Maatstaf. Jaargang 18

[p. 773]

boudewijn van houten
vailland tegen céline

In La Quinzaine littéraire stond in april '69 een buitenissig artikel: ‘Vailland contre Céline’ van Claude Dubois. Vailland-vereerders zullen het waarschijnlijk direct als ‘geroddel’ op de mesthoop hebben gegooid. Maar ik vond het een interessant artikel. Geroddel vormt naar mijn mening goede conversatie en goede lectuur. Ik behoor niet tot de blinde literaire fans die geen kwaad van hun lievelingsschrijver kunnen horen en die steeds argumenten klaar hebben om elke aantijging te ontkrachten. Ondanks mijn respect voor Somerset Maugham bijvoorbeeld was ik hevig geboeid door het boosaardige boekje A case of human bondage van Beverley Nichols. Wordt erin geroddeld over Maugham? Ongetwijfeld. Maar hoe nuttig is het de vijanden van je vrienden eens aan te horen. Schrijvers zijn immers - en de grote niet minder dan de kleine - gewiekste ‘image-builders’. De bewonderaars accepteren dit ‘image’ als de gelovigen de ouwel. Maar de vijanden doen dat niet. En ze zetten ons prettig aan het denken. We kunnen er alleen maar bij winnen. In het roddelboekje van Beverley Nichols over Maugham zit waarschijnlijk wel enige waarheid. En de spot die Céline drijft met Vailland is misschien ook niet geheel ongegrond. Vailland ‘valt’ niet door de kritiek van de querulant Céline, maar wie zich er makkelijk vanaf maakt en concludeert dat die querulant ons niets te vertellen heeft, valt wel degelijk, lijkt me. Claude Dubois geeft in zijn artikel een overzicht van de betrekkingen tussen Vailland en Céline in de loop der jaren. Deze twee schrijvers hebben zich niet vaak met elkaar bemoeid, maar die enkele keren echter vrij hevig. In '43 overwoog Vailland

[p. 774]

ernstig Céline te vermoorden. Hij schreef er later - op 13 januari 1950 - over in het blad La Tribune des Nations. Onder de titel: ‘We zullen Louis-Ferdinand Céline niet langer sparen’. Vailland was toen namelijk een overtuigd communist geworden en vond dat de schrijverscapaciteiten van Céline geen excuus meer vormden voor diens ‘fascistische’ gedrag. Over een moment dat hij er nog anders - en wijzer, dunkt me - over dacht, vertelt hij bij die gelegenheid:

‘Het was in 1943. We vormden een groepje terroristen, boeven, ik bedoel verzetsmensen, en we kwamen regelmatig in de grote flat die op de hoek ligt van de avenue Junot en de rue Girardon, precies tegenover het park van de Moulin-de-la-Galette. De concierge was één van onze “brievenbussen”, dat wil zeggen dat enkele van onze vrienden uit de provincie er hun berichten konden afgeven. Het grote apartement van de vierde verdieping werd bewoond door Simone. De Nationale Raad van het Verzet vergaderde er een keer. We kregen er ook eens een flinke berisping want de schuilplaats dreigde ernstig - naar men ons zei - opgeblazen te worden door onze onvoorzichtigheden. Er waren altijd drie of vier onderduikers bij Simone verborgen. We dansten er ook toen die twee koeriersters uit de provincie aankwamen, van wie één reebruine ogen had en de ander ogen van-de-kleur-van-de-branding-op-een-ochtend-dat-het-stormt. (Vailland beschreef die koeriersters in Drôle de jeu). Het apartement op de vijfde verdieping werd bewoond door Louis-Ferdinand Céline.

Een groepje “collaborateurs” kwam een à twee keer per week bijeen in het apartement op de vijfde verdieping. Redacteuren van Je suis partout, schrijvers, kunstenaars, allen van de bovenste plank van de “collaboratie”. Tegen elf uur gingen ze allemaal gelijktijdig weg. Dat maakte een reusachtig lawaai op de trap. Céline vergezelde hen tot op de avenue Junot, daar bleven ze dan nog even praten, lachen, woordspelingen maken - precies onder de ramen van Simone.

[p. 775]

Het meeste lawaai maakte Ralph Soupault, de hitleriaanse humorist (...), de man die zodra hij zat was, met zijn revolver ging zwaaien om gaullisten te vermoorden.

