Maatstaf. Jaargang 16

[p. 777]

[Nummer 11/12]

[p. 778]

bert bakker en wim gijsen tijdens een bespreking over deze afscheidsaflevering van maatstaf in veere op walcheren, op 2 september 1968. foto eddy de jongh

[p. 779]

bert bakker
afscheid van maatstaf

Dit is dan het omvangrijke sluitstuk van Maatstaf nadat het tijdschrift twaalf jaren achtereen geheel het mijne was en sedert de dertiende jaargang van Wim Gijsen en mij. Hoe in die twaalf jaren ik het redigeren er heb afgebracht en hoe later Wim Gijsen en ik dat samen hebben gedaan, behoeven hij en ik niet te beoordelen. De zestien jaargangen moeten het antwoord maar geven. Trouwens, enkele medewerkers aan deze aflevering laten zich daar, vanzelfsprekend ook kritisch, al over uit.

Mijn ‘beginselverklaring’ waarmee ik in april 1953 het eerste nummer opende - en die in dit afscheid kuriositeitshalve nog eens in faksimilé wordt afgedrukt, ook om het verschil in typografische vormgeving met de nummers sedert 1966 te laten zien - zou ik opnieuw zo kunnen schrijven als ik morgen wéér een letterkundig tijdschrift zou oprichten. Ik sta nog altijd achter de daarin gehanteerde formule, met dit verschil, dat ik nu méér nadruk zou leggen op de dwingende noodzaak, bijdragen te plaatsen met een uitgesproken politiek, of zo men wil geëngageerd aspekt. Toch heb ik (en hebben wij) de politiek in Maatstaf niet vermeden. Om die bewering te staven behoef ik slechts te verwijzen naar de heldere ‘beginselverklaring’ van mijn opvolgster, de uitgeverij De Arbeiderspers, op bladzijde 793 van deze aflevering.

Ik zal mij in dit ‘afscheid van Maatstaf’ niet te buiten gaan aan het ophalen van goede en pijnlijke persoonlijke herinneringen. Ik zou dan teveel verbindingen moeten leggen met mijn partikuliere leven; zij interesseren de lezers niet, want zij staan er buiten. Ik volsta met te memoreren hoe intens Martinus Nijhoff - zijn dood op 26 januari van het rampjaar 1953 was de hevigste slag die mij kon treffen - zich in 1952 met de oprichtingsplannen en

[p. 780]

[p. 781]

faksimile van de eerste twee bladzijden van de eerste aflevering van maatstaf, april 1953

[p. 782]

hun eerste verwezenlijking heeft bezig gehouden.

Deze vermelding doet mij stil staan bij het grote aantal vaste en incidentele medewerkers aan Maatstaf, die sedert het verschijnen van de eerste aflevering zijn gestorven. Behalve Nijhoff zijn dat Gerrit Achterberg - in wiens huis ik dit schrijf - Anna Blaman, J.C. Bloem, F. Bordewijk, Gerard den Brabander, Gaston Burssens, Anthonie Donker, Anton van Duinkerken, P.N. van Eyck, H.E. van Gelder, Pierre Kemp, H.W.J.M. Keuls, A. Marja, H.M. van Randwijk en J.W.F. Werumeus Buning.

Een afscheid houdt dikwijls ook een dankbetuiging in. Mij valt het niet moeilijk om zulk een dankbetuiging ‘in te vlechten’. Het is ondoenlijk om een paar honderd mensen afzonderlijk voor hun medewerking en hulp te bedanken. Maar een enkele uitzondering wil ik toch maken.

Ik ben A. Roland Holst, de nestor van de ‘dichterij’, zoals hij dat zelf noemt, dankbaar voor het feit, dat hij vanaf het eerste nummer tot en met deze afscheldsaflevering heeft mee willen werken en dat hij een groot aantal pronkstukken uit zijn oeuvre heeft afgestaan, waarvan zijn gedicht Het lege erf mij wel bizonder dierbaar is. Zijn medewerking en die van Achterberg gaven Maatstaf al dadelijk het door mij beoogde peil.

