Maatstaf. Jaargang 15

[p. 416]

abel j. herzberg
wat betekent israël?

de redaktie van ‘christus en israël’ vroeg mr. herzberg wat de staat israël als ekspressie van hedendaags jodendom betekent. hieronder volgt zijn antwoord, dat ook in genoemd blad verschijnt.

Er kwam enige dagen geleden iemand bij me, die, evenals ik, een maand of vijftien in Bergen Belsen gezeten had, de beruchte treinreis kris kras door Duitsland had meegemaakt en de bevrijding had beleefd in Tröbitz, waar troepen van het Rode Leger ons hebben opgevangen. Daar had de vlektyfus, die in de trein al een groot aantal slachtoffers had geëist, pas goed om zich heen gegrepen. Niemand of bijna niemand werd overgeslagen. De ziekte was ook niet aan hem en zijn familie voorbij gegaan. Zijn vader en twee van zijn broertjes waren daar aan gestorven. Hij genas en was met zijn moeder naar Nederland teruggekomen. Hij was toen 15 jaar. Op zijn tiende had hij dus voor het eerst met de vervolging kennis gemaakt. Vóórdien bestond enkel de angst daar voor. Zijn jeugd heeft dus bestaan uit een permanente, steeds heviger ondervonden vervloeking. Voor zijn hele verdere leven is hij daardoor getekend. Geen uur zonder dat de herinnering daar aan hem begeleidt.

Gij vraagt mij nu, wat ‘de staat Israël als ekspressie van het hedendaags Jodendom’ betekent. Dat moet Ge niet aan mij vragen, maar aan hem, of aan een dier velen, die

[p. 417]

dezelfde of overeenkomstige ervaringen hebben beleefd als hij, en evenmin als hij, in staat waren zich daartegen, op welke manier dan ook, geestelijk te wapenen. Hij is maar een zeer eenvoudig man, zijn ambities reiken niet ver. Als hij zijn gezin kan onderhouden, zijn kinderen een behoorlijke opvoeding kan geven, zodat zij zich later als normale mensen in de wereld kunnen handhaven, als hij in vrede met zijn buren en de verdere kring, waarmee hij in aanraking komt, kan leven, dan zou hij al tevreden zijn. Hij is geen hoogvlieger en verheven geestelijke of maatschappelijke idealen bezit hij niet. Kortom: hij is een gewoon mens, één die alleen maar een klein beetje evenwichtigheid nodig heeft, een bescheiden mate van rust. Dat weet hij heel goed, juist omdat hij dit mist.

Hij is de gemiddelde jood van deze tijd.

Voor hem is Iraël onmisbaar. Als ik hem vraag ‘waarom ben je er niet heengegaan’, antwoordt hij, dat hij de boot heeft gemist. Maar wie mist de boot? De treuzelaar, hij die wil en niet wil en niet weet, wat hij wil. De weifelaar, die niet geleerd heeft te durven en daarom maar doet, wat de hand te doen vindt. Hij, die geen eigen richting bepalen kan en zich daarom maar voort laat drijven.

Doe het eens anders, als je van kindsbeen af alleen maar hebt moeten afwachten, wat er over je kwam. Vlieg eens op eigen kracht als een vogel, als je altijd een warrelend blad in de wind bent geweest. Mensen met heel andere ervaringen emigreren trouwens ook niet zo gauw. Aan de voet van de dreigende vulkaan blijven ze zitten en verroeren zich niet, voordat de lava over de drempel komt van hun huis. ledereen kent de verhalen over menige boer, die zich door de watersnood niet naar elders laat drijven, maar liever boven op zijn dak ging klimmen om zich daar vast te klampen, en weigerde daar vandaan te gaan.

Israël is er voor zijn kinderen. Wat niet in zijn macht heeft gelegen, zullen zij kunnen. Daartoe zal hij hen opvoeden,

[p. 418]

voorbereiden, hebreeuws leren spreken, inleiden in een wereld, die voor hem alleen als illuzie bestond.

Inmiddels zal hij blijven voortbestaan met zijn onrust, balancerend tussen een wereld, waarin hij vreest ongewenst te zijn en een wereld, waarin hij vreest niet opnieuw te kunnen beginnen.

