Maatstaf. Jaargang 16

[p. 462]

j.b. charles
roodborstje

Ik ben nu twee dagen terug in dit land en ik rij met mijn nieuwe tweedehandse auto door de Haarlemmermeerpolder. Zo ver van de Mae Ping delta, heeft dit land er toch iets van.

De hand aan de radioknop. De wereld waar wij in leven suist de drie vierkante meter lucht van het vertrekje, dat mijn auto is, binnen. En het suizen neemt, snel sterker wordend, de gestalte van klank en taal aan. Van die hele frisse, harde en ook als hard bedoelde kinderstemmen; en ze zijn kennelijk bij de klimaks:

Dat was ons roodborstje recht naar de zin,
wou toen het bos niet meer in!

Al is de zin negatief: ‘wou het bos niet meer in’, toch zingen zij op de een of andere manier een bevredigende afloop. Geweldig hè, dat roodborstje. Wat zou dit schele jongenskopje dat uit de matrozekraag steekt het nog graag es hard meezingen. Maar het roodborstje is weg, andere knop.

‘O, 't kan gebeuren, dat aan alle kanten de deuren dichtvallen, zodat 't pikke-donker wordt, maar dan is er nog altijd de poort van Gods genade, die open staat en boven die poort leest ge in gouden letters 't woordje: graag! Zeker, daar gaan alleen rechtvaardigen door. maar weet u wel wat rechtvaardigen eigenlijk zijn? Dat zijn mensen met gevouwen handen, gebogen knieën en een schuldbelijdend hart, die 't uitschreien: Heer, waar dan heen? Tot U alleen! Gij zult ons niet verstoten; Uw eigen Zoon heeft tot den troon den weg ons weer ontsloten! Zulke mensen zien de poort wijd open staan, waardoor het licht komt stromen, waardoor zij vrijelijk in mogen gaan om vrede te bekomen! Die poort staat open... open ook voor mij!’

[p. 463]

Daar wil iemand mij eventjes pakken, en dat terwijl ik nog vol ben van het roodborstje. Dan heeft hij toch wel even het verkeerde ogenblik gekozen. Er trekt een koude schaduw over het jongetje met zijn matrozekraag, hij wordt wéér een keer opgepakt uit de betoverende wereld van het spelen op de Ossemarkt, het staan dromen en ruiken in de ingang bij de marechausseekazerne aan de Gardepoort, hollen, te laat komen, net niet te laat gekomen zijn, hij wordt, ondanks de schone witte zakdoek in zijn broekzak, met lood in de zondagse schoenen uit de verrukkelijke wereld opgepakt en in de bedompte halfdonkere gevangenis van de grote mensen gezet. Twee keer bijna twee uren per zondag. De knapenvereniging niet meegerekend. Deze predikant slaat mij met de kant van zijn hand hard in de ribben, al lijkt het nog zo zalvend wat hij zegt.

‘Dan, maar dan ook alleen wordt Gods gaarne-vergeven onze grote vreugde en diepe vrede. Dan zullen wij weer kennen de traan om de zonde en de lach om de vergeving, die elkaar afwisselen en verdiepen.’

Het klinkt niet slecht, maar het komt uit een kaduuk gevoel. De retorika zou niemand hoeven te ergeren, maar wat mij aggressief maakt is de stem waar de boodschap in verpakt is. Dat is niet deze partikuliere stem van deze toevallige dominee, het is de algemene vokale techniek van de zieleknijper.

Dram, droefenis, schuld, ook al wordt nog zo mooi over de grote blijdschap gesproken. Deze manier van voordragen schijnt sommige mensen positief te konditioneren en de kudde samen te drijven, en let eens op tot wélk een aggressiviteit deze schapen van één kudde in staat zijn. Mij konditioneert dit gedrevel ertoe om de kudde grommend te ontvluchten. Het orgel konditioneert ook. Speel mij goede orgelmuziek op het mooiste kerkorgel en ik begin krampjes van ellende te voelen, het schuldwater loopt mij in de mond. Jawel, maar ik frons daar meteen de wenkbrauw boven het derde, inwendige, oog over, ik word geërgerd, ik vind alles unfair gedoe, ik loop eruit en sla met de deur. Als ik het goed zie, hebben ze mij dus toch bijna te pakken. Ik geef toe dat het waarschijnlijk dáárom is, dat ik kwaad word. Ik verdenk mij ervan, dat ik, als ik mijzelf niet goed

[p. 464]

in de hand houd, mij op een ogenblik vergeten kan en onverhoeds bij zo'n broeder Maasbach in het overdekte zwembad zou kunnen stappen, halleluja! Acting-out, als je het mij vraagt. Maar waarom? Uit histerie. ‘Reaktie op een niet langer te harden innerlijke toestand’; nou, dat valt nogal mee. Behaagzucht? Masochisme? Want ik weet heel goed, dat het allemaal onzin is, maar ik heb het gevoel dat ik mijn gevoel wel heel goed in de gaten mag houden en, dat moet iedereen toch toegeven, dat is geen prettige sensatie, zo'n masochistische verrader in eigen huis te hebben inwonen.

