Maatstaf. Jaargang 18

[p. 765]

h. van teylingen
vis en muziek

Het was de eerste zaterdag van het jaar. In de krant was geschreven over kans op dooi. Het ijs in de grachten, stuk gevaren door de vuilnischuiten, was weer dichtgevroren en dun en korrelig besneeuwd. Brandt en Wiegers kwamen uit de muziekwinkel.

Brandt had een baardje dat als een muts om zijn kin zat, zwart en stug als zijn kortgeknipte haar. Hij droeg een groene dumpjas, onder een arm een boek met Scarlatti-sonates in donkergroen winkelpapier. Hij liep op marineschoenen, met de neuzen naarbinnen; hij liep op marineschoenen sinds hij uit Nieuw-Guinea was teruggekomen, negen jaar geleden.

Wiegers was mager en gladgeschoren. Over een modieus tweedkostuum droeg hij een getailleerde leren mantel met loshangende ceintuur. Hoewel hij zijn schreden richtte naar de trage van Brandt, hadden ze iets dansends, zijn steile okerblonde haar wipte op en neer. Hij had nog wat hoofdpijn van de vorige avond: nieuwjaarsinstuif bij een etser aan huis, te veel wijn, te veel gepofte kastanjes daaroverheen, maag leeg. Hij wilde iets eten, maar wist niet wat. Hij had ruim veertig gulden op zak.

Systematisch werkte Brandt de bakken met langspeelplaten door. Op een kaartje stond dat de platen f 4,95 kostten. Hij wist dat hij ze voor een rijksdaalder krijgen kon. Te midden van de grasduiners was hij een oude bekende. De eigenares had een gesprek met een klant onderbroken om ‘Dag meneer!’ tegen hem te roepen.

Wiegers liet zijn vingertoppen rusten tussen een langspeler van

[p. 766]

Howling Wolf en een van The Mighty Sparrow. Hij zocht niet verder. Hij was niet van plan geweest een plaat te kopen. Tegenover hem stond een vrouw met een pluishoed, waarop een glazen zeepaardje lag. Uit de mouwen van haar visgraatmantel staken twee grabbelhanden met blauwe winterhuid.

Hij wist opeens waar hij trek in had: zoute haring, met uisnippers. ‘Wou jij nog verder zoeken?’ vroeg hij aan Brandt. De eigenares zette een mars op. ‘Ben je klaar?’ riep hij naar Brandt.

Brandt had vier platen. Hij liep ermee naar de kassa. ‘Heb jij nog wat gevonden?’ riep hij.

Moeders met kinderwagens, losse kinderen en oude mensen ontwijkend, liepen ze tussen de kranen door. Brandt staarde voor zich heen. Wiegers keek naar de dik ingepakte creoolse vrouwen, die zonder animo stofjes aaiden, in sinaasappels knepen, aan kippepoten trokken.

‘Heb jij zin in een haring?’ vroeg Brandt.

‘Je haalt me de woorden uit de mond.’

‘Er is daar een kraam.’

Ze wachtten op hun beurt. Een korte rode hand sneed met een spits mesje hun vissen op een marmerblad in mootjes, wees toen met de duim op een kom met prikkers.

‘Waarom heb je in godsnaam een zure genomen?’ zei Wiegers. ‘Ben je ziek soms? Een zure, bewaar me.’

De zoute haring was gek makend lekker. Wiegers onderdrukte de neiging om, al kauwend, te trappelen. Zijn kiezen zonken in het malse visvlees, de weeë smaak deed hem, terwijl het water om zijn tong welde, hunkeren naar meer. Wanneer hij een uisnipper doorbeet, werd het hem bijna te machtig. Hij schrokte de moten op, stampte een paar keer met zijn voet.

‘Nog een zure, jij?’

Brandt slikte, veegde zijn mond af. ‘Ze zijn me te koud hier.’ De rode hand wiste met een dweil de gemorste uisnippers van het marmerblad.

[p. 767]

Het duurste instrument dat geëtaleerd stond was een elektronisch accordeon: f 4450,-. Daarnaast lagen de mondharmonica's: kleine groene van plastic met vijf gaatjes; dikke verzilverde met gaatjes voor en achter plus opzetstuk.

