Maatstaf. Jaargang 15

[p. 133]

[Nummer 3]

wim gijsen
energie als doodsdrift

1

We sukkelden thuis al een dag of tien met een televisiescherm dat meer sneeuw dan beeld gaf. Ik ben wat lui in die dingen, ook al omdat ik zonder Moefgaga en Ajax nog wel kans zie overeind te blijven, maar een paar dagen voor pinksteren halen we er toch een monteur bij (ten slotte is het seizoen voor sneeuw wel iets te ver gevorderd) die van het dak terugkomt met de lakonieke mededeling dat de antenne eenvoudig is gestolen; het povere beeld dat we ontvangen komt alleen maar binnen via de los op het dak liggende draad.

Zoiets geeft stof voor een kleine vergelijking. Er zijn veel mensen bij wie het beeld over één losse draad binnenkomt; aan de ene kant van de draad zitten zij zelf, aan de andere kant bij voorbeeld de Telegraaf. Dan krijg je een heel gek beeld in de huiskamer, kompleet met sneeuw en achtergrondgeruis. Geen monteur die daar wat aan doen kan; dat is meer een kwestie van doe het zelf.

2

Dat er gestolen wordt, weten we nu wel en dat je er soms zelf de dupe van bent, is niet alleen logisch maar ook wel een beetje billijk. Laat althans het kleinere kwaad wat eerlijk worden uitgestreken; en uiteindelijk komt de rekening toch bij de dief. We zijn dus meer verbaasd dan boos, bestellen een nieuwe antenne op de pof en lopen maar niet naar de politie. Dat is alleen maar

[p. 134]

tijdverlies en nog meer ergernis. We hebben de antenne niet gesigneerd; die komt dus toch niet terug. Van zo'n lankmoedigheid, die geen lankmoedigheid is, maar een vorm van zelfbescherming die de Chinezen vroeger Woe Wei - handelen in niet-handelen - noemen, heeft de bovenbuurman niet terug. Hij heeft me juist een dag tevoren wat verbitterd verteld hoe er in de buurt gestolen wordt bij het leven. Een verzekeringsagent raakte in 2 jaar tijds 11 keer zijn brommer kwijt, en zijn eigen vrouw nog een dag tevoren een kompleet voorwiel van haar fiets die ze even een half uur onbeheerd had laten staan. Hij kan er maar niet over uit dat we ons zo weinig opwinden en hij voegt vrijwillig de woede die wij over onze antenne missen, bij de zijne over het gestolen voorwiel.

Over zulk gedrag bestaat een mooie fabel. Twee monniken komen tegelijk met een mooie jonge vrouw aan de oever van een wildstromende rivier. De vrouw durft niet naar de overkant en één van de monniken draagt haar in zijn armen de rivier over. Aan de overzijde gaan de monniken en de vrouw huns weegs, maar de monnik die de vrouw niet gedragen heeft, beschuldigt de ander ervan dat hij het toch wel fijn vond om zo'n mooie vrouw in zijn armen te hebben en dat zijn vleselijke lusten blijkbaar bij lange na nog niet afgestorven zijn. Daar blijft de monnik een minuut of 10 over doorzeuren tot de andere monnik zijn pas inhoudt en tegen hem zegt: ‘ik heb haar al 10 minuten geleden neergezet, jij draagt haar nog steeds’.

Zet daarom mijn antenne maar neer, buurman!

3

Toen verleden jaar juni de VS-bommenwerpers de eerste grootscheepse aanvallen op noordvietnamese

[p. 135]

installaties begonnen, is Johnson, dat blijkt nu pas, erg bezorgd geweest. Hij zei tegen zijn dochter: ‘Jouw vader kan de geschiedenis ingaan als de man die de Derde Wereldoorlog begon, misschien word jij morgen niet meer wakker’.

Het is mooi om te weten dat Johnson tenminste nog bezorgd is om zijn eigen dochter; het is verschrikkelijk om te weten dat zelfs dat hem er niet van weerhoudt zijn heilloze ongelijk met het bloed van anderen te bewijzen.

Inmiddels blijft hij zich beklagen dat de Noordvietnamezen niet bereid zijn enige koncessie te doen in ruil voor het eventueel staken van de bombardementen. Je gaat je afvragen wàt hij dan zou willen. Moeten de Noordvietnamezen soms hun aanvallen op de buitenwijken van New York stopzetten?

4

Iemand die van zichzelf durft te zeggen dat hij wellicht de Derde Wereldoorlog zal zijn begonnen, is mijn bevriende staatshoofd niet meer. Het is waar, ik schreef eerder dat de grote oorlogen niet mogelijk zijn zonder de kleine van onszelf. Als de Derde Wereldoorlog werkelijk komt, is het ook onze oorlog, door de bereidheid van miljoenen om de haat tot de motoriek van hun leven te maken.

Maar dat maakte Judas niet minder schuldig en daarmee kan Johnson het zoveel grotere kwaad niet van zijn handen wassen.

