Maatstaf. Jaargang 14
(1966-1967)– [tijdschrift] Maatstaf–
Auteursrechtelijk beschermd
[pagina 865]
| |||||||||
herman cohen
| |||||||||
[pagina 866]
| |||||||||
psychedelische beweging en is het mogelijk geworden om te speculeren over de toekomst van deze beweging. Zal de beweging winnen aan kracht of zal ze weer inkrimpen tot een sekte, een klein groepje mensen met vreemde ideeën over filosofische en religieuze zaken? De beantwoording van deze vraag is niet zonder belang. Timothy Leary, één van de voormannen van de psychedelische beweging, meende dat het meer verbreide gebruik van LSD-achtige stoffen zou resulteren in grote maatschappelijke veranderingen.Ga naar eind2 ‘Over 20 jaar zal elke sociale instellingen een gedaanteverwisseling hebben ondergaan door de nieuwe inzichten, verkregen uit bewustzijnsverruimende ervaringen’, schrijft hij in één van zijn vroegste publicaties. Dit is duidelijke taal en we zullen in dit artikel dan ook niet slechts ingaan op de mogelijke groei van de psychedelische beweging, maar eveneens nagaan in hoeverre de voorspellingen over maatschappelijke veranderingen serieus genomen kunnen worden. | |||||||||
De toekomst van psychedelische (LSD-achtige) stoffenNiet alleen het bestaan van de psychedelische beweging is nauw verbonden met het beschikbaar komen van psychedelische stoffen. Ook het voortbestaan van deze beweging is op dit ogenblik niet goed denkbaar zonder deze stoffen, zolang er tenminste geen andere - eenvoudige - middelen gevonden worden, die het bewustzijn diepgaand kunnen beïnvloeden. Daarom zullen wij in eerste instantie bespreken wat de toekomst voor de psychedelica in petto heeft. Het voorspellen van de toekomst van psychedelica is een hachelijke zaak, omdat men al direct op tegenstrijdige uitspraken stoot. Wat is namelijk het geval? Blum kwam na een diepgaande studie van vijf verschillende groepen LSD-gebruikers tot de conclusie, dat wettelijke restricties het gebruik van psychedelica weliswaar niet kunnen onderdrukken, maar dat de uitbreiding van de beweging erdoor wordt geremd.Ga naar eind3 Nu zijn de LSD-achtige stoffen in verschillende landen aan | |||||||||
[pagina 867]
| |||||||||
banden gelegd (Opiumwet e.d.) en we zouden dus mogen verwachten, dat het gebruik van deze stoffen beperkt blijft tot vrij kleine groepen kunstenaars, intellectuelen en ‘pleiners’. Dit is echter in tegenspraak met een uitspraak, die Leary onlangs deed. Hij stelde het huidige aantal LSD-gebruikers op ongeveer een millioen en sprak de verwachting uit, dat tegen 1970 zeker 10 millioen mensen ‘zich zullen hebben ingescheept voor een ontdekkingsreis door de grenzenloze innerlijke ruimte van hun eigen geest’.Ga naar eind4 En, Leary staat niet alleen: in een goed opgezette wetenschappelijke prognose zijn 75% van de 82 vooraanstaande wetenschapsmensen van mening dat vóór 1988 het gebruik op grote schaal van niet-verdovende, persoonlijkheidsveranderende middelen een feit zal zijn.Ga naar eind5
Hoe komen wij nu uit deze controverse en waar vinden we het materiaal waarop we onze voorspellingen kunnen baseren? De geschiedenis van andere ‘genotsmiddelen’ zegt ons niets over de toekomst van psychedelica. De wijze waarop stoffen in een bepaalde cultuur ontvangen worden, hangt immers af van de aard van die stoffen en van de aard van die cultuur op een bepaald ogenblik, vrij toevallige factoren, die vrijwel niet voor herhaling vatbaar zijn. Genotsmiddelen als alcohol en tabak wekten heel wat weerstand op in het begin. Nu zijn deze stoffen niet alleen sociaal aanvaardbaar, maar eveneens zeer verbreid. Het gevaarlijke heroïne werd vreugdevol ingehaald, omdat men dacht een vervangingsmiddel voor opium te hebben. Een in het Oosten zeer verbreid middel als hashish werd hier zonder reden als verslavend gebrandmerkt. In het Midden-Oosten begon koffie zijn carrière echter als een gevaarlijk drug, slechts gebruikt door politiek-onbetrouwbare individuen. Als gevolg hiervan werd het gebruik van koffie zwaar strafbaar gesteld. De vraag naar de toekomst van psychedelica is dus niet vanuit de aard van deze stoffen, of uit de geschiedenis van andere middelen te beantwoorden. De enige mogelijkheid om een antwoord te krijgen bestaat in | |||||||||