En wij, wij keken naar hen vanachter de gordijnen van Simone. Ten slotte gingen ze uiteen, en Céline klom weer naar zijn vijfde verdieping; dat maakte maar heel weinig geluid op de trap! Op een zomeravond, nadat we artikelen in Je suis partout hadden gelezen die op een nog smerigere manier verklikkerswerk deden dan gewoonlijk, besloten we hen ter dood te brengen. Omdat we mensen van de daad waren, dachten we het eerst aan de manier waarop. Fred stelde voor zachtjes een granaat uit het raam van Simone in de avenue Junot te laten glijden. En boemi om met Louis-Ferdinand te spreken, daar zou de dikke Lambreaux z'n ingewanden eruit pissen, daar zou de grote Ralph z'n hersens uitkotsen, enzovoort. Maar dat zou Simone verplichten in de illegaliteit te gaan, en wij zouden haar een nieuwe identiteit moeten verschaffen, wat nog wel ging, maar bovendien een nieuw apartement: een heel gedoe. We zagen van de granaat af.

Alcibiades deed het redelijkste voorstel. Twee van ons zouden zich in hinderlaag leggen op het pleintje van de avenue Junot, en dan, met de mitrailleur hup, tararaboemdiee, midden in Je suis partout (...) Twee fietsen, en de terroristen zouden verwijnen in de Allee des Brouillards, de mist in. “Het zal de mooiste slag van mijn leven worden,” zei Alcibiades, die doctorandus in de letteren was. (Verscheidene van onze kameraden waren kort tevoren mishandeld in de rue des Saussaies.)

Jacques maakte nu echter een principieel bezwaar: Lambreaux, natuurlijk, zei hij. Ralph Soupault, heel beslist, dat is een lamzak van de PPF. Maar Céline? ... het is wel moeilijk de schrijver van Voyage au bout de la nuit als een hond af te maken. De discussie werd bits. Fred zei dat oorlog oorlog was - en pech voor de kathedralen en voor de schrijvers als ze zich in

[p. 776]

de vuurlinie bevonden. Alcibiades verdedigde de kathedralen maar sprak tegen dat Céline een groot schrijver zou zijn: “de verrotte schrijver van een verrotte wereld. De stippeltjes met hier en daar een zin ertussen - tekenend voor een stijl in verval. Een lijk afmaken, dat geeft geen gewetensproblemen.” Maar Simone die op die avond een beetje een blauwkous was, sloot zich aan bij de mening van Jacques: de toekomst van de literatuur ging haar aan het hart. En omdat eenstemmigheid verkieslijk is als het om een terdoodveroordeling gaat, schortten we de beslissing op.

Ik geloof dat onze zachtzinnigheid zelfbedrog was en bovendien een slechte daad.’

Céline, nog steeds in Deense ballingschap, las dit stukje en schreef in '51 aan een vriend:

‘O, die Vailland, dit artikel over de aanslag op mij, het is allemaal reclame voor hem! (...) Als ik ooit in Frankrijk terugkom, ga ik hem opzoeken voor de lol, mijn moordenaar-op-papieri mijn sluipschutter! met de mentaliteit van deze! Hij heeft in zijn verblinding zelfs een Junotplein gezien! Bestaat helemaal nietl’ Als we de betreffende passage in Vaillands artikel opzoeken, vinden we ‘het pleintje van de avenue Junot’. Geen Junotplein dus. Het lijkt of ook Céline een beetje verblind was.

In '58 reageerde hij openbaar op het stuk dat hem zo geërgerd had. Als we het lezen, komen we iets vreemds tegen: hoewel Vailland ons de indruk gaf dat op die vierde verdieping alleen de vrouw Simone woonde, spreekt Céline over ‘het echtpaar Champfleury.’ Hoe zit dat? Mijnheer Champfleury heeft hier in een aan Céline gewijd nummer van de Cahiers de l'Herne zelf opheldering over gegeven. Hij woonde met Simone (‘Mevrouw Champfleury’) samen, op die bewuste vierde verdieping. En Vailland kwam op bezoek bij hen beiden. Maar de twee mannen mochten elkaar niet, en Vailland heeft Champfleury niet alleen buiten het verhaal van Drôle de jeu gehouden (waarin hij verder zijn verzetscollega's en ook die bewuste vierde

[p. 777]

verdieping nogal herkenbaar beschrijft) maar hij heeft hem ook niet genoemd in het zojuist aangehaalde verslag. Hij heeft de man heel eenvoudig genegeerd. Een gebruikelijk procédé in een roman. Een merkwaardig procédé in een verslag.