Varieer dit beeld, zoveel als Gij wilt, doe er wat bij, doe er wat af, buig het naar links of buig het naar rechts, de grondtrekken blijven dezelfde. Het zijn de trekken van de tijdgenoot, die tevens een atavisme is. Het verleden, dat allang voltooid en overwonnen had moeten zijn, blijft aktueel. Het verre verleden, zo goed als het verleden van gisteren, het wordt allemaal onophoudelijk ‘vandaag’. En wat vandaag wòrdt, zal morgen zìjn. Het is of de zon niet ondergaat. Slaap maar in, je blijft toch wakker, want niets van alles, wat je hebt ervaren, wijkt ooit van je bed. ‘Dromen’ noemen de mensen dat. Maar het is geen dromen. Je vertikale leven stroomt alleen maar horizontaal in je door.

Israël is een daad, een werkelijkheid, een keuze voor hen, die in staat waren of door de omstandigheden gedwongen zijn geweest, die keuze te voltrekken.

Wat doet het er ten slotte toe, of dit vrijwillig of onvrijwillig geschied is? De keus is gedaan. Voor mijn man echter, en voor velen als hij, is Israël een gedachte, maar een gedachte, die alles omvat, wat hij als wapenrusting nodig heeft tegen die spookgestalten, die niet aflaten hem te omringen, hem er aan herinneren, dat hij en allen, die hij liefhad, vogelvrij zijn geweest, niet jaren, maar eeuwen lang, gestalten, die het schrikbeeld oproepen, dat hij dat opnieuw kan worden.

Misschien niet zo erg als tevoren, maar erg genoeg om angstaanjagend te zijn.

Israël is een kentering tussen de lijdzaamheid, die het

[p. 419]

deel der vervolgden was, en de mogelijkheid haar om te zetten in een aktieve reële verdediging, tussen een toestand, waarin de invloed van anderen als onvermijdelijk werd ondergaan, en die, welke de ontwikkeling ener eigen oorspronkelijkheid gedoogt, tussen onophoudelijke en voortschrijdende afhankelijkheid en ontluikende zelfstandigheid. Dat is nu langzamerhand tot het klare bewustzijn van alle joden in de wereld doorgedrongen. Dat is het, wat verreweg de meesten van hen met zoveel vreugde in Israël begroeten, en enkelen van hen van Israël afkering doet zijn. En als ik opnieuw op mijn bezoeker met zijn gesloopte weerstand terug mag komen, het is het enige, dat hem nog geestelijk staande houdt. Hij is niet eens meer in staat aan iets anders te denken.

De overwinning van Israël in de zesdaagse oorlog heeft hem daarin bevestigd. De wapens zijn den jood geen doel maar een waarborg tegen zijn onverdragelijke wankelmoedigheid, die erfenis van geslacht op geslacht, die hem heeft uitgehold. Veel in Israël en veel in joden buiten Israël, dat toeschouwers - soms niet eens ten onrechte - slechts moeilijk kunnen aanvaarden, vindt daarin zijn verklaring.

De ondergang van Israël, die ook na de overwinning, als dreigement is blijven bestaan, brengt hem reeds als denkbeeld tot wanhoop. Het woord alleen al vreet aan zijn hart, en alles wat er over de gerezen verhoudingen tussen joden en arabieren wordt gezegd en geschreven, voor zover het niet als een schild tegen die dreiging dienst kan doen, verwerpt hij als vijandig. Wat kunnen hem de geleerde vertogen schelen, tenminste in wezen, over de relatie tussen jodenhaat en de ondermijning van Israël en zijn bestaansrecht? Ook als zij eerlijk zijn en geen hypokrisie, treffen zij hem beide even diep.

[p. 420]

Soms is het net of Israël voor de joden dezelfde waarde behouden heeft als het woord ‘Israël’ heeft gehad, toen het voor het eerst werd uitgesproken: ‘Israël’ betekent letterlijk: ‘de man, die streed met God’. Gelovig of ongelovig, de jood in de wereld herhaalt: ‘ik laat U niet los, voor Gij mij gezegend hebt’.