‘Sonny Terry speelt op een chromatische,’ zei Wiegers. ‘Hoe lijkt je die Chrometta 10 van vijftien gulden?’

‘Het is een Hohner, zie ik,’ zei Brandt. ‘Altijd safe. Als je die van zeventien vijftig neemt, die Chrometta 12, heb je twee gaatjes meer.’

In de winkel vroeg Wiegers een oudere verkoper, met waterige ogen die er achter zijn brilleglazen eens zo waterig uitzagen, voor de dag te komen met zijn chromatische mondharmonica's. De verkoper haalde er vier uit een vitrine. ‘De prijzen gaan maandag omhoog,’ zei hij. ‘Eigenlijk vandaag al, maar we hebben nog geen tijd gehad om de plakkertjes te veranderen. Gevolg van de Duitse mark.’

Achter in de zaak begon een hammondorgel te dreunen.

Wiegers nam de Crometta 12 van de toonbank en blies erop, een vol akkoord in majeur, dat hij door de knop opzij in te drukken in zijn geheel een halve toon verhoogde.

‘Die wordt maandag negentien gulden,’ zei de verkoper. Hij haalde uit een fantasie-etui een logge vier octaven-harmonica en schoof hem met de gaatjes heen en weer over een spleet in de tuit van een speciale blaasbalg waaraan hij pompte. De tonen, van laag naar hoog en van hoog naar laag, klonken mechanisch en schriel.

‘Dank u,’ zei Wiegers, ‘geef me deze Chrometta maar.’

Het hammondorgel hoempade en klingelde.

‘Ha,’ zei Brandt buiten, ‘jij hebt niet gezien hoe hij keek toen je op die harmonica blies met je vissebek.’

Voorzichtig, half glijdend, gingen ze de brug af, op een haringstalletje toe dat ze al van ver hadden zien staan. ‘Misschien zijn ze hier minder koud,’ zei Wiegers.

[p. 768]

Een dikke hand in een grijswollen handschoen die de vingers vrijliet legde de haringen elk op een papiertje, sneed ze in vijven, stak er een prikker in en schoof een kom uitjes naar de zoute.

‘Ze zijn goed tegen de verkoudheid,’ zei Wiegers.

‘Vitamine B,’ knikte Brandt.

‘Deze is beter dan die op de markt,’ zei Wiegers.

De vis was inderdaad nog malser en volmaakt wee. Wiegers kwelde zichzelf door de volgende moot pas op zijn tong te leggen wanneer de vorige geheel verdwenen was.

‘Mijn god,’ zei hij, ‘waarom neem je toch geen zoute?’

‘De zure zijn groter,’ zei Brandt, over de brugleuning naar de eenden kijkend, die op het ijs stonden. Hij draaide zijn hoofd om. Ze zijn inderdaad beter hier.’

De dikke vingers trokken al aan de papiertjes toen de laatste moten nog opgeprikt moesten worden.

De vrouw die het bier voor hen neerzette had het gezicht van Louis-Philippe-als-peer. Ze knikte hen toe en slofte terug naar haar plek tussen de mannen aan de ronde tafel, die de biljarters jenden en prezen.

‘Wou jij nog weten waarom dit café De Joekel heet?’ vroeg Wiegers. ‘Dan moet je even boven de spiegel kijken.’

Brandt haalde zijn vingers uit zijn baard en sloeg zijn ogen op. Boven de spiegel hing een blinkend geverniste monstersnoek. ‘Ze hebben ook een Jukebox,’ zei Wiegers.

‘Maar zonder Sonny Terry,’ zei Brandt.

‘Alleen het Hotcha Trio en de Harmonicats.’

‘En de Zangeres Zonder Mond.’

Wiegers steunde zijn kin op zijn glas en tuurde naar het aquarium dat hij zojuist had ontdekt had tussen de sterkedrank. ‘Kijk hem,’ zei hij. Uit een tunneltje van vulkanisch glas stak de kop van een goudvis. ‘Vis nummer zoveel vanmiddag.’

‘Wat voor leven heeft zo'n beest,’ zei Brandt.