Céline's publieke reactie op het artikel van Vailland luidde: ‘Hoe kan Vailland denken - hoe gek hij ook is - dat ik niets afwist van wat zich in het huis in de rue Girardon afspeelde? O! knulletje! o jochiel mijn concierge zou “brievenbus” geweest zijn! toe maar! de hele buurt wist het! en dat het echtpaar Champfleury op de vierde verdieping, onder mijn kamer, een “pleisterplaats” hield voorde deserteurs van de “Arbeitseinsatz”? Heel Montmartre was op de hoogtel Die Vailland ontdekt de maan! en hij is er helemaal van ondersteboven! helemaal kapot van! ik zal discreter zijn dan hij, en ik zal niet alles vertellen wat ik op mijn beurt hoorde, vanuit mijn kamer, op de vijfde verdieping ... avondjes waarvoor Champfleury me uitnodigde ... we stonden op goede voet.

Hij bood me op het laatst een vluchtadres aan in Bretagne ... ik behandelde Mevrouw Champfleury (Céline was arts, v. H.) voor een blindedarmontsteking, toen ze ondergedoken was, ik weet niet waarom, bij een van onze vrienden: Peppino Morato. op de place Ravignan ... die Vailland is maar een hoogst achterlijke debiel! Details, en heel grappige, over dat belachelijke Verzet tijdens het “doorstane gevaar” zou ik hem bij duizenden kunnen vertellen! met de puntjes op de il Genoeg om uit de impotentie te raken, om eens een behoorlijke Goncourt (Vailland heeft in dit jaar - 1958 - de Prix Goncourt voor La Loi gekregen, v. H.) in elkaar te draaien! Ik probeer het heus, ik doe mijn best rekening te houden met zijn bijzonder arme fantasie, maar toch lukt het hem misschien toch, met enige moeite, toe te geven dat ik, als ik gewild had - omdat ik immers precies wist, door Champfleury in de eerste plaats, wat er zich op de verdieping onder mij afspeelde - met een woord, met een gefluister, met een heel vage toespeling zelfs, want ik had toch

[p. 778]

volgens die imbeciel de beste verstandhouding met de autoriteiten van het ogenblik, een einde, en een “Blitz”-einde, had kunnen maken aan al die bedrijvigheid en die padvinderij? Grote goedheid! Ja, natuurlijk, die mensen hebben zich later nog eens, toen elk gevaar geweken was, ontpopt als heel woeste rechters ... onverzoenlijk wrekende maaglijders!

Wat de schijnheilige bedenksels betreft; ik ben er gauw mee klaar! Ik heb nooit ook maar een enkele redacteur van Je suis partout ontvangen, noch overdag, noch 's nachts ... noch iemand van de Hoge Collaboratie ... ik heb hen nooit hoeven uit te laten ... vooral schreeuwend (helemaal mijn stijl ... smerige idioot!) In werkelijkheid kwam er bijna iedere ochtend één van die “Arbeitseinsatz”-deserteurs bij ons aankloppen, op de vijfde verdieping, omdat hij zich een etage vergist had ... mijn vrouw of ik brachten hem dan naar Champfleury, een deur lager ... Champfleury gaf me altijd de laatste nieuwtjes van de Bibici, hij liet zelfs zijn radio brullen opdat ik die goed kon horen ... ons toestel deed het slecht. Dat nu die imbeciel met zijn misselijke gewauwel een goede herinnering van me komt bederven! ik heb al niet zoveel goede herinneringen! Het is logisch dat ik aan ze hecht...’

Toen Champfleury deze tirade onder ogen kreeg, schreef hij aan Céline om zijn instemming te betuigen. Ja, Vailland had in het Verzet niet veel indrukwekkends gedaan. En hij had de avontuurlijke omstandigheden in die flat op de avenue Junot uit zijn duim gezogen. Céline was inderdaad op de hoogte geweest van wat er op de verdieping onder hem gebeurde. Hij had Champfleury verzekerd dat hij hem nooit zou verraden en zich immers aan die belofte gehouden. Hij had zelfs eens een door Champfleury bij hem gebrachte verzetsman, die door de Gestapo gefolterd was, medisch behandeld - heel goed wetend wat hij deed.

‘Welk belang had Champfleury erbij om Céline te verdedigen?’ vraagt Claude Dubois de lezer van zijn artikel over het conflict

[p. 779]

Vailland-Céline, en antwoordt zelf: ‘Geen enkel, behalve dat van de waarheid.’

Hetgeen me ook weer wat makkelijk geconcludeerd lijkt, want Champfleury had immers de pest aan Vallland?