Maatstaf. Jaargang 17

[p. 258]

r. koopmans van boekeren
napoleons trouwste dienaar

Tweehonderd jaar geleden - op 15 augustus 1769 - werd Napoleon geboren. Sedert de dag dat deze Ster van Europa doofde, is het met de mensheid zienderogen bergafwaarts gegaan: in Frankrijk wordt de Empereur thans dan ook weer met veel deining en publikaties herdacht.
Maatstaf wenste al evenmin onopgemerkt aan dit grote gebeuren voorbij te gaan en was van mening, dat dit moeilijk beter kon gebeuren dan door het publiceren van een fragment uit het levensverhaal van één van Napoleons trouwste soldaten, de Hollander Jan Kanon, de neef van de man met het houten hoofd, en ook zelf in zijn dienstbetoon aan de Grote Keizer zo toegetakeld, dat hij zich moest troosten ‘met twee houten beenen, zonder armen, met een lederen maag, het hoofd ten achterste voren, een zilveren gezicht en eene bom in den rug.’
De biograaf van Jan Kanon, wiens laatste woorden veelzeggend genoeg ‘Vive l'Empereur!’ waren, is Ft. Koopmans van Boekeren (1832-1896), humorist en predikant te Leiden en tevens de schrijver van onder meer Weduwe met negen kinderen. In het hoofdstuk Terugtocht van Moskou. Overtocht van de Bereslna (21 oktober; 29 november 1812) beschrijft hij de aangrijpende belevenissen van Jan Kanon, geboren te Amsterdam, tijdens Napoleons Russische veldtocht.

In het voor Napoleon zoo noodlottige jaar 1812 treffen wij onzen held aan de oevers van de Beresina aan.

Daar hij niet meer over had als een arm, de borst en de hersens, had hij in het begin van den veldtocht naar Rusland niet veel hinder van de kou gehad. Als de voeten van zijne makkers bevroren, verheugde hij zich over zijne houten benen. Als duizenden van honger stierven, zegende hij zijn lederen maag, die geen voedsel noodig had.

Maar eindelijk overkwam hem een groot ongeluk. Zijn paard verdronk bij het overtrekken van de Stoudziancka, en hij moest dus nu de reis te voet voortzetten. Toen begonnen zijne krachten le verminderen, hij volgde eenigen tijd nog het leger, maar

[p. 259]

eindelijk moest hij met een tiental verminkten achterblijven.

Ongelukkige krijgers! De een na den ander viel neder en werd spoedig door de sneeuw bedekt, of door de wolven verscheurd, en de overigen, die zich nog met moeite voortsleepten, sidderden bij de gedachte, dat dit ook weldra hun lot zou worden.

Eindelijk bleef Jan alleen over in deze sneeuwwoestijn, zonder hoop op hulp, onmachtig om zijnen weg te vervolgen, en God biddend om een spoedigen dood. Hij viel op den kouden grond neder, en dadelijk kwamen de raven, die Kozakken onder de vogels, op hem aanvliegen. Hij deed moeite om op te staan en de roovers te verdrijven, maar de kou greep hem steeds heviger aan en weldra was hij geheel bewusteloos. De raven zetten zich op hem neder en dachten een smakelijken maaltijd te doen, maar zij waren ter dege te leur gesteld, toen zij een zilveren gezicht, houten beenen en een leêren maag vonden.

Eene bende Kozakken die den geheelen zwerm raven bij elkander zag zitten begreep, dat daar een lijk was om uit te plunderen, zij kwamen in galop aanrijden en omringden den armen Jan, nadat zij eerst de gevleugelde roovers verjaagd hadden. Zij namen hem eerst zijne wapenen af, en daar hij voorover op den grond lag, keerden zij hem om, om te onderzoeken of er nog iets meer te halen was.

Maar hoe groot waren de verwondering en de vreugde van de plunderaars, toen zij het zilveren gezicht zagen en de edelgesteenten, waarmede het versierd was. Ieder wilde zich dien rijken buit toeëigenen, zij begonnen er over te twisten en zoo hevig te vechten, dat op het laatst allen dood lagen op een na. De overwinnaar wierp zich dadelijk op zijne prooi, maar het gezicht zat zoo stevig vast, en om het te krijgen moest hij er zoo hard aan trekken, dat hij onzen armen Jan bijna den hals geheel omdraaide. Ik verzeker u dat ieder ander onder zulk eene behandeling zou bezweken zijn.

De Kozak steeg toen weder te paard en liet den ongelukkigen kapitein liggen, nog erger verminkt dan ooit en begraven onder

[p. 260]

de lijken van degenen, die elkander gedood hadden om hem te berooven.

