Maatstaf. Jaargang 17

[p. 822]

cursief

gerrit komrij / de lettertuinkabouters

‘Popular, popular, unpopular!
“You're no poet” - the critics cried!
“Why?” said the poet. “You're unpopular.”
Then they cried at the turn of the tide -
“You're no poet!” “Why?” “You're popular!”
Pop-gun, popular and unpopular.’

Het is haast onvoorstelbaar te moeten constateren dat, zelfs in deze tijd, Nederlandse poëzie-schrijvers er nog van uitgaan dat er twee zulke zaken bestaan als het gevoel en de uitdrukking van het gevoel. Deze poëzie-schrijvers worden echter uitsluitend bewonderd door critici als Jan van der Vegt, schrijver van een leerboek voor h.a.v.o., v.w.o. en soortgelijke vormen van onderwijs en, sedert de NRC er eindelijk openlijk voor uitkomt dat het een noodlijdend krantje is, als recensent aan dat dagblad verbonden, waarin hij, zijn tijd ontfutselend aan het nakijken van het huiswerk zijner leerlingen en gratis (voor de eer, verdomd als het niet waar is) de Kentering-gedachte uitdraagt, én door de makelaar in christelijke verzen en anderszins gevoelvolle rommelzooi, Ad den Besten, de nimmer aflatende arenlezer, die het met ere verdient als volgt gehuldigd te worden:

Oh Den Besten, Poalhekke zonder benul,
Brenger van Esso's Dichtersomnibus,
Prullencollectioneur en grote lul
Met poëzieballen vol windroospus!

De literaire aardgeesten die thans op te veel plaatsen in Nederland het hoogste woord voeren (elders zouden ze wellicht

[p. 823]

provinciaal een kans op furore maken), de gnomen die via Kentering, De Windroos en De Opwenteling (nomen est omen) zo aardig tot ons komen, houden zich als immer vrolijk bezig met zaken die niet bestaan. Rondom zich zien ze wel eens iets gebeuren, maar wat gaat hún dat aan? Men leze in het onlangs verschenen Kentering-nummer, aan poëzie gewijd, het 17 bladzijden tellende ‘De verstoorde verhouding’, een Piet Calis- of Peter Berger-achtig (wat een land, waarin men als het ware verplicht is de namen van zulke lieden te kennen!) ‘essay’ van de hand van ian van der Vegt, schrijver van een leerboek enz.

Afgezien van het feit, dat Jan van de buitenlandse voorbeelden slechts Marianne Moore, William Carlos Williams, Pound en Eliot blijkt te kennen, namen die hem uit en ten treure zijn voorgekauwd en wier werk hem in Nederlandse vertalingen niet kán zijn ontgaan (wie geeft zo'n leraar les?), bevat het aan Nederlandse poëzie gewijde deel meer bla-bla, dan men binnen het bestek van toch al zoveel pagina's mogelijk had gehouden.

Het is weinig verbazingwekkend dat Ad den Besten, onze producent van luchtbellen, in het februarinummer 1970 van Wending, Maandblad voor Evangelie en Cultuur, zich solidair verklaart met Van der Vegt, op diens positieve mening over Huyskens en Van den Waarsenburg na, doch alla, de laatste is Van der Vegts mederedacteur van Kentering, dus er kan veel door de vingers gezien worden. Overigens bevat het bewuste Kentering-nummer niet één normaal gedicht, het is van een tragisch epigonisme, en zelfs Hans Andreus staat erin, het kan niet missen, en de dichter van de drassige grond, Jan Elemans, die nodig eens in de leer moet gaan bij die andere boer, de grote Richard Minne en, niet te vergeten, Wim Hazeu, die nog kortelings de tweede prijs won in de prijsvraag voor poëzie ter gelegenheid van de Culemborgse eeuwfeesten (Ad den Besten in de jury), dankzij regels als:

[p. 824]

 

het riet

 

langs de serpentine vlist

 

maakt slikbewegingen

 

van windontroering

Slikbewegingen van windontroering... het stáát er, zou Multatuli zeggen. Er staat nog veel meer: over mijn eerste bundel Maagdenburgse halve bollen &c. schreef Ad den Besten in het februarinummer 1969 van Wending dat Komrij ‘zich gretig bedient van het wansmakelijk vocabularium van een tot openbaar aanzien verheven subcultuur’, een voortreffelijke zinsnede, waarvan ik de diepere betekenis na al die tijd nog steeds niet heb kunnen achterhalen. En Jan van der Vegt constateerde in de NRC van 24 januari 1970 na een weinig ampele bespreking van mijn bundel Alle vlees is als gras of Het knekelhuis op de dodenakker: ‘Komrij produceert een grauwe meligheid, klef en ongaar, die je na één hap al de keel uit gaat hangen,’ hetgeen de uitgever van die meligheid naderhand in een advertentie tot de volkomen correcte conclusie bracht, dat Komrij zijn gedichtenbundel door meester Jan was opgegeten. Leg daarnaast de zin uit Van der Vegts Kentering-hoogstandje: ‘Kritiek moet controleerbaar zijn.