5

In 1961 publiceerde Hillenius zijn nog altijd lezenswaardige opstellen onder de titel Tegen het vegetarisme; niet tegen het vegetarisme als zelfstandig verschijnsel, maar als symbool van iedere ideologie ‘die de zintuigen te kort doet’. Iedere vleeseter, schreef hij

[p. 136]

toen, is een aktivist die zijn buit behendig moet besluipen en veroveren. De vegetariër kan rustig zijn principes uitloeien. Zijn gras bijft wel staan! Dezelfde Hillenius, bioloog voor wie het niet wist, heeft nu de tentoonstelling Mens en Natuur samengesteld waarover een krant schreef dat zij beter Mens contra Natuur kon heten.

Een tentoonstelling vol luguber materiaal over de massacres die wij in de loop der eeuwen in naam van de voorutigang (en dan bedoelen we onszelf), in naam van de wetenschap (en dan bedoelen we onszelf) de andere levensvormen hebben aangedaan, die het ongeluk hebben gehad tegelijk met ons op deze planeet te moeten leven.

De uiterst wetenschappelijke grafieken van zijn tentoonstelling brengen Hillenius tot de uitspraak dat wij over een honderdtal jaren alleen nog honden, muizen en ratten in ons gezelschap zullen hebben. De rest heeft de mens niet overleefd. Want de liefelijke vergiften als parathion, HCH-hexamiddelen, lindaan, botyfenol, potasan, toxafeen en zoveel andere (waaronder er zijn die 10-tallen malen gifiger zijn dan sommige zenuwstrijdgassen) doden niet alleen de schadelijke insekten die 5% uitmaken van het totaal, maar ook de overige 95% die dikwijls het tegendeel van schadelijk is. En omdat ieder dier voedsel is voor een ander, en die andere weer voor andere, betekent alleen al het gebruik van deze vergiften op den duur ook zelfmoord voor ons.

Een ander voorbeeld: voor het jaar tweeduizend moet het IJselmeer een enorm voorraadbekken van zoet water worden. Voorlopige kosten: 1,5 miljard. We moeten wel, want straks is er drinkwater, dat nu nog zo vanzelfsprekend uit de kraan loopt, te weinig. Maar waar komt dat water vandaan? Via allerlei zijtakken rechtstreeks uit de Rijn, die in de reisfolders nog altijd als een soort godin geprezen wordt, maar in werkelijkheid

[p. 137]

het grootste riool van Europa is. Duizenden fabrieken lozen er hun afval van voornamelijk chemische aard in.

Misschien hebben optimisten onder u wel eens van filtrering gehoord. Vergeet het maar. De soorten vergif die in de Rijn worden gespuid zijn even gevarieerd als de produkten waarvoor ze gebruikt zijn en het overgrote deel bestaat uit anorganische verbindingen die noch door de natuur, noch door de wetenschap weer kunnen worden afgebroken. Dat betekent een duurzame en toenemende opslag van allerhande vergif in water (drinkwater) en uiteindelijk in mensen. Ik heb er een half jaar van mijn vrije tijd voor uitgetrokken om dit soort problemen die met ons ekspansieve menszijn te maken hebben (afkalving van kostbare grond door kanalisering, grondwaterverontreiniging, grondverarming en bodemuitputting door kunstmest, moord op bomen, die ook moord op mensen betekent, etcetera) na te lopen, feiten te verzamelen. Wie er zich voor interesseert, een voorlopige inventaris heb ik opgemaakt in BRES, in het zojuist verschenen nummer. Misschien wil Hillenius het eens lezen, vergelijkingen trekken met zijn eigen tentoonstelling en vooral, met zijn eigen teksten uit 1961.

Misschien kan hij die dan herzien. Want het is niet alleen de rechtstreekse moord in de oorlog die de wereld bedreigt, het is bovenal de voorliefde waar Hillenius toen zo trots op was: de zintuigen niet te kort te willen doen, de zintuigen: lees maar gerust het ego dat met de ellebogen breeduit op deze wereld staat. Het is die gerichtheid die de wereld volgooit met kinderen en fabrieken, oorlogswapens en monumenten. Het is, om nog eens Hillenius te citeren ‘de vleeseter, de aktivist die zijn buit behendig moet besluipen en veroveren’, die de wereld opslokt en niet merkt dat hij al aan zijn eigen staart vreet. Veel van wat wij vooruitgang noemen, is de

[p. 138]

behoefte om te laten weten dat wij er zijn, dat wij de anderen kunnen overleven, survivre, wat Goddard in zijn laatste film Pierrot Ie fou laat zeggen: rester debout parmi les morts. Dat is de aktivist ten voeten uit, die in een tentoonstelling zijn beklag komt doen over het werk van zijn eigen handen. Misschien wil Hillenius nu leren dat vegetarisme iets meer is dan uit wazige overwegingen een biefstuk laten staan. Het is de mens die niet groter wil wezen dan nodig is, ook uit zelfbehoud. Het is een mentaliteit die uiteindelijk meer voor de zintuigen overlaat dan wanneer de karnivoren er definitief hun grote snijtanden in hebben gezet.