[pagina 868]
| |||||||||
een analyse van de toekomst. Als we iets meer over de toekomst weten, kunnen we wellicht concluderen of de psychedelica daarin een plaats vinden. Alleen blijft er één moeilijkheid over: hoe komen we met enige zekerheid iets over de toekomst te weten? Gelukkig krijgt een steeds toenemend aantal mensen beroepshalve het een en ander over de toekomst te zeggen. Eén hunner is bij voorbeeld Harry Stine,Ga naar eind6 die van zijn firma de opdracht gekregen heeft om nieuwe gebieden van wetenschap en techniek te ontdekken, voordat iemand anders er lucht van gekregen heeft. Dus leest Stine alle belangrijke publicaties, interpreteert de gegevens, zet zijn trend curves uit en gaat extrapoleren. Met deze trend curves is al gewerkt en er zijn practische resultaten mee geboekt. Zo was de curve over de bereikbare snelheid in 1953 in staat te voorspellen, dat 4-5 jaar later een voorwerp buiten de dampkring kon worden gebracht. Als men alle gegevens over de snelheid van diverse transportmiddelen bij elkaar brengt, blijkt namelijk het volgende: telkens als een nieuw transportmiddel zijn intree doet gaat de snelheid van dat middel scherp omhoog tot de uiterste grens, waarna opeens een nieuwe wijze van transport ontdekt wordt, waarmee veel hogere snelheden bereikt kunnen worden. Aan de hand van de trend curve van de snelheid kan nu voorspeld worden dat bemande ruimtevaartuigen rond 1982 bijna oneindige (near-infinite) snelheden kunnen bereiken. Maar de snelheidscurve is niet de enige curve, die heel hard omhoog gaat. Op basis van zijn gegevens en berekeningen voorspelt Stine vijf veranderingen, die we voor het jaar 2000 kunnen verwachten:
| |||||||||
[pagina 869]
| |||||||||
Deze uitspraken van Stine staan niet op zichzelf. In verschillende landen begint het inzicht door te breken, dat de toekomst nú gebeurt en dat we ons er nú op dienen voor te bereiden. Het kan geen toeval zijn, dat zowel in Amerika als in Frankrijk verschillende wetenschapsmensen hun mening konden geven over de toekomst. Vooral in Amerika is dit op een zeer verantwoorde wijze gebeurd.Ga naar eind7 Tweeëntachtig geleerden gaven daar hun mening over een serie mogelijke ontwikkelingen, gebaseerd op extrapolatie en intuïtie. Hun inzichten - hoewel niet zo spectaculair - sluiten nauw aan bij de door Stine gedane voorspellingen. Zo verwachten zij eveneens, dat de levenskansen aanzienlijk zullen stijgen. Het verouderingsproces zal - volgens hun verwachtingen - rond 2010 beheerst kunnen worden, hetgeen een verlenging van het leven met 50 jaar betekent. Voor die tijd is er reeds sprake van een algemene biochemische immunisering tegen bacterie- en virusziekten, terwijl doorbraken in de eugenetiek kunnen worden voorkomen, dat bepaalde defecten overgeërfd worden. De amerikaanse geleerden verwachten echter geen overbevolking. In het jaar 2000 zullen er ongeveer 5,1 miljard | |||||||||
[pagina 870]
| |||||||||
