Maatstaf. Jaargang 17

gerbrand muller - jak van der meulen / vrije blabla of methode?

Eén van de geschriften die naar aanleiding van de studentenacties verschenen zijn heeft als titel ‘Universitaire democratisering’ en is geschreven door prof. dr. A.D. de Groot, hoogleraar in de methodenleer, inzonderheid van de toegepaste psychologie aan de Universiteit van Amsterdam. Het werd gepubliceerd als nr. 3 in de veelbelovende reeks De Vrije Bladen, uitgegeven door Polak en Van Oorschot te Amsterdam. De brochure bestaat uit vier artikelen die in mei en juni 7969 in Het Parool verschenen.

In een woord vooraf spreekt De Groot een ‘dubbel verzoek’ aan de lezer uit: ‘dóór te lezen tot het einde, en alleen conclusies te trekken uit wat er staat, zwart op wit.’

De schrijver kan verder geen enkele verantwoordelijkheid aanvaarden voor tekst-interpretaties die uitgaan van enige ‘irrelevante feiten’ zoals bijvoorbeeld dat deze stukken in Het Parool hebben gestaan en dat ze nu worden uitgegeven door Polak en Van Oorschot. In deze beschouwing zal de vraag in

[p. 602]

hoeverre deze feiten ‘irrelevant’ zijn maar buiten beschouwing worden gelaten; er zal worden gereageerd op wat er staat, zwart op wit. In De Nieuwe Linie heeft één van ons reeds de eerste bladzijden van De Groots proza wat een aantal beweringen betreft aan kritiek onderworpen (J.D. van der Meulen, Het Maagdenhuis revisited, D.N.L. 27 september 1969). Er is alle aanleiding in algemener verband ook op de rest van het geschrift van De Groot in te gaan.

De Groot geeft op p. 16 een opsomming van de ‘waarden’ van de ‘wetenschappelijke houding’, die z.i. onverenigbaar zijn met politisering van de wetenschap; onder meer: ‘objectiviteit, in alle stadia van het onderzoek’, ‘integriteit, onkreukbaarheid’. Wie De Groots brochure leest vraagt zich af, wat de schrijver in de praktijk onder deze waarden verstaat. Enige willekeurige voorbeelden van De Groots ‘objectiviteit’ en ‘integriteit’:

1.

De Groot beweert dat de studenten-activisten ‘honen, sarren, halve waarheden publiceren’ (p. 1) zonder dat ergens concreet aan te tonen.

2.

De Groot schrijft op p. 3 dat studenten-activiteiten ‘lafhartig’ zijn, o.m. omdat ze een ‘oneerlijke uitputtingsoorlog’ zouden voeren en de zwakkere lichamelijke conditie en het gebrek aan vrije tijd van de hoogleraren en bestuurders zouden uitbuiten. Hij insinueert dus dat de studenten-activisten er opzettelijk op uit zouden zijn de autoriteiten uit te putten onder gebruikmaking van hun ‘zwakkere lichamelijke conditie’. Het zou toch werkelijk te gek zijn, wanneer men, zoals De Groot suggereert, van acties tegen bestaande ongewenste toestanden zou moeten afzien om de bestuurders met hun lichamelijk zwakkere conditie en hun grotere kans op hartinfarcten en maagzweren te sparen! Heeft De Groot overigens nooit gehoord van het verschijnsel, dat vrij veel studenten overspannen raken door studiemoeilijkheden en is hij er niet van op de hoogte dat zij meestal ten opzichte van hoogleraren in het nadeel verkeren wat betreft huiselijke omstandigheden, woning, voedingsbudget en mogelijkheden om

[p. 603]