Ik denk met grote erkentelijkheid aan Annie Salomons, die voor Maatstaf haar Herinneringen uit den ouden tijd schreef, aan J.B. Charles, al was het alleen maar om zijn striemende serie Van het kleine koude front, aan S. Vestdijk om zijn belangwekkende Gestalten tegenover mij, aan Paul Rodenko, die de poëzie der Vijftigers analyseerde en verduidelijkte. In het licht van mijn fervente belangstelling voor het ‘literaire dokument’ maak ik dankbaar gewag van het feit, dat mijn vriend W.S. Nijhoff mij de gehele schriftelijke nalatenschap van zijn vader ter publikatie afstond, zoals Gerrit Borgers ongepubliceerde verhalen en brieven van Paul van Ostaijen ter beschikking stelde en K. Lekkerkerker gedichten en essayistisch proza van Slauerhoff; dr. H.W. van Tricht stelde voor de elfde jaargang een gehele aflevering samen uit tot dan onbekende brieven van en aan Louis Couperus.

[p. 783]

martinus nijhoff detail van een onscherpe groepsfoto, genomen bij het huwelijk van gerrit achterberg op 26 juni 1946

[p. 784]

gerrit achterberg, detail van de hiervoor genoemde groepsfoto

[p. 785]

het eerste gedicht, dat gerrit achterberg voor maatstaf afstond voor de eerste aflevering, die gedeeltelijk moest worden gewijd aan de nagedachtenis van martinus nijhoff. later wijzigde hij de titel en bracht hij in de tekst een aantal varianten aan. in de definitieve versie heet dit gedicht teraardebestelling, verzamelde gedichten, bladzijde 812

[p. 786]

Het redigeren van Maatstaf was niet het enige werk waar ik voor kwam te staan toen ik met de uitgave van het tijdschrift begon. Elke aflevering moest met wikken en wegen worden samengesteld, schrijvers moesten niet alleen tot medewerking worden uitgenodigd, maar dikwijls, letterlijk, worden achterna gezeten, per brief, per telegram, per telefoon of per voertuig. Bijdragen dienden voor de zetterij te worden gezuiverd of verduidelijkt, drukproeven gekorrigeerd en gerevideerd Bij al deze bezigheden ben ik jaren achtereen kundig en onbaatzuchtig geassisteerd door mevrouw Daisy Wolthers, die tegenwoordig is verbonden aan het Nederlands Letterkundig Museum en Documentatiecentrum.

Niet in de laatste plaats ben ik dank verschuldigd aan drukkerij Semper Avanti te Den Haag, wier direkteur J. Leemhuis en zijn bedrijfsleider H. Meijers van het eerste nummer af tot en met deze afscheidsaflevering toe nooit iets teveel is geweest om het tijdschrift zijn technische verzorging te geven en het op tijd te laten verschijnen. Ontstane vertragingen zijn nimmer aan hen te wijten geweest.

En ten slotte Wim Gijsen. Aanvankelijk administratief assistent, trad hij in 1965 toe tot de redaktie. Verscheidene vruchtbare ideeën zijn afkomstig uit zijn brein; zo het aan LSD25 gewijde nummer en de opzet van deze afscheidsaflevering. Uitsluitend uit gezondheidsoverwegingen ben ik nu gedwongen, de uitgave van Maatstaf te staken. Met volledig vertrouwen draag ik het tijdschrift over aan de uitgeverij De Arbeiderspers, voor wier dynamische fondsvorming ik een grote bewondering koester en die dezelfde formule gaat hanteren als ik deed.

De bijdragen in deze slotaflevering zijn geplaatst naar het geboortejaar van de respektieve medewerksters en medewerkers. Een speciale samenstellingslijn behoefde niet te worden gevolgd. Deze oplossing kwam Gijsen en mij als de beste voor.