mensen zijn waardoor er nog niet van een teveel aan mensen sprake zal zijn. Historische en culturele cycli zullen inderdaad steeds korter worden en de sociale gevolgen van de te verwachten veranderingen zullen bijzonder indrukwekkend zijn. Eenvoudige beroepen gaan verdwijnen en er komt een andere band tussen arbeid en inkomen. De mensen zullen over meer vrije tijd gaan beschikken en één van de belangrijkste problemen zal gaan bestaan in het ‘vullen’ van die vrije tijd. Automatisering op alle gebieden met zeer ingrijpende gevolgen staat eveneens op de lijst der verwachtingen. Rond 1990 zal er een machine bestaan, die elke intelligentie-test ‘geniaal’ zal kunnen afleggen. Veranderingen op het gebied van kennisoverdracht zullen talrijk en diepgaand zijn. Farmaceutische preparaten zullen het intelligentiepeil duurzaam verhogen; het gebruik van eenvoudige en meer geavanceerde onderwijsmachines zal een feit worden. Wellicht leidt dit tot een directie interactie tussen mens en machine door het koppelen van menselijke hersens aan een electronisch ‘brein’. Het direct overbrengen van informatie in de hersens is een punt waar eveneens al over gedacht wordt. Het is wel zeer duidelijk, dat er iets veranderen gaat. ‘The race is on the move’, zegt Bradbury in een forum van science-fiction schrijvers, die hun visie op de toekomst geven en daarbij ook komen te spreken over chemische stimulantia.Ga naar eind8 Pohl, één van de andere forumleden, gelooft dat in 1984 iemand zijn medicijnkastje maar open hoeft te doen om een pil te pakken, die elk gewenst effect kan veroorzaken. Er zijn dan pillen, die depressies kunnen verdrijven, pillen die erotisch genot kunnen opwekken of intensiveren en middelen, die de meest verbluffende hallucinaties kunnen geven. LSD vindt hij wat te sterk, maar hij ziet andere mogelijkheden. Van Vogt heeft zijn hoop gesteld op chemische middelen, die slechts op zeer specifieke delen van de hersens werken en die daar woede, angst of schuldgevoelens kunnen wegnemen. Dit brengt een ander forumlid, Anderson, tot een belangrijke opmerking: ‘verbonden met de op cybernetica georiënteerde | |||||||||
[pagina 871]
| |||||||||
neurologie, staat de psycho-chemie op het punt ons een exact, natuurwetenschappelijk inzicht te geven in de menselijke geest, hetgeen ons in staat zal stellen om de uiteindelijke potenties van het menselijk organisme te onderzoeken en te gebruiken’. Hij gaat dan verder in op de mogelijkheden van de psycho-electronica: de hersens worden meer en meer in kaart gebracht. Men heeft geheugenflarden, spraak, angst en geluk opgewekt door bepaalde delen van de hersens met electroden aan te raken. Wanneer we dit kunnen doen zonder electroden mogen we een zeer verbreid gebruik van psycho-electronica verwachten. Budrys zegt dan: ‘we gaan toe naar een moraal waarin voor Goed en Kwaad geen plaats meer is, maar waarin als waarden zullen gelden: Genot en Onlust. We mogen verwachten, dat we deel zullen hebben aan een werkelijk gouden eeuw van sensualiteit, gevoed door steeds nieuwe verfijningen in de chemie en electronica’. Er is alle aanleiding om deze prognoses niet slechts toe te schrijven aan de enigszins oververhitte verbeeldingskracht van science-fiction schrijvers. De voorlopers van de op handen zijnde ingrijpende veranderingen, in het bijzonder met betrekking tot de chemische middelen, zijn reeds gearriveerd. Skinner, een befaamd en uiterst nuchter psycholoog, voorspelt, dat ‘binnen afzienbare tijd onze motivaties en emoties in elke gewenste staat gebracht kunnen worden door het gebruik van chemische midelen’.Ga naar eind9 Een ander psycholoog maant reeds tot bezinning: naar aanleiding van de proeven met magnesium pemoline, een stof die het geheugen activeert, zegt Krech, dat de naaste toekomst middelen en technieken zal geven, die een subtiele en diepgaande werking op de hersens zullen hebben. Er moet nu reeds over gedacht worden, zodat misbruik kan worden voorkomen.
