Maatstaf. Jaargang 19

d. hillenius / het Hart en zijn redenen

Hart verwart een literair schrijfsel met een wetenschappelijke publikatie. In literatuur mag alles, in wetenschap bijna niets. Als ik een idee heb over de samenhang tussen de soorten van het geslacht Chamaeleo moet ik - als ik daar een wetenschappelijk artikel over wil samenstellen - jaren zoeken in literatuur, of het al eerder is gelanceerd, of er tegenargumenten zijn, elk feitje dat

[p. 146]

ik meen te moeten aanhalen moet controleerbaar terug te vinden zijn etc. Na al die jaren verschijnt dan een meestal onleesbaar geschrift, waar de paar lieden die het tóch lezen het niet mee eens zijn. Dat is frustrerend, vooral omdat je meestal niet in de eigen taal mag schrijven.

In principe kan zo'n idee binnen vijftien minuten genoteerd worden, als een hint, een suggestie voor de ijverigen - die zelden of nooit ideeën hebben - om er hun tanden in te zetten. Dat is wat ik vaak doe in mijn niet-wetenschappelijke schrijfsels. Overigens heb ik ook wel eens een idee, waarvan ik overtuigd ben dat het niet waar is, maar dat me toch gelegenheid biedt om uiteenliggende losse feiten te verbinden. Kennelijk heeft zelfs Hart dat in de gaten, want als hij mijn biologische inzichten belachelijk had willen maken, was er niets mooiers geweest dan dat te doen aan de hand van mijn redenering dat de mens bezig is terug te groeien naar een leven in zee. Wat de zin is van het verbinden van niet bij elkaar horende feiten? Wel, het maken van constructies van poetskatoen, rolschaatsen, oude helmen etc. kan een grote bevrediging geven, soms ook voor omstanders. Bovendien zit in het idee dat we teruggroeien naar zee wel een psychologische waarheid. Persoonlijk zie ik in al die constructies pogingen tot afbakening van mijn territorium, maar als Hart een beter idee heeft wil ik dat wel eens horen.

Ik zal niet op alle slakken in het verhaal van Hart zout leggen. Een paar van de belangrijkste lijken me de volgende.

Zijn verwijt dat ik na één voorbeeld (het nijlpaard) concludeer dat de Damslapers hun mest gebruiken om hun territorium af te bakenen. Dat was een terloopse mededeling, voor de goede lezer van mijn schrijfsels verwijzend naar een opmerking over Freud, die zich verbaasd afvroeg waarom bij de mens faecaliën voor ieder ander dan degeen die ze gelegd heeft onaangenaam rieken. Freud had daar geen verklaring voor. In het licht of de geur van wat men weet bij een groot aantal territoriumafbakeningen met behulp van mest, kan echter wel de suggestie gegeven worden

[p. 147]

van een verklaring. Het lijkt me in het algemeen de taak van wetenschap om zoveel mogelijk feiten onder zo min mogelijk noemers te brengen, totdat iemand natuurlijk aannemelijk maakt dat het anders is, maar dat doet Hart niet.

In het algemeen het verwijt dat ik na één voorbeeld conclusies trek over de mens. Alweer, het is geen wetenschap, die tot vervelens toe feiten moet aandragen om een waterdichtheid te bereiken. Ten eerste verwijs ik hier en daar naar de bronnen (de voor ieder toegankelijke Lorenz, Wickler, Leyhausen, Morris, Russell en Russell, Williams etc.); zo'n enkel voorbeeld is dan niets anders dan het aanhalen van een beeld, een anecdote. Ten tweede geef ik geen betoog, maar een idee.

Helemaal onzin is Hart's aanval op mijn ironische benadering van de assimilatiecapaciteiten van Bernlef en Schippers in hun interviews. Ik verwijs daarbij naar een boek over proeven en graples met platwormen en ik schrijf (zoals Hart citeert): ‘Dit brengt ons weer op de vanouds vermoede zin om het vlees te eten van een sterke vijand, in het algemeen van iemand wiens kwaliteiten wij tot de eigene willen maken.’

Ik schreef dus Dit brengt ons op en niet dat ik zoiets denk. Integendeel, als Hart iets van mijn officieel biologische schrijfsels zou hebben gelezen, zou hij weten dat elke hint van niet-Mendeliaanse genetica, Lamarckisme etc. voor mij verdacht is. Aan de andere kant kon niemand weten toen het boek verscheen dat de platwormonderzoekers de boel hadden opgelicht. Over het algemeen neemt men toch aan dat wetenschappelijke publikaties niet gelogen zijn. Of herhaalt Hart elk experiment dat hij in zijn literatuur vindt?

De pseudo-deskundigheid over het verteren van herseneiwitten in maag en darm slaat ook nergens op, omdat ik - zoals Hart citeert - het heb over de ‘magische betekenis van het kannibalisme bij mensen’.

Nog een onzin: het twisten over het woord dierpsycholoog. Ik schrijf voor lezers en niet voor biologen. Om daar voor uit te

[p. 148]

leggen wat het verschil is tussen ethologen en dierpsychologen is iets voor een populair-wetenschappelijk artikel. Dat moet Hart maar eens schrijven. (Ik heb trouwens in Tegen het Vegetarisme, in een artikel over Vroman, geprobeerd om voor niet-biologen begrijpelijk het verschil aan te duiden tussen dierpsychologie en ethologie.)

Hart heeft een ouderwetse, bijna-wetenschappelijke opvatting van het essay: het moet een soort monografie zijn, waarin alle argumenten staan en geen zijtakken. In die zin heb ik nooit een essay geschreven (ik heb ze ook nooit zo genoemd). De thema's van mijn schrijfsels zijn slechts weinige, uiteraard noem ik niet elke keer alle argumenten. Wie mijn werk als betoog wil lezen, moet maar alles lezen. Wie dan zegt dat het los zand is, heeft de samenhang blijkbaar gemist.

Het allerergste wat Hart mij meent te kunnen verwijten is biologische mythevorming. Maar sinds wanneer is mythevorming in de literatuur verboden? En is ook buiten literatuur de mythe niet de meest aanvaardbare oplossing daar waar men nog geen bevredigende wetenschappelijke verklaring heeft? Heeft Hart een zinniger verklaring voor het maken van kunst dan mijn territoriumopvatting? Laat hij die dan geven. Uiteraard verdwijnt de mythe voor een redelijker verklaring, maar tot die tijd kan de mythe meehelpen om tot die verklaring te komen.

P.S. Dat ik ijdel ben is duidelijk voor iedereen die ziet dat ik de moeite neem om op Hart te reageren.

P.P.S. Ik hoor dat Hart etholoog is; duidelijker voorbeeld van territoriumnijd kon hij niet geven, gelukkig reageren niet alle ethologen zo.