‘Dat zal ik je vertellen,’ zei Wiegers. ‘Omdat hij geen moeite hoeft

[p. 769]

te doen om aan voedsel te komen, heeft hij een zee van vrije tijd. Als alle levende wezens kent hij lustgevoelens en juist als je niets om handen hebt, geef je je daaraan over. Dat doet hij nu. Op een of andere manier is hij in dat tunneltje aan het klaarkomen.’

‘Zie jij hom? Ik niet.’

‘zo'n dier is subtieler dan je denkt. Kijk, zijn kop steekt ongeveer twee centimeter naarbuiten, zijn rugvin raakt bijna de boog. Die houding is het fijnst. Hij is beschermd, heeft gegeten, kan alles zien en zijn rugvin raakt bijna de boog. Geen mens kan zich voorstellen wat dat voor zo'n dier betekenen moet.’

‘Mooie bal, mooie bal!’ riep een biljarter, stampend met zijn keu.

‘Het begint te sneeuwen,’ wees Brandt.

Wiegers nam een slok bieren streek zijn haar van zijn voorhoofd. ‘Maar, zei hij, ‘wie zegt je dat die houding inderdaad het fijnst is. Het allerfijnst is als hij zich omdraait met zijn staart naarbuiten.

Mijn god, als hij dat doet, heb jij je hom.’

‘Vrap, vrom,’ zei Brandt, ‘daar komt de hom.’

‘Ping.’

‘Bimbam.’

De tram was vol, ze moesten samen doen met een lus. Brandt hing van Wiegers weg, Scarlatti-boek en grammofoonplaten voor de onderhelft van zijn gezicht, zijn ogen dichtgeknepen.

‘Ben je niet goed?’ vroeg Wiegers.

‘Zou je niet willen uitademen,’ zei Brandt. ‘Zou je je mond willen sluiten.’

‘Mijn neus ia verstopt.’

‘Daar hoeft een ander niet onder te lijden.’

Wiegers draaide zich om, stond kin aan kin met een dame in bont. Hij legde zijn hoofd in zijn nek en loosde zijn uiigheid voorzichtig naar de neonbuizen in het dak van de tram.

‘En bedankt,’ zei Brandt.

De ramen waren beslagen. Wiegers veegde met de zijkant van

[p. 770]

zijn pink over het glas. Er passeerde een auto met de lampen al aan. Het sneeuwde niet meer.

‘Zeg, wat vis aangaat,’ zei Brandt, ‘ben je al in het park geweest op de vijver bij de eendenbak?’

Wiegers gaf geen antwoord.

‘Laten we het laatste stuk lopen door het park,’ stelde Brandt voor.

‘Mm.’

De zon hing laag tussen de zwarte bomen. De vijvervlakte was egaal bevroren. Onder het poederdun besneeuwde ijs schemerden talloze langwerpige roze vlekken. Wiegers schoof met een zool wat sneeuw opzij. De roze vlek bij zijn voet was opeens geelachtig.

‘Gestikt, meneer. Zuurstofgebrek.’

Hij keek op. Tussen de struiken van het eendeneiland stond een oude man in een zwarte jas, hoed in de hand.

‘De vijver is verpacht,’ zei de man. ‘Van het voorjaar zijn ze als jonkies uitgezet. Wat heeft dit allemaal voor zin, zou je zeggen.’ Wiegers streek over zijn voorhoofd. ‘Zijn ze nog te eten, denkt u?’ vroeg hij.

‘U liever dan ik.’ De man vouwde zijn handen op zijn rug, liet zijn hoofd bungelen.

Brandt kwam aanlopen met een kapot kinderzitje van achterop een fiets. Hij zette zijn marineschoenen uit elkaar en hakte met een voetsteun in op het ijs. Er sprongen kleine splinters los, glinsterend als flesscherven.

Wiegers haalde zijn harmonica te voorschijn en probeerde er afzonderlijke noten uit te blazen. Wanneer hij op het onderste gaatje blies met de knop uít en vervolgens via hetzelfde gaatje zijn adem inzoog met de knop ín, was de tweede toon ten opzichte van de eerste en blue note. Hij blies en zoog, blies en zoog, probeerde het twee gaatjes hogerop en daar lukte het ook. ‘Hear me playin', man,’ zei hij.

[p. 771]

‘Als ik mijn vuistbijl hier had uit Merauke,’ zei Brandt, ‘had ik nu een bijt.’ De ene voetsteun van het zitje was omgeknakt, hij richtte de andere op de vlek onder het ijs.