Kunnen we nu uit dit toekomstbeeld een voorspelling wagen over het te verwachten gebruik van psychedelica en daaraan gekoppeld het lot van de psychedelische beweging? We menen van wel, want uit de prognoses laten zich een aantal vrij | |||||||||
[pagina 872]
| |||||||||
voor de hand liggende conclusies afleiden:
| |||||||||
[pagina 873]
| |||||||||
| |||||||||
[pagina 874]
| |||||||||
Sidney CohenGa naar eind13 plaatste een nieuw begrip tussen realiteit en irrealiteit, tussen sanity en insanity. Hij spreekt van unsanity, geen toestand van normaal alledaags bewustzijn, maar zeker ook geen toestand waarin geestelijke afbraakprocessen voorkomen. De toestand van unsanity waar de psychedelische ervaringen toe gerekend kunnen worden heeft constructieve elementen in zich, elementen die we kunnen gebruiken om tot een creatiever en ‘rijper’ normaal bewustzijn te komen. M.a.w.: er komt een andere taal, de psychedelische ervaring is niet meer de proefpsychose, de hallucinatie wordt de hallucinotie; een eigen taal waarin de eigen specifieke ervaringen worden beschreven. Maar belangrijker is nog, dat Cohen tot de conclusie komt: sanity is noodzakelijk, dringend noodzakelijk, alleen al om je in het normale leven te handhaven. Maar unsanity heeft ook een functie: de mens heeft er af en toe een beetje van nodig. Zijn overtuiging wordt gedeeld door die psychiaters, die hoe | |||||||||
[pagina 875]
| |||||||||
langer hoe meer mensen op hun spreekuur krijgen, die geen betekenis meer in het leven vinden. Mensen, die niets hebben om naar toe te leven, die zonder waarden en diepe emoties zijn. Jung en Maslow hebben over deze mensen geschreven en proberen een oplossing voor hun problemen te vinden. Voor MaslowGa naar eind14 is dit de ‘piek-ervaring’ (peak-experience); diepe - voornamelijk mystiek getinte - emoties die de mens zijn geloof in zichzelf teruggeven, vla een gezonde relatie met ‘een hogere macht’ dan hijzelf. Bestaande psychotherapeutische systemen kunnen de gebruikers van psychedelica aanwijzingen geven hoe zij de ingrijpende bewustzijnsverruimende ervaring in het normale leven kunnen integreren. In de therapie van Jung neemt de droomduiding bij voorbeeld een belangrijke plaats in. Maar dromen kunnen wegblijven, terwijl de beelden van de psychedelische ervaring wél blijven komen: indringend, vitaal en beklijvend. Het doorbreken van bestaande denkwijzen en waarnemingsstructuren en de betekenis hiervan voor de groei van de persoonlijkheid wordt grondig uitgewerkt in de persoonlijkheidstheorieën van Rogers. Ook bekende filosofen geven een rechtvaardiging voor het gebruik van psychedelische stoffen.Ga naar eind15 Maar alle theorie is grijs en de potentiële gebruiker heeft dan ook niet alleen behoefte aan theorieën, maar ook aan doseringen. De practische kant van de psychedelische consumptie wordt echter niet verwaarloosd. Alpert en Leary schreven met de Psychedelic ExperienceGa naar eind16 het eerste handboek voor het gebruik van LSD-achtige stoffen, compleet met doseringen, de invloed van de omgeving, het optimaal aantal deelnemers aan een sessie en teksten, die op verschillende tijden gelezen kunnen worden. Maar dit is niet het enige: psychedelische ‘trainingscentra’ komen op, die een opleiding geven in niet-verbale communicatie en het programmeren van ervaringen. Een tijdschrift van goed gehalte, The Psychedelic Review, geeft inlichtingen over alle aspecten van de psychedelische beweging. | |||||||||
De toekomst van de psychedelische bewegingWe zijn nu toegekomen aan de beantwoording van de vraag | |||||||||