In zo'n situatie nou val ik aan. Ik draai met de knop de zieke geprangde stem de nek oni en rijd nog wat harder door de Haarlemmermeer, diie ik iets minder mooi vind. Haha. En stel nu eens voor, gemeente, dat het ons roodborstje niet naar de zin geweest was. Dan had hij wellicht weer het bos ingewild, zeggen wij. Maar zo eenvoudig is het ook niet, broeders en zusters. Want wat is het bos? Een verzameling, een groepering bomen? Kijk, nu laten wij ons verstand, dat zo gaarne alles maar beredeneert, spreken. In plaats van dat wij ons oor te luisteren leggen aan ons hart. Is het bos een groepering van bomen zonder meer? Maar dan verzoek ik U één ogenblik te denken aan... jawèl, aan Grootmoeders Bos. Wij zijn nog niet zo ver afgedwaald dat wij ons dat niet meer te-binnen kunnen brengen: Grootmoeders Bos, met het licht huiveringwekkende van de ontzaglijke, over hun schouders naar ons kijkende loofbomen, overstemd door het vriendelijke maar beslist binnendringende lieflijke zonlicht.

Was het een boek dat wij lazen toen wij als heel jong kind bij grootmoeder waren? Ach.

Jawel, ach! Want hoever zijn wij niet van deze onbevlekte kinderstaat verwijderd. Ik zeg niet: onbezorgde. Zelfs, wat zeg ik, zelfs? vooral grootmoeders bos had ook zijn droes en druk en dronkel. Onder het tere groene oplichten van het prille blad der ondergroei. Des ondergroeis. Ook nu? vraagt ge. Mijn antwoord is: júist nu!

Behalve in het zuiden, zegt Jan Holsbergen dan. Dat heeft hij uit een boek. Als je op geoudhoer toch iets wilt terugzeggen,

[p. 465]

dan zeg je maar: behalve in het zuiden. Ik heb het van hem overgenomen en het werkt heel aardig. Sommige mensen worden nadenkend en zeggen aarzelend ‘ja’, en zwijgen. De snelle oplichters zeggen: ‘ja, behalve in het zuiden’ en gaan dan onverdroten door.

Dat was het roodborstje recht naar de zin,
wou toen het bos niet meer in!

Laffe klucht, dat geef ik zelf wel toe. Die man méént iets. Hij bevredigt de behoefte aan prang (die eenmaal zalig tot genoegdoening zal komen, het is namelijk een sado-masochístische religie, de sergeant-majoor-godsdienst), prang van mensen die gisteravond de lankaster gordijnen van de winkel gehoorzaam neergelaten hebben, die vanmorgen hun zondagse schoenen aangetrokken hebben - zouden wij dàt niet voor Hem overhebben? - pepermunten bij zich gestoken hebben en in hun goede goed opgegaan zijn, de om aandacht vragende uitbundige paardebloemen en de jonge veulens van de wereld niet achtende.

Láát mij erin! Láát mij erin!

Ik merk dat ik weer zachter rijd. Is mijn oordeel niet fair?

Ik neem de knop terug.

‘Nu geen: ‘ja, maar's’ meer; geen voorwaarden; geen uitvluchten. Maar: God aanroepen, de Here zoeken met al uw kracht en heel uw hart. Zoekt de Here, terwijl Hij te vinden is; roept Hem aan, terwijl Hij nabij is!

Dan bloeien Zijn goedertierenheid en vergeving voor u open, en gij zult juichen: dit is, dit is de poort des Heren: / daar zal trechtvaardig volk door treên, / om hunnen God ootmoedig teren / voor tsmaken Zijner zaligheen!’

Ik word er nou bedroefd van. Dat is het dus waar ik mij tegen wapen. Hoe is het met Vietnam, dominee, wat is napalm eigenlijk, hoe hoog staan de aandelen van de wapenfabrieken...

[p. 466]

maar daar lijkt het alsof ik hem onrecht doe, want:

‘Ja, zegt ge - dat is nou wel heel aardig... maar àls God dan goed is, waarom is er dan dat soms haast onzegbare verdriet in het leven? Waarom neemt Hij die weg en die, terwijl ze nog zo nodig waren? Waarom bestaat dan nog altijd die vreselijke kanker; waarom is er dan zoveel ongerechtigheid in de wereld, zoveel strijd, zoveel nood, zoveel ellende? Ja, waarom is er dan nog steeds die verzoeking, die verleiding? die zonde? En waarom blijf je in de geestelijke strijd dan altijd nog zo slap en zwak, terwijl je toch zo graag anders wilt, beter, fijner...? Ik weet ook niet het antwoord op al die vragen, maar dit weet ik wel: als u er eerlijk en oprecht met God over praat (dat is toch bidden!), dan komt u er uit. Dat wil niet zeggen, dat u dan ineens alle moeilijkheden kwijt bent en ook niet, dat u een antwoord krijgt, dat uw verstand bevredigt, maar wel, dat u rust en vrede krijgt, en troost en kracht om te dragen en te strijden’.

Ik raas de polder uit. Hoera, hoer a, hoer b, hoer c, wij hebben ons roodborstje! Laten wij niet denken dat het onder zijn bevederde borstje niet beeft en bonst van de misschien tot angst verkerende spanning. Maar hij hoopt, hij weet dat hij mag blijven hopen, terwijl hij voor het raam zit! Daar is Mevrouw, weet hij. Zij zal straks opendoen. Maar ik ben het die tikken moet. Tegen het raam. Die tikken mag. Die met het geloof in Mevrouw tikken kàn. Die, met het vertrouwen in de kamer die daar achter het raam is, tikken zàl. Jawel. Roodborstje. Zit voor het raam. Tik-tak-tik. Laten wij zingen.

Dat was ons roodborstje recht naar zin,
wou toen het bos niet meer in.