Maatstaf. Jaargang 17

weverbergh / puin (uit een dagboek)

Maandag. - Waarom hebben zulke mannetjes altijd een stoppelbaard? Op de vlieghaven, bij het wachten naar het openen van de sluis die ons van de nationale naar de internationale zone zou voeren, viel het mannetje met zijn tot op de draad versleten jasje en gerafelde pantalon in andere stof me op.

Afgelopen schoenen, een gescheurd plasticzakje in de hand en een groot pak in kranten gewikkeld onder de arm voltooiden het klassieke beeld van dergelijke berooide emigrés. Totaal uit- en afgeleefd, vertrokken gezicht, lichte zenuwtrekking in de rechterwang; doodarm; uitschot. Clochard zou ik in Brussel zeggen. En toch de gewone arme man die hier in Roemenië om één of andere reden nauwelijks pensioen krijgt

[p. 298]

en die in de krotten die als een ring om Boekarest liggen een kamertje heeft. Mag het land verlaten; hij is dan ook vergezeld van een Engels sprekende dame die zich zoveel mogelijk van hem distantieert: misschien zijn schoondochter, godweet zijn kleindochter. Een typisch geval van een man die door de familie - na hoeveel jaren geduld? Hoeveel geld? - losgepeuterd werd uit het onmenselijk bureaucratisch systeem. Slavenhandel. Hij mag nu gaan - een waardeloos wrak, niet langer nuttig, maar slechts een last voor de socialistische gemeenschap. Iedere keer, bij iedere vlucht, gaan dergelijke emigranten mee: meestal op weg naar Amerika. Zij spreken Roemeens en hun begeleiders steevast Engels: zij begrijpen elkaar niet.

Vaak zijn het joden, die jarenlang ná de aanvraag de door de wet toegestane emigratiepapieren kregen. Vanaf de datum van hun aanvraag tot de uiteindelijke toestemming voor het vertrek, hebben zij het lastig gehad: met moeite hier of daar een karwei, door de officiële instanties als landverrader beschouwd en het socialisme onwaardig, door de Roemenen die zelfs geen uitreisvisum voor de socialistische buurlanden kunnen lospeuteren, uit afgunst ruw behandeld, bespot, links gelaten, uitgestoten. Maar wat doet zo'n oude man nu in het nieuwe vaderland? Zonder twijfel vergaan van heimwee naar zijn milieu en het volk dat zijn taal spreekt.

Ik zag dit mannetje in februari bij mijn zoveelste vertrek uit dit land dat mij voortdurend in de klauwen van een onverklaarbaar irrationeel heimwee gevangen houdt. De nieuwe luchthaven Otopeni - in aanbouw op dezelfde rijksweg Boekarest-Ploiesjt waar nu de vlieghaven Baneasa ligt - was toen nog voor de Roemenen en voor de vreemdelingenhabitués een wazig project waarover men sinds jaren spottend sprak. Maar één uur nadat Nixon officieel de Roemeense uitnodiging voor een bezoek aan Boekarest aanvaard had, streken honderden werklieden met het peperduurste buitenlandse materiaal en de modernste werktuigen in Otopeni

[p. 299]

neer: dag en nacht wordt woest gewerkt aan de gebouwen, startbanen en straatwegen die van de nieuwe luchthaven naar Boekarest leiden. Ceausjescu heeft aan twee ministers bevolen ter plaatse te blijven tot wanneer de nieuwe haven open verklaard kan worden voor het verkeer, d.i. de dag van Nixons aankomst; - óf hun ontslag te komen aanbieden. De zenuwachtige drukte deze zomer op de weg naar Otopeni en de nog meer autoritaír optredende lompe militia-kerels, irriteerden mij daarom buitenmate. Otopeni zal klaar zijn voor de president van de Verenigde Staten (met binnen pakweg drie jaar langzaam maar duidelijk zichtbare aftakeling van de nieuwe gebouwen, net zoals nu al de nieuwe hotels van vóór vijf jaar verpuinen onder het volstrekt onverschillig oog van het hotelpersoneel): het stuk rijksweg Otopeni - Boekarest is momenteel het enige wérkelijk gemoderniseerd stuk rijbaan in geheel Roemenië, en... ach, wat ziet zo'n Nixon nu van het wérkelijke ‘communistische’ Roemenië? Net zoveel als Ceausjescu: beslist geen sjofele mannetjes.

De dagboeknotities van Cees Buddingh' in Tirade amuseren mij. Zij boeien mij wérkelijk - allicht omdat ik een dagboeklezer ben. Het interesseert mij b.v. veel meer wanneer Buddingh' over zijn longontsteking schrijft dan het plezier dat ik beleef aan zijn versjes, die me nochtans het meest bevallen van wat momenteel in de Nederlandse verskunst gepleegd wordt. Uit de dagboeknotities komt een nieuwe persoonlijkheid naar voren: Buddingh' lijkt mij een sympathieke kerel, tikkeltje burgerlijk romantisch en met een bezit dat ik enorm benijd: levensmoed.

De notities gaan over deze kleine geneugten des levens die ik ook dolgraag even diep en intens zou beleven: de aankoop van een boek, de zon, de uiterlijke dingen.

Zijn notities zijn minder superieur geschreven dan de krabbels van Morriën, die met zijn handig gegoochel nochtans de leegte van ‘de Literaat’, het beperkte kleine levensmilieu

[p. 300]

dat ondanks de zelfspot té veel au serieux genomen wordt, niet kan verbergen.