[pagina 876]
| |||||||||
of we een uitbreiding van de psychedelische beweging mogen verwachten. Dit antwoord moet bevestigend luiden en wel om de volgende reden: de omstandigheden zijn gunstig voor het toenemend gebruik van de nu bekende psychedelische stoffen en binnen afzienbare tijd mogen we betere middelen verwachten, die waarschijnlijk ook minder weerstand zullen opwekken. Osmond,Ga naar eind17 Directeur van het Neuropsychiatrisch Instituut van New Yersey is hier even zeker van: ‘ik verwacht, dat over een paar jaar de huidige psychedelica net zo primitief zijn als de manier waarop we ze gebruiken’. We moeten inderdaad nog leren hoe we de stoffen moeten gebruiken, maar de mens leert snel. Het blijft niet bij het passief innemen van de stoffen. Meerdere mensen zijn ermee aan het werk, bekijken de verschillende mogelijkheden, die er in zitten. Zo zien we pogingen om de psychedelische ervaring communiceerbaar te maken en te ‘sturen’. LearyGa naar eind18 zoekt het in transcendentele kunst (Tranart), ‘bewegende beelden van energie-processen op atomair of subatomair niveau’. Tranart zou ertoe kunnen bijdragen om de psychedelische beweging begrijpelijk te maken en te consolideren, want alleen door communicatie kan een ‘beweging’ blijven bestaan.
De psychedelische beweging zal groeien, maar op een gecompliceerdere wijze dan wij voorspeld hebben. In de maatschappij werken immers talrijke krachten, waarvan de invloed practisch niet na te gaan is. De publiciteit zal een stimulerende invloed op de beweging hebben. Er begint een goede objectieve voorlichting over het gebruik van psychedelica te komen. De oppositie van belangengroepen zal remmend werken. FortGa naar eind19 wist aannemelijk te maken, dat het verbod van het onschuldige marihuana tot stand kwam onder druk van hysterische perscampagnes. Aan de andere kant is de pharmaceutische industrie zo mogelijk nog machtiger. In de V.S. is het de regering tenminste niet gelukt om de nodige maatregelen in te voeren, die het | |||||||||
[pagina 877]
| |||||||||
toegenomen gebruik van schadelijke slaapmiddelen en pep-pillen aan banden kunnen leggen. Indien deze pharmaceutische industrie geïnteresseerd raakt in psychedelica, zal een beperkende wetgeving waarschijnlijk worden tegengehouden en het gebruik worden gestimuleerd. Minder duidelijk is de invloed van de Kerk. Als de Kerk meer emoties, meer mystiek kan geven zullen velen hierin voldoende bevrediging kunnen vinden. Bij een toenemende ‘aanpassing aan de wereld’ zal de Kerk waarschijnlijk haar greep op vele mensen gaan verliezen. Een andere onduidelijke factor is het feit, dat zoveel intellectuelen zich tot de psychedelische beweging aangetrokken voelen. BlumGa naar eind20 verwacht er nogal veel van. Voor de intellectuelen betekent het gebruik van psychedelica een ‘stille revolutie’ en ‘als intellectuelen een revolutie beginnen kan de rest van de maatschappij zich maar beter bewust maken, dat er iets aan het gebeuren is’. | |||||||||
De invloed van de psychedelische beweging op de maatschappijNu we een uitbreiding van de psychedelische beweging mogen verwachten, wordt het zinvol ons af te vragen of deze beweging een duidelijk stempel op de maatschappij zal kunnen drukken. Zullen we inderdaad die vérgaande veranderingen krijgen, die Leary ons belooft? Ook deze vraag is niet gemakkelijk te beantwoorden. We hebben gezien dat de technische ontwikkelingen en daaruit resulterende maatschappelijke veranderingen vanuit alle richtingen op ons af zullen stormen. Deze