‘Die mooie gemarmerde gladde groene vuistbijl,’ zei Wiegers, ‘je raakt al in paniek als ik hem van je piano pak. Je durft er nog geen taart mee te snijden.’

‘Denk je in,’ zei Brandt, ‘die Poepa ruilde hem voor één pakje zware zonder vloe.’

‘Weet ik, weet ik.’

‘Voor twee vuistbijlen had hij een vrouw kunnen hebben, voor drie een varken.’

‘I know, man, I know.’

De oude man stond er niet meer, het park was uitgestorven.

‘Yep!’ zei Brandt. ‘Erdoorheen.’ Hij trok de voetsteun los uit het gaat dat hij gemaakt had en vergrootte het door de rand af te bikken. Hij smeet het zitje in de struiken van het eendeneiland, knielde en stak zijn hand in het water. ‘Tjee, dat beest is glad, zeg.’ Hij tastte rond. ‘Yep, zijn staart!’ Hij trok. De staart verscheen, glipte uit zijn vingers.

Wiegers trok zijn broekspijpen op en hurkte neer. ‘Je moet je vingers in zijn kieuw steken, niet bang zijn voor de smurrie.’ De vis was een paar decimeter weggegleden onder het ijs. Brandt stroopte de mouwen van zijn dumpjas en trui op en liet zijn arm tot de elleboog in het water zinken. ‘Dat ijs is dik, zeg.’ Hij kreeg de staart te pakken, trok de kop naar de bijt, stak zijn vingers in de kieuw, duim in de bek, en haalde de vis op: een karper van koper en parelmoer. ‘Minstens vier pond.’ Hij hield zijn arm uitgestrekt en maakte wegende bewegingen. ‘Ziet er nog goed uit, vind je niet? Hij heeft gewoon in de diepvries gelegen. We gaan hem schoonmaken.’

‘En dan eet jij hem op.’

‘Ik kijk wel uit,’ zei Brandt. ‘Ik breng hem naar mijn vader, die is gek op vis.’

[p. 772]

‘Ha.’

‘Serieus.’ Brandt rook aan de karperkop. ‘Prima. Hier, ruik zelf.’

‘Mijn neus is verstopt.’

Ze stonden op.

‘Je portemonnaie,’ wees Brandt.

Wiegers raapte zijn gevallen portemonnaie op, ritste hem open. Hij haalde er een dubbeltje uit en hield het boven de bijt. ‘Ah, Tigri!’ zei hij. ‘Maloevri bajè poe mwèl’ Hij liet het dubbeltje los. ‘En dat betekent?’

‘Open de poort voor mij. Haïtiaans negerfrans.’

‘Hoe kom je daaraan?’

‘Uit een boekje.’ Wiegers hield een kwartje boven de bijt. ‘Ah, Tigri! Ma loevri bajè!’ Het kwartje viel. Hij zocht naar een gulden. ‘Ah, Tigri! Ma loevri bajè, poe mfè kapaab ratree!’ De gulden gaf een plonsje.

‘Laat maar,’ zei Brandt, ‘voor mij hoeft het niet. Wat betekent dat laatste overigens?’

‘Het moest even,’ zei Wiegers. Hij haalde zijn neus op. ‘Dat laatste betekent: opdat ik weer naar binnen kan. Pour me faire capable rentrer of zo iets.’

‘En wat betekent Tigri?’

‘Dat zou de naam van een watergodin kunnen zijn.’ Wiegers trok met een ruk een haartje uit zijn neus. De tranen sprongen hem in de ogen. ‘Een voedoemama of zo.’

‘Klinkt authentiek allemaal.’

‘Is het ook.’

‘Als jij de platen neemt,’ zei Brandt. ‘Ik heb mijn handen vol.’

Ze klommen de wal op, stonden in de verlaten speelwei. Het was lastig lopen over de witbevroren graspollen. Ze volgden hun spichtige schaduwen naar de parkuitgang.

‘Tigri, ma loevri, Tigri, ma loevri,’ zong Brandt, de vis schuin van zich afhoudend.

In zijn Jaszak hield Wiegers de knop van zijn harmonica ingedrukt.