	boeken en tijdschriften aan te schaffen? Het gebrek aan vrije tijd licht De Groot toe door te stellen, dat hoogleraren ‘zeker 60 uur per week werken’ en studenten slechts 24 (volgens statistische gegevens). Studenten zouden dus alle tijd hebben ‘voor contacten met buitenlandse activisten, stukken schrijven, bezettingsacties, etc.’ De vraag is natuurlijk bij deze vergelijking: wat is ‘werken’? Naast de paar uur college die de doorsnee hoogleraar per week gedurende een goed half laar geeft (als men van een jaar de lange college-vrije periode aftrekt) bezoekt hij buitenlandse congressen, schrijft preadviezen, zit in gewichtige staatscommissies enz. Die activiteiten beschouwt De Groot als geschiedend in de werktijd van de hoogleraar, maar hij is blijkbaar niet bereid de activiteiten van de studenten-activisten buiten het studeren voor examens, zoals het opstellen van nota's, het bijwonen van vergaderingen enz. als werk te beschouwen.
3.	‘Eén duidelijk effect van studenten-activisme ter ene, en de angst ervoor ter andere zijde, is: ondermijning van de democratie door de gewenning aan de terreur van een geprivilegieerde groep,’ schrijft De Groot op p. 5. Het woord ‘terreur’ wekt associaties op met de acties van de nationaal-socialisten in de jaren '30. Dit geldt eveneens voor geladen termen als ‘geweld’ en ‘bedreiging’, waarmee de acties van de studenten door De Groot worden geklassificeerd.
4.	De studenten zijn volgens De Groot ‘misleid door verknipte filosofen en verwarde politieke activisten, die de taal gebruiken om ónduidelijk te maken wat zij zeggen en op te zwepen voor wat zij willen’ (p. 4). Het minste wat men De Groot hier kan verwijten is totaal onbegrip. Onbedoeld of bedoeld stelt hij denkers als Marcuse op één lijn met de schrijver van ‘Mein Kampf’.
5.	Op p. 8 doet hij het voorkomen of de studenten-activisten de democratisering als propagandavlag zouden gebruiken, met als enige grond dat hij onder ‘democratisering’ iets anders verstaat dan zij. Op p. 9 heet ‘democratisering’ een ‘valse vlag’. De Groot heeft namelijk in S.V.B.-cahier 3 (‘Fakulteitsaktie, een Gronings

[p. 604]

model’) gelezen dat de herstructurering van de universiteit geen doel in zichzelf is, maar dat het de studenten-activisten er in feite om gaat de kapitalistische en repressieve maatschappij omver te werpen. Met de term ‘valse vlag’ wekt hij de indruk dat de studenten-activisten niet voor hun eigenlijke doel zouden durven uitkomen, - terwijl het toch openlijk wordt verkondigd in het S.V.B.-cahier waaruit hij citeert. Vindt hij het verlangen om de economische machten die een groot deel van de wereld uitbuiten en exploiteren te breken zó schandelijk dat hij zich niet kan voorstellen dat iemand hiervoor oprecht zou durven uitkomen? Uit zijn beschouwingen op p. 14 en 15 blijkt dat hij in elk geval geen begrip heeft voor het feit dat Nederland, hoewel geen wereldmacht of oligarchie, toch samenwerkt binnen een economisch repressief systeem en als handelsmacht en als Nato-partner en bondgenoot van de V.S. een onderdeel vormt van een wereldmacht die een groot deel van de wereld exploiteert en onderdrukt. De studentenactivisten verzetten zich o.m. tegen het feit dat de toepassing van de wetenschap gedeeltelijk is gericht op het in stand houden van dit repressieve systeem. Indien De Groot hierover anders denkt had hij er goed aan gedaan dit uiteen te zetten in plaats van de studenten-activisten voor te stellen als intriganten en bedriegers.

6.

De Groot verwijt de studenten-activisten op p. 11 dat ze een tactiek voeren van ‘bewust gebruik maken van goedgelovige, eerlijke idealisten om, tijdelijk, mee voor het revolutiekarretje te spannen’. Ook hier worden de studenten-activisten weer voorgesteld als een stelletje intriganten die achterbakse politieke spelletjes spelen. Het is ook wel onvoorstelbaar dat mensen eerlijk zouden zijn wanneer ze zeggen te streven naar een totaal andere wereld waarin exploitatie en onderdrukking tot het verleden behoren.

De Groot geeft met zijn brochure een treffende demonstratie van zijn onkreukbaarheid en integriteit. Door onjuiste informatie heeft hij de vooroordelen bevorderd die bij een belangrijk deel van het

[p. 605]

publiek tegen de studenten-activisten bestaan en die door dagbladen als De Telegraaf en Het Parool worden aangekweekt en in stand gehouden. Wij zullen thans enige misverstanden uit de brochure nader toelichten.

De Groot gaat er van uit dat de studenten een overmacht bezitten (waarvan ze ‘lafhartig’ gebruik maken, zie p. 3). Hij houdt er geen rekening mee dat achter de ‘lichamelijk zwakkere’ universitaire autoriteiten de politie en het leger staan. Verder zijn de studenten voor de bestraffing van hun overtredingen overgeleverd aan een verouderd gerechtelijk apparaat. De rechters die hen moeten veroordelen zijn partijdig en interpreteren de wet op eenzijdige en soms onjuiste wijze (zie P. Nicolai en J.D. van der Meulen, Requisitoir tegen de knechten der openbare orde, Vrij Nederland 5 juli 1969).

‘De studenten-activisten vergissen zich schromelijk, als zij menen, dat hun operatie-universiteit de maatschappij positief zou kunnen beïnvloeden; zij vechten niet tegen “het grootkapitaal”, “de defensiebegroting”, of zelfs “de Vietnam-oorlog”, zoals zij soms schijnen te menen, maar tegen het gezond verstand en de democratie,’ schrijft De Groot (p. 5). Democratie is datgene wat De Groot daaronder met zijn gezonde verstand verstaat.

Wanneer de studenten-activisten het woord in de mond nemen heet het een ‘valse vlag’, een ‘verraderlijke leuze’. Ondanks zijn ‘wetenschappelijke houding’ ziet De Groot niet in dat ‘gezond verstand’ en ‘democratie’ geen absolute, maar betrekkelijke waarden zijn.

Het is opvallend dat De Groot nergens ingaat op de doelstellingen en de motiveringen van de studenten-activisten, maar uitsluitend op hun methoden. Door deze eenzijdige benadering en door het gebruik van termen als ‘geweld’, ‘bedreiging’, ‘terreur’ wekt hij bij de Parool-lezer associaties op met nationaal-socialistische methoden uit de jaren dertig. Henri Knap heeft het al gezegd: ‘Ik vind trouwens het hele optreden van de studenten die de mond vol hebben over vrijheid, inspraak en democratie duidelijk

[p. 606]

fascistoïde. Het ontleent z'n hele methode, z'n hele sfeer aan wat ik in Duitsland tussen '33 en '40 heb gezien: terreur over minderheden.’

Nu moet in de eerste plaats de ironische kanttekening geplaatst worden, dat in het opinieklimaat in Nederland in de 20er jaren de opkomst van het nationaal-socialisme met zijn nazi-terreur door de toenmalige establishment (ook door de universitaire en de literaire establishment, zie Laurens D. Vancrevel en J.D. van der Meulen, ‘De gemeenschappelijke tirade van het vrolijke forum’, Maatstaf juni 1969) niet zo afwijzend werd tegemoet getreden als we nu wel eens geneigd zijn te veronderstellen. In de tweede plaats valt er nogal wat af te dingen op een dergelijke vergelijking.

Alleen al het maken van de vergelijking verraadt een verregaande onkunde en onwetendheid over de methoden van SA en SS in de Weimarrepubliek en daarna. Die zo gemakkelijk uit de pen vloeiende term ‘terreur’ roept er ook om met straffen en strenge maatregelen te reageren. We moeten ons dat wel realiseren als men de handelingen van de studenten zo kwalificeert. Er bestaat toch echt wel een fundamenteel (en niet slechts een gradueel) verschil tussen de methoden en intimidatietechnieken van de nationaal-socialisten en de methode van de studenten-activisten.

Het geweld waarmee bijvoorbeeld de knokploegen van de nationaal-socialisten hun tegenstanders in elkaar sloegen, het geweld dat in hun concentratiekampen en gevangenissen werd, en op een aantal plaatsen in de wereld nóg wordt gebruikt kan onmogelijk op één lijn worden gesteld met het ‘geweld’ waarmee de studenten bijvoorbeeld kasten hebben opengebroken (dat gebeurde overigens met de sleutel). Het ‘geweld’ der studenten richtte zich hier alleen tegen het gebrek aan openbaarheid, het ging in tegen de spelregels die door de gevestigde orde zijn vastgesteld; het gaat nimmer lichamelijk tegen mensen of privé-bezittingen.

Hoewel De Groot toegeeft dat wetenschap en politiek engagement elkaar niet hoeven te bijten (p. 16), laat hij er geen misverstand

[p. 607]

over bestaan dat ‘de waarden van de wetenschappelijke houding’ onverenigbaar zijn met politisering van de wetenschap. De waarden van de levenshouding en politieke richting mogen niet ‘in de wetenschappelijke methode binnendringen’ (p. 16). Dit onderscheid tussen de waarden van de ‘wetenschappelijke houding’ en die van de levenshouding of politieke richting is onnatuurlijk en onhoudbaar. Levenshouding en politieke richting kunnen de sociaal-wetenschappelijke en soms ook de natuurwetenschappelijke onderzoeker op doorslaggevende wijze beïnvloeden bij de keuze van zijn onderwerp en de wijze waarop hij zijn onderzoek aanpakt zonder dat daarom zijn eerlijkheid en integriteit in twijfel hoeven te worden getrokken. Politisering van de wetenschap brengt met zich mee dat de onderzoeker zich rekenschap geeft van zijn persoonlijke overtuiging, waarop ten slotte elke wetenschappelijk gefundeerde redenering is gebaseerd.

In zijn laatste artikel (p. 18 e.v.) werkt De Groot op wetenschappelijke, rationele wijze een voorstel uit om de bestaande problemen tot een oplossing te brengen (p. 20 e.v.). Daarbij wordt een aantal zaken met letters aangeduid: regeling = R, doel = D, steun aan de regeling om deze conform haar doel te doen functioneren = S. De Groot verklaart zich voorstander van meer openbaarheid, inspraak van studenten en medebeslissingsrecht op alle niveaus (alleen over studenten-inspraak op het hoogste niveau twijfelt hij). De uitwerking van deze democratische beginselen beschouwt hij niet meer als ‘democratiseringsvragen’ (p. 22). Wil hij ontkennen dat regelingen die de uitvoering van democratische beginselen beogen heel vaak weinig overeenkomst vertonen met die beginselen en soms in tegenstelling daarmee zeer ondemocratisch zijn? Het is voor de autoriteiten (en voor De Groot) niet moeilijk, te zeggen dat ze in principe voor ‘meer inspraak’ zijn. Het gaat om de gedetailleerde uitwerking: dan zullen ze moeten tonen wat ze onder dat algemene beginsel precies verstaan.

[p. 608]

De Groot stelt voor, alle mogelijke doelstellingen (D) op een rij te plaatsen (p. 23). Tot die doelstellingen behoort de politisering niet. Ook ‘het doel “groeps-communie”, of hoe men het noemen wil’ vindt bij De Groot geen genade. Wat De Groot hiermee bedoelt blijkt uit wat volgt: hij heeft namelijk de indruk (kennelijk ontleend aan Raymond Aron) dat de beleving ‘erbij te horen en emotioneel mee te bewegen met de gebeurtenissen in een massavergadering voor velen een sterke bevrediging geeft’ (p. 23). Hij vindt dat ‘fijn’, maar meent dat de bestuursvorm en de besluitvorming in een uiterst ingewikkeld organisme als een universiteit daarop niet mag worden ingericht (p. 24). Jammer, dit had iedereen nu juist zo graag gewild. De Groot geeft er wel blijk van dat hij evenmin als Aron in de verste verte heeft begrepen waar het bij de democratiseringsbeweging van de studenten om gaat (net als bij de mei-revolte van 1968 in Parijs). ‘Groeps-communie’ om ‘emotioneel’ te kunnen ‘meebewegen’ heeft nooit tot de doeleinden van de studentenacties behoord.

‘Betere beslissingen nemen’ is wel een doelstelling die volgens De Groot moet worden nagestreefd. Weinigen zullen het in dit opzicht met hem oneens zijn, maar het is duidelijk dat velen met hem van mening zullen verschillen over de uitwerking van dat principe. Ook ‘vermindering van nummergevoel’ of ‘sterkere betrokkenheid’ wil De Groot wel als doelstelling erkennen.

Vervolgens dient men z.i. de criteria vast te stellen aan de hand waarvan kan worden nagegaan in hoeverre de nieuwe regeling aan haar doelstellingen heeft beantwoord, daarna moeten de S (= steunmaatregelen) tot in de details worden geregeld om de nieuwe regeling optimaal te laten werken. Ziedaar een helder en duidelijk schema. De wetenschap staat voor niets. Nu weten alle partijen waar ze aan toe zijn. Er moet een duidelijk onderscheid worden gemaakt tussen doelstellingen, regelingen en steunmaatregelen, daarna wordt men het in overleg wel verder eens. Om bepaalde grote problemen op te lossen zijn natuurlijk ‘knappe organisatoren’ nodig, maar die zullen wel te vinden zijn

[p. 609]

(op de ministeries bijvoorbeeld, of anders wel in het bedrijfsleven).

‘Dit alles kan natuurlijk nog nader worden uitgewerkt’ merkt De Groot aan het slot van zijn suggesties op (p. 25). Dit is zeer scherp gezien. Realiseerde De Groot zich soms dat juist bij die uitwerking de problemen beginnen en heeft hij zich dáárom beperkt tot dit ridicule schema dat voor niemand ook maar een enkel nieuw gezichtspunt oplevert?

Er rest geen andere conclusie: De Groots brochure is niet toevallig uitgegeven in een reeks, waarin eerder artikelen van Jacques de Kadt en Huug Kaleis werden herdrukt. Zijn betoog is grotendeels een emotionele tirade, zijn redeneertrant is grof demagogisch, eenzijdig en oppervlakkig. Wij zien met vertrouwen uit naar de volgende deeltjes van De Vrije Bladen.