Maatstaf. Jaargang 14

[p. 858]

humphrey osmond
kommentaar op de voorgaande bijdrage

Dit is een levendig en intelligent geschreven artikel en ik ben blij te merken dat Dr. Marsh een duidelijk en direkt standpunt heeft ingenomen ten aanzien van psychedelische en psychotomimetische ervaringen.

Ik meen echter, dat zelfs hij onvoldoende benadrukt heeft hoe waardevol LSD-25 en bij voorbeeld mescaline zijn geweest als psychotomimetica. Ons vergrote inzicht in de ervaringswereld van schizofrene patiënten, verkregen door het bestuderen van de krankzinnigheid-nabootsende uitwerking van deze middelen, heeft ons in staat gesteld dingen te doen die anders misschien onmogelijk waren geweest. Aangezien vele discussies over psychedelica en psychotomimetica voornamelijk betrekking hebben op hun potentiële mogelijkheden, heeft het misschien wel zin ons eens meer te verdiepen in de huidige situatie.

1 We zijn in staat geweest veel betere ziekenhuizen te ontwerpen voor geesteszieken. In nauwe samenwerking met mijn vriend Kyo Izumi, een canadese architekt uit Saskatchewan, ontwikkelden wij een nieuwe formule voor psychiatrische inrichtingen, in termen van wat wij socio-architektuur hebben genoemd. Gedeelten van ten minste vijf nieuwe inrichtingen zijn gebouwd met gebruikmaking van deze nieuwe ideeën. Over het Saskatchewan-hospitaal in Yorktown, Saskatchewan, dat ontworpen werd door Izumi zelf en zijn medewerkers, schreef de Joint Information Service van de American Psychiatric Association:

Kyoshi Izumi, een pionier op het gebied van psychiatrische architektuur, ontwierp de plannen voor het gebouw en ontwierp c.p. adviseerde al het meubilair. Het resultaat moet zeker

[p. 859]

gerangschikt worden onder de fraaiste en architektonisch meest vooruitstrevende gebouwen die ooit voor psychiatrische doeleinden zijn gebouwd... en wat betreft de vormgeving: het was plezierig een gelegenheid te zien die meer was dan alleen maar nieuw. Creativiteit en fantasie vielen in vele details op te merken. Wij vonden dat de afdelingen en dagverblijven efficiency combineerden met confort en een buitengewone vrolijkheid’.¹

Zoals ik weet, nam Izumi zelf verschillende malen LSD-25, zodat hij kon waarnemen en onderzoeken wat het effekt is van afwijkingen in zijn ervaring van ruimte, tijd, kleur en struktuur.

Terwijl hij dit deed lette hij vooral op bepaalde soorten architektonische konfiguraties. Deze ervaringen van hem en de mijne - nog aangevuld door studies in perceptie van onze kollega's Drs. Weckowitz en Sommer, en een omvangrijke bestudering van de geschriften van geesteszieken - vormden een basis voor onze oorspronkelijke formuleringen en zo voor zijn schitterende ontwerpen. Psychotomimetische ervaringen zijn zodoende dus gebruikt voor het welzijn van de geestelijk gestoorden en ook voor dat van de normale mensen die werken in inrichtingen. Daar komt nog bij dat sommige van de principes die wij ontdekt hebben ook gebruikt worden om een beter soort woongelegenheden te scheppen, vooral daar waar grote aantallen mensen in een gemeenschappelijk gebouw moeten leven. Men kan aanvoeren dat Kyo Izumi, een buitengewoon talentvol persoon, dit alles even goed gedaan zou hebben zonder gebruik te maken van LSD-25. Ik weet niet in hoeverre de juistheid of onjuistheid hiervan kan worden aangetoond, maar ik weet wel zeker dat zowel hij als ik geloven dat het een zeer aanzienlijk deel heeft bijgedragen aan een verbreding van ons inzicht in het probleem en zo een verbetering tot stand heeft gebracht in ons kontakt. De vruchten van deze samenhang kunnen beoordeeld worden door wie de moeite neemt om ze te

1 R.M. Glascote, et al., the Joint Information Service of the American Psychiatric Association and the National Association for Mental Health, Washington, D.C., september 1964.

[p. 860]

gaan bekijken. Het is niet lichtzinnig gesproken wanneer wij zeggen dat hier werkelijk enige konkrete resultaten van de psychotomimetische ervaring getoond worden, die de critici wel zo verstandig zijn geweest om niet over het hoofd te zien.

2 Omdat we de overtuiging kregen dat psychotische mensen het kontakt kwijtraken door hun waarnemingsstoornissen, die zij niet goed onder woorden konden brengen en niet altijd zelf begrepen, begonnen we nauwlettend aandacