Maatstaf. Jaargang 19

[p. 192]

visconti over proust^*

De Italiaanse filmregisseur Luchino Visconti (Death in Venice) bereidt op het ogenblik de verfilming van Marcel Prousts A la recherche du temps perdu voor. De scenarioschrijver Enrico Medioli, die aan verscheidene Visconti-films heeft meegewerkt, heeft de grote regisseur een paar vragen over de Proust-film gesteld.

- Hoeveel van de inhoud van A la recherche du temps perdu denkt u in de film te brengen?

- Het gaat er niet zozeer om wat ik denk te gebruiken, als wel wat een film van normale lengte kan bevatten; dat bepaalt welk deel van het werk er in zal komen. Mijn idee is geweest om twee films te maken. Ik zou dan wat meer ruimte gehad hebben om de ontwikkeling in het werk te volgen, maar de producer heeft mijn voorstel uit commercieel oogpunt niet praktisch gevonden en wij zullen ons waarschijnlijk tot maar één film van vier of vijfduizend meter moeten beperken.

Ik ben van plan heel het centrale deel van het werk van Proust in mijn film te brengen, door de episode van Swann en Odette terzijde te laten, wat een beetje een geschiedenis op zich is, apart verteld; ik denk te beginnen op het ogenblik dat de schrijver zelf in zijn werk optreedt, dat wil zeggen met de eerste tonelen die zich in Balbec afspelen, en om tot het begin van de eerste wereldoorlog te gaan.

* copyright Magazine Littéraire, Parijs; vertaling Ben van der Velden.

[p. 193]

- Bent u van plan bijzonder de nadruk te leggen op een thema van La recherche?

- Ja. Onder de honderd of duizend thema's die men in La recherche du temps perdu vindt, is het interessantste, het belangrijkste, in ieder geval dat wat mij persoonlijk het meest interesseert, zoals altijd, de beschrijving van een bepaalde samenleving. Wanneer ik Balzac zou verfilmen, zou ik proberen de nadruk te leggen op de beschrijving van de samenleving van de Restauratie. Hier leg ik hem op die van de samenleving van na '70, van de val van het Second Empire tot de eerste wereldoorlog.

- En de andere thema's?

- Dat van de liefde en dat van de jaloezie zijn de belangrijkste in die enorme stroom die La recherche vormt. Maar volgens mij is La recherche in wezen de beschrijving en de geschiedenis van een bepaalde Franse samenleving in een bepaald tijdvak. Binnen dat sociale kader draaien de psychologische en morele thema's. Natuurlijk ben ik van plan die aan te pakken en de liefde, de jaloezie, de homoseksualiteit er bij te laten komen; maar bovenal de betrekkingen tussen de verschillende personen van La recherche, de bijzonder innige betrekkingen. La recherche lijkt op een enorme veelpuntige ster, waar binnen alles in de knoop raakt en zich ontknoopt.

Maar dit alles zal binnen het preciese verband van de geschiedenis van een bepaalde samenleving blijven, en van de veranderingen die veroorzaakt worden door de crisis van die samenleving die een heel ander karakter krijgt.

- U heeft altijd literaire werken aangetrokken die voor u, in uw films, het uitgangspunt waren. Zal bij deze film hetzelfde gebeuren?

- In alle gevallen, of er nu een literair werk wordt verfilmd of dat de film voortvloeit uit een ‘origineel’ idee (de ideeën zijn

[p. 194]

nooit erg origineel), laten we zeggen uit een nieuw idee, de regisseur trekt altijd, onvrijwillig, de geschiedenis naar zich toe. Vanaf het ogenblik dat ik haar vertel, geef ik haar een bijzondere kleur. Wat ook mijn verlangen mag zijn om volkomen objectief tegenover het werk van Proust te blijven.

- Wat is naar uw mening vandaag het belangrijkst in La recherche, het lyrisch-poëtische aspect of de beschrijving van de gedragingen?

- Het belangrijkste is naar mijn mening het morele aspect, dat zelfs polemisch is, zelfs wanneer die polemiek niet tot de bedoelingen van Proust behoorde, en nog altijd, zij drong er diep in door. Proust heeft zonder twijfel niet, vanaf het begin, het preciese voornemen gehad om de schildering van een bepaalde samenleving te maken door tot in het verborgenste door te dringen. Maar die schildering wordt vandaag aan de dag als het belangrijkste waargenomen.

Hoewel de poëtische kant mij ook interesseert, is de sociale polemiek voor mij van essentieel belang: de ontdekking van een samenleving waarin Proust, heel zijn leven, geneigd is geweest op te gaan, de chic, de beroemde Faubourg. Hij hoopt er deel van uit te maken, er mensen te ontmoeten, betrekkingen met hen aan te knopen en te onderhouden, en stukje bij beetje ontdekt hij dat achter die fascinerende façade slechts ruïnes zijn, dat het slechts een heel zwak bouwsel is dat op het punt staat te ontbinden en ineen te storten. Dat is voor mij het belangrijkste aspekt van La recherche.

- Is dat hetzelfde als dat wat Marcel bij de liefde ontdekt?

- Precies. Hij trekt dezelfde conclusies uit de liefdesverhoudingen: de liefde bestaat niet meer, ook de vriendschap niet. Ieder gevoel wordt bij aanraking met een bepaalde werkelijkheid vernietigd. Meer dan de lyriek en het poëtische van de schrijfstijl, is dat vandaag de belangrijkste les van La recherche. Ik zal trachten

[p. 195]

heel de poëtische kant te brengen door het beeld, door visuele rangschikkingen. Maar de kern van de film moet fel polemisch zijn, net zo fel polemisch als Marcel, de verteller, is in zijn beschrijving van de samenleving, waarin hij leeft.

- Beschouwt u La recherche bij voorkeur als een autobiografie of liever als een roman?

- Een autobiografie, tot in de meest intieme bijzonderheden, verteld door een grote, sublieme dromer.