veranderingen zullen samen een ondoordringbaar netwerk van oorzaak en gevolg vormen en het zal dan ook practisch onmogelijk worden om hier de invloed van de psychedelische beweging uit te isoleren. We kunnen ons dus niet verenigen met Osmond, die de psychedelica belangrijk acht voor het voortbestaan van de mens.Ga naar eind21 Mocht dit zo zijn, dan is het toch niet vast te stellen. De psychedelische beweging zal groeien, maar onder alle andere veranderingen geen doorslaggevende rol spelen, zeker niet in die zin, dat we - door de psychedelica - in de naaste toekomst een ‘nieuwe mens’ mogen verwachten, een hogere | |||||||||
[pagina 878]
| |||||||||
vorm van een verder schrijdende evolutie. Toegegeven: het is ontzettend verleidelijk om naar Teilhard de Chardin te verwijzen en zijn ultra-gehominiseerde mens te interpreteren als de mens, die door psychedelische middelen tot een grotere bewustheid is gekomen. ‘Een meer volledig bestaan betekent een nauwere eenheid... eenheid neemt slechts toe door meer bewustzijn, door meer visie’.Ga naar eind22 Ook BertauxGa naar eind23 maakt het ons erg gemakkelijk met zijn visie, dat de mens een plotselinge mutatie naar een hoger plan zal ondergaan als gevolg van de enorme versnelling van wetenschap en levensomstandigheden. Het is werkelijk niet moeilijk om optimistische geluiden te laten horen. WattsGa naar eind24 voorspelt, dat we ons aan het eind van deze eeuw ‘eindelijk thuis zullen voelen in onze eigen wereld, zwemmend in een oceaan van relativiteit, zo blij als dolfijnen’. Deze relativiteit zal geschapen worden door psychedelica, door de ‘speelse’ instelling van de psychedelische beweging. Bij het horen van al deze blijde kreten komt echter altijd de gedachte boven aan het inzichtbrilletje van de firma Brauxel. In zijn boek Hondejaren beschrijft Günther Grass een wonderbril, die aan kinderen van 8 tot 21 jaar het (oorlogs)verleden van hun ouders toont. Velen worden zich bewust de ouderlijke woning met moordenaars te delen, ‘maar het komt niet tot een opstand van de kinderen tegen de ouders’. Familiegeest, de drang tot zelfbehoud en nog enkele van dit soort zaken doen de brillenactie verzanden. De mutatie van de mensheid, het ontstaan van een meer bewuste creatieve mens, willen wij gaarne naar de verre toekomst verwijzen. Voor de komende tijd stellen wij ons liever op het standpunt van de historici, die door hun studie van het verleden de toekomst veelal niet te rooskleurig zien. Daarom het laatste - prozaïsche - woord aan Schlesinger: ‘ik geloof, dat we een heleboel dingen kunnen doen om er een meer humane maatschappij van te maken. We hebben al veel gedaan. Maar gezien de onvolmaaktheid van de mens zal er steeds meer | |||||||||
[pagina 879]
| |||||||||
gedaan moeten worden dan er reeds gedaan is. De inspanning om die dingen te doen zal waarschijnlijk beter voor ons zijn dan het idee, dat de strijd op een goede dag gestreden is en dat we allen in Utopia zijn’.Ga naar eind25
De psychedelische beweging zal voor steeds meer mensen steeds meer gaan betekenen, maar Utopia ligt niet om de hoek. De komende tijd kan boeiend en fascinerend worden voor diegenen, die hun mentale lenigheid weten te behouden. Het snelle tempo zal echter een nachtmerrie-achtige Brave New World scheppen voor mensen met geestelijke kortademigheid. Hetzelfde geldt onverminderd voor sociale instellingen, die a.h.w. een traditioneel conservatisme hebben ingebouwd, zoals politie en justitie. De ontwikkelingen in Nederland van de laatste tijd lijken daarvoor illustratief. |
|