Maatstaf. Jaargang 16

[p. 812]

j. presser

[p. 813]

j. presser
de herdenkingsnummers van maatstaf

Vraag: Vele jaren lang is het eerste nummer van Maatstaf altijd een herdenkingsnummer geweest. Was dat zinvol?

Voor mij kan het antwoord op een vraag van deze orde alleen een tegenvraag zijn. De meest voor de hand liggende, want op elke situatie toepasselijke, ware die omtrent zin of onzin sub specie aeternitatis van al ons menselijk handelen. Iets konkreter zou de aanhaling wezen van de drie woorden (het vraagteken - vooral - inbegrepen) Streep er onder? op het omslag van het herdenkingsnummer van april 1963, gewijd aan ongeveer dezelfde vraagstelling. Het konkreetst echter, wanneer ik haar uitsluitend zoek in de persoonlijke sfeer en mijzelf als historikus aangesproken beschouw met de vraag naar de zin van mijn beroepsarbeid. Meer dan eens heb ik in de loop des tijds daarop de tegenvraag pogen te formuleren. Hier neem ik mijn toevlucht tot enige zinnen uit het dankwoord, waartoe ik mij verplicht achtte, toen ik enkele jaren geleden een prijs in ontvangst mocht nemen voor mijn boek Ondergang, waarvan het tema immers niet zo heel ver ligt van wat in die vele Maatstaf-nummers is herdacht:

‘...De toekenning van deze prijs heeft mij uiteraard weer eens gekonfronteerd met de vraag, waarom ik mijn boek heb geschreven, althans zò geschreven. Men mag over zoiets eigenlijk nimmer peinzen zonder het besef dat ondanks Socrates de zelfkennis nog steeds geen plaats heeft onder de mensenrechten en dat men in de beantwoording van zulke vragen niet hoger reikt dan een gissing. Welnu, ik gis dan, dat ik op dat waarom pas wat meer kijk heb gekregen, toen ik, al jaren met

[p. 814]

mijn arbeid bezig, bemerkte dat ik meer en meer ging vragen: waardoor? Op zoek naar mijn antwoord hierop wens ik echter geenszins de rede te verzaken. Haar grenzen mogen eng zijn, maar zij kan ze in elk geval kennen. Mij ten minste bieden ze voldoende speelruimte, zo ge wilt: alibi, voor bespiegeling en vertolking, voor berusting en verwachting. Laat mij hiermee vanavond mogen volstaan...’

Deze korte bijdrage aan het - driewerf helaas! - laatste nummer van Maatstaf zou voor mij weinig zin hebben, wanneer ik haar niet mocht afsluiten met mijn betuiging van dankbaarheid en bewondering aan de oprichter, de uitgever, de redakteur Bert Bakker.

Jacob Presser. Geboren te Amsterdam in 1899, promotie dr. hist. in 1926, was leraar tot 1947, lektor, vervolgens hoogleraar aan de universiteit te Amsterdam, emeritaat in 1969. Zijn werk bevat onder meer De tachtigjarige oorlog (1941), Napoleon (1946), Amerika (1949), Ondergang (1965). Aan verzen publiceerde hij onder meer Orpheus en Ahasverus (1945); aan proza De nacht der Girondijnen (novelle, 1957).

J. Presser is lid van de hoofdredaktle van de Winkler Prins Encyclopedieën, medewerker aan verschillende tijdschriften en schrijver van detektiveromans.