Men treedt de Caravelle binnen langs de staart. Aan weerszijden van een gang die van de ingang naar de neus loopt bevinden zich fauteuils: links twee, rechts drie naast elkaar. In het vliegtuig een twintigtal passagiers: zij zochten allen een plaatsje zonder buurman. De mens schuwt de mens: Ingekankerd wantrouwen, atavisme van toen de nog met haar begroeide wezens met een knots in de handen over de steppen dwaalden en iedere lotgenoot die ze tegenkwamen de kop insloegen.

Wanneer twee mannen ín een toilet met drie pisbakken tezamen komen laten zij één pisbak vrij tussen hen in. Ik zit aan een linkerraampje. In mijn rij - dus aan de andere kant van de middengang waar drie fauteuils naast elkaar staan - zit niemand. In de rij voor mij, maar helemaal rechts en ook aan een raampje, zit een Roemeens arbeider, één van de weinigen die naar de beschaafde wereld gestuurd worden om zich te specialiseren. Toen wij pas zaten en de riemen reeds aansnoerden, in Boekarest nog - wij hangen nu boven de Karpaten - kwam de airhostess de kranten aanbieden. De man vroeg Le Monde niet, wat iedere halve of hele Roemeense intellectueel wél zou doen, en met een nonchalance of hij dagelijks deze krant leest. De man koos een Roemeens-Hongaarse krant. Na nauwelijks een uur vliegen wordt er op deze vlucht gevreten - als men langer zou wachten zou er geen gelegenheid meer toe zijn. De hostess presenteerde op het plasticbord met diverse vakjes voor de diverse gangen, voorlopig alleen maar een gebakje - het nagerecht, en ham - het voorgerecht. Ná de ham verorberde de Roemeense arbeider dadelijk het gebakje. Toen de gebakken aardappeltjes met kip geserveerd werden prikte hij met zijn linkerelleboog hoog in de lucht met zijn vork in de stukjes aardappel en de stukjes kip die hij eerst moeizaam van het been afgekerfd had.

[p. 301]

Goed verhaal van Lodewijk Henri Wiener in Tirade 135 dat ik drie maanden geleden in Boekarest vergat en gisteren tot mijn verbazing bij Petrina tussen de stapels partituren terugvond en nu tussen Keulen en Brussel in een Caravelle lees.

Woensdag. - Alle cultuur is gesublimeerde seksualiteit. De technische maatschappij kwam dan ook tot stand dank zij onderdrukking van de individuele lustgevoelens. De meest voor de hand liggende, daarom de meest aangevallen theorie van Freud. De eenvoudigste waarheden worden het moeilijkst aanvaard. Alleen irrationele praatjes hebben een gemakkelijk er lang leven. Marcuse's Eros et civilisation lezend weer dit wonderlijk gevoel gehad precies neergeschreven te zien wat ik weet - wat velen weten. Succesboeken van dit genre danken natuurlijk alleen maar hun succes aan het feit dat iemand - in casu Marcuse - klaar, helder en eenvoudig zegt wat zijn lezers in amorfe toestand weten, en willen uitgedrukt zien in taal. In tegenstelling tot mijn gewoonte in het boek enkele passages onderstreept. De meeste boeken verslind ik de laatste jaren zonder enige aantekening te maken, noch op afzonderlijke vellen papier, noch in de kantlijn. Het onderstrepen gestaakt: er zijn zoveel conclusies waar ik het mee eens ben, dat ik wel aan het onderstrepen kan blijven. Voorbeeld: ‘Pendant le temps de travail, qui occupe pratiquement toute l'existence de l'individu adulte, le plaisir est en “suspens” et la douleur domine. Puisque les instincts fondamentaux tendent vers le prédominance du plaisir et l'absence du douleur, le principe de plaisir est incompatible avec la réalité et les instincts doivent se soumettre à un enrégimentement répressif’? Ontdek nu ook waarom ik de theorie van Constant steeds zo wankel en vermolmd heb gevonden: de speltheorie van Constant, overgenomen van Schiller (zonder dit te vermelden, dat spreekt) én van Freud, werd voor Constant een nieuw Geloof. Daar waar Marcuse, die deze theorie uitvoerig commentarieert.

[p. 302]

door nuchter en logisch denken tot pessimistische besluiten komt, gaat Constant zonder nadenken juichen - de Getover waardig. De splitsing individu-maatschappij (= individuele vrijheid contra beknotting van deze vrijheid) neemt toch dagelijks toe, daar moet je geen ‘denker’ voor zijn om dit te constateren, want de toenemende technologisering (wat wij vandaag de dag meemaken), eist een steeds grotere beknotting van de vrijheid, de fantasie en het denken, zodat de maatschappelijke schizofrenie dagelijks toeneemt. Enige oplossing IS de collectieve waanzin, een zelfmoord van het genus mens. Gelovers zijn overtuigd dat dit een foutieve voorstelling van zaken is. Zij ruiken echter het bloed niet dat aan iedere cm₂ van de aarde kleeft. (Daarom dat een huiveringwekkende film van Peter Brook als The Lord of de flies van 1963 die nu eens écht de kern van de menselijke waanzin en wreedaardigheid blootlegt i.p.v. zich te beperken tot welsprekende generaliteiten door én de weldenkende kritiek én de would-be intellectuele en artistieke avant-garde én door het verstandige publiek afgewezen, ja doodgezwegen wordt.

Het spiegelbeeld is té haarscherp-compleet.) Gelovers zijn steevast optimisten - het omgekeerde gaat net zo op. Of ze zijn opzettelijk blind. Onderdrukken zij bewust (niet zo vaak onbewust) de realiteit?