De criticus moet zijn subjektieve norm verantwoorden tegenover zijn lezers.’ Ik moet er, als lezer van de NRC, niet aan denken zo'n controle mee te maken van Van der Vegts spijsvertering en ongemanierde eetgewoonten! Tegen zo iemand passen alleen maar de woorden van de hond uit een Zuidafrikaans volkslied:

Kom loop verby!
Anders word ons knor 'n daadjie
kry jou bene dalk 'n hap,
kry jou broekspyp dalk 'n gaatjie!

Een opluchting bij dit alles is slechts, dat Kentering op het punt staat te verdwijnen. De Nieuwe Rotterdamsche Courant zal

[p. 825]

ongetwijfeld weldra volgen. Jan van der Vegt exit. De rest der redactieleden vindt elders emplooi. Peter Berger wordt Den Bestens opvolger bij De Windroos en Wim Hazeu, die immers de bundel Dankdag voor het gewas schreef, blijft zitten waar hij zit, bij de NCRV.

Genoeg over de kabouters. Mijn oordeel over hen is niet alleen uit rancune afkomstig vanwege hun slechte oordeel over mijn onschuldig werk, maar tevens een established truth. Dat het hier nog maar eens herkauwd wordt komt omdat er in Nederland altijd dingen gebeuren die niemand van je gelooft, al heb je het met eigen ogen gezien. Lord Tennyson, de onovertroffen dichter van Maud, en van wie ook het motto boven dit artikel afkomstig is, noemde het geschrijf van zulke lieden: ‘the pen-punctures of those parasitic animalculae of the press,’ et cela suffit, voor wie Tennyson kent.

Ik sprak over gevoel. Er zijn nog twee ziekten waaraan de onamusante poëzie uit eerder geschetste en andere kringen lijdt: aan lichtjaren en politiek. Beide lenen zich bij uitstek voor grote woorden: men kan van napalm zingen als van antennes, van maagdenbataljons te Cuba als van bepoeierde melkwegen.

Deze weduwen- en wezentaal is nog bij lange na niet stervende. De Windrozen vol vale luchten en de Kenteringen vol zenuwgassen bewijzen het. Men meent abusievelijk dat het énige alternatief voor een dergelijke poëzie, het anekdotische genre is, intellectualistische gedichten vol spruitjes en kropsla, zonder dat men beseft dat Blake's wens:

To see a World in a Grain of Sand
And a Heaven in a Wild Flower

ook op andere wijzen geïnterpreteerd zou kunnen worden. Bovendien heeft men, godbetert, geen notie van enige

[p. 826]

achtergrond of historie der dichtkunst. Vandaar dat zinledig gezwam. Vandaar dat theoretiseren vanuit het enige absolute nulpunt: absolute onwetendheid. Vandaar ook het misverstand dat directe politieke standpunten zonder meer poëzie zouden opleveren. Als het maar niet amusant hoeft te zijn!

Dit alles speelt een rol bij het oordeel van de lettertuinkabouters. Op de achtergrond doemt het échec op van hun Spiessbürger-revolutie, de ingeblikte poëzie-begeleiding van grootse evenementen, die zij reeds klaar hadden staan en ‘engagement’ noemden. Sommigen namen het mij bij hun oordeel zelfs kwálijk dat ik geen interesse toonde voor ‘wat ik toch dagelijks om me heen zag gebeuren’. Wel, ik zag om me heen niets, tenminste niets van wat zij zagen. Want zij zijn de verkeerde begeleiders, het soort revolutionairen waar niemand om verlegen zit, en dan nog dichter ook. En zie, ik dacht er niet over om als hen te kenteren of te gidsen! Toen er van mijn eerste gedichten - Maagdenburgse halve bollen &c. - 23½ exemplaar verkocht waren, kon ik mijn tweede bundel de wereld insturen met de goede hoop, dat mijn lezerskring zich inmiddels zo niet verdubbeld, dan toch in elk geval aanzienlijk vergroot zou hebben. Het bleek waar. En zie, Kentering wordt opgeheven! Zo berust alles in de wereld op rechtvaardigheid.

(wordt vervolgd)