Maar juist het drukken van al die lijken bracht weder eenige warmte in zijne verkleumde ledematen en de pijn die hij in zijn nek gevoelde deed hem geheel ontwaken. Hij keek in de rondte, en de herinnering aan den akeligen toestand, waarin hij zich bevond, deed hem spijt gevoelen dat hij nog leefde. Hij begreep niet hoe die lijken van Kozakken daar rondom hem lagen; hij wilde opstaan om op zijne beurt de kleederen te nemen van degenen die hem geplunderd hadden; maar hoe groot was zijne verwondering toen hij vooruit wilde gaan en zag dat hij achteruit ging, toen hij zijn gezicht wilde afvegen en voelde dat hij met zijne hand in het haar kwam. Hij kreeg stekingen in de keel voelde er naar en begreep toen alles. Het is niet te verwonderen dat zijn nek bij eene koude van vijftig graden verdraaid bleef: eerst tegen het voorjaar toen het begon te dooien, kreeg de nek van onzen held zijne oorspronkelijke gedaante terug.

‘Komaan,’ zei Jan, toen hij begreep wat er met hem gebeurd was, ‘het ziet er uit alsof mijn hoofd op een kurketrekker zat; het is wel leelijk, maar het heeft ook zijne goede zijde; als ze mij nu vervolgen zullen ze mij ten minste niet onverwachts overvallen.’ Hij nam de warmste kleêren van de doode Kozakken, die daar rondom hem heen lagen, en toen hij geheel gekleed was, zag hij er precies als een Kalmuk uit. Er waren nog twee paarden overgebleven, het eene behield hij om op te rijden en het andere doodde hij om op te eten.

‘Al weer een voordeel van de lederen maag,’ zei Jan, toen hij zich voor 't eerst aan paardebiefstuk te goed deed. ‘Vroeger zou ik liever verhongerd zijn, dan paardevleesch te eten, en ik kon mij destijds nooit begrijpen, hoe een mijner voorouders, die tijdens het beleg in 1574 te Leiden woonde, zich zelven en zijne huisgenooten trakteerde op de kluifjes van een doodgehongerd karrepaard, maar nu zou ik mij in staat gevoelen, met mijn betovergrootvader mee te smullen.’

[p. 261]

Daar hij een kozakkencostuum aanhad, trok hij ongehinderd door het Russische leger. Als men hem aansprak toonde hij zijn afgeschoten oor en zijn misvormd gelaat om aan te duiden dat hij doof en stom was.

Dicht bij de Poolsche grenzen kwam hij 's avonds in eene herberg en vroeg om wat eten. Hij zag een Kozak, bij het vuur aan een goeden maaltijd zitten. Toen deze betalen moest zag Jan dat hij de waardin eene mooie parel gaf.

‘Sapperloot!’ zei Jan, ‘mij dunkt dat die parel een oude kennis van mij is, het zou mij zeer verwonderen als het niet een van mijne tanden is, die die schurk mij ontstolen heeft.’ Toen de Kozak heenging, volgde Jan hem, ofschoon hij nog niet half genoeg gegeten had en stelde hem voor om samen te reizen, de Kozak stemde er in toe en zoo gingen ze met hun beiden op weg.

‘Ik heb grooten zin om hem dood te slaan,’ zeide Kanon bij zich zelven, ‘het is wel mogelijk dat die kerel zelf mijn gezicht niet gestolen heeft, maar in allen gevalle is het een van de plunderaars, en wie weet wat hij nog meer in zijne zakken heeft.’ Jan liet zijn paard wat langzamer stappen en toen hij drie pas achter zijn reismakker was, nam hij een bijl die aan den zadelknop hing, en kletsl met een slag verbrijzelde hij den schedel van zijn vijand. De ongelukkige viel met den neus op den hals van zijn paard, en toen op den grond. Jan was even schielijk afgestegen; niettegenstaande zijne houten beenen was hij bijzonder vlug.

In een oogenblik had hij de kleederen van zijn slachtoffer doorzocht en was uitgelaten van blijdschap toen hij zijn kostbaar gezicht terugvond, waaraan slechts drie tanden ontbraken. Ik heb u verhaald hoe Jan al zijne echte paarlen tanden verkocht had om Bonaparte in zijn tegenspoed te ondersteunen; toen deze later Keizer geworden was, liet hij Jan tot belooning van zijne edelmoedige hulp een nieuw kostbaar gebit teruggeven.

‘Wat ben ik toch altíjd een gelukskind,’ zeide onze goede Jan, en bedekte zijn teruggevonden gezicht met duizend kussen, waarna hij het zeer zorgvuldig in zijn zak borg.