verne, verword ik, aangespoord door wereldvreemde, ontwortelde gymnasiumleraren, tot een literaire al-vreter. En uit die tijd, waar ik alles en nog wat las en niets meer uit elkaar kon houden, bleven me een tweetal boeken bij: Schnitzler's ‘Spiel im Morgengrauen’ en Dreiser's ‘An american tragedy’. Naast mijn gymnasiale studie moest ik een vak leren. Dan kon je altijd en overal terecht. Het zat er goed in vastgehamerd: de onzekerheid, de onbestendigheid, het angstige voorgevoelen. Het zit er nog altijd. Boekbinden. Dat is een mooi vak, ik kan erover meepraten. Maar het is wel een kleverig vak, en jantje-precies. Met mijn twee linkerhanden heb ik Schnitzler in perkament en Dreiser in linnen gebonden. Ze

[p. 623]

moeten nog ergens in een boekenkast staan, ergens maar niet in mijn dode-zielen bibliotheek, die me tot op de dag van heden omringt, getuige van eenzaamheid en onmachtigheid. Ik werd op het spoor gezet van Balzac, Baudelaire, Verlaine, Laforgue, Wilde, Mann, en om in het jargon te blijven ‘weet-ik-veel’. Het rommelt, en bruist, raakt slaags, en wordt vergeten in de roes van woorden, woorden, woorden. Trouwens, in die jonge jaren, kan ik alles wel verorberen, maar niet digereren. Ik raak verward en ontgoocheld in al die histories, verwikkelingen, menselijke tragedies en tekortkomingen. Ik voel me als een toneelspeler, die iedere avond in een andere huid kruipt. Ook ik vereenzelvig me met jan en alleman, en word voortgedreven in een baai van hartstochten, veelpraat en artificiële levens. Ik word de dupe van mooi-schrijvers, verrukten, leugenaars, moeizamen, fantasten, van mensen met gemiste kansen. Schijnheilig tronen zij mij mee naar werelden, die niet mogen, niet kunnen bestaan en nooit bestaan hebben. Hun flemerige metaforen, hun dienstbereid aan de lezer, hun angsten en komplexen, het l'art pour l'art verwondert, verbaast, imponeert, maar schept niet de openheid, de nuchterheid, het simpele dat zich plotseling aan me presenteert, als de franse leraar, de meest buitenissige van allen, me onder het lesuur ‘Le petit ami’ van Paul Léautaud, zonder een woord te zeggen, op mijn bank legt. Daarna lust ik geen Anatole France meer, geen Martin du Gard, geen Romain Rolland... Toen wist ik nog niet precies waarom, nu meen ik van wel. Meen ik. Openhartig, zonder schroom, met de kwaliteiten van hun fouten, zuiver van stijl, zonder ornamenten, de metafoor zo weinig mogelijk, geen maniertjes, zo duidelijk mogelijk, zonder omhaal, zeggen wat men zeggen wil. Ach, dat maakt het schrijven, zo simpel, zo gemakkelijk, zo licht verteerbaar, zo vanzelfsprekend. Daardoor is het zo evident dat schrijven geen kunst is en ... geen kunstje. Schrijven is de man zelf. Daarmee bepaalt hij zijn schrijfwijze en daarom ligt hij ons of niet. Het ‘ventisme’ avant la lettre. En niemand kan daarom heen, al zijn de bedoelingen, de constructies, ook zo goed bedoeld, zo goed

[p. 624]

overdacht en zo wel en nauwkeurig be- en omschreven. Er blijft de essentie tenslotte over, en dat is de mens die zichzelve ontmaskert, de laatste franje laat vallen en zichzelf wil zijn. De poseur, de be-denker, de geraffineerde intermédiaire, die voor zijn expressie de toevlucht neemt tot de allervreemdste capriolen, duister en bedrieglijk, verdwijnt uit mijn gezichtsveld. Ik word op het spoor gezet van Diderot, Chamfort, La Rochefoucauld, du Perron, Minne, Bloem, van Nijlen, Tallémant, Nesclo, Elsschot en de velen die ik vergeet, maar die allemaal familie zijn. Multatuli, maar niet Van Deyssel, Roland Holst maar niet Boutens, Slauerhoff maar niet Leopold, Hermans maar niet Wolkers... U moet maar denken: persoonlijk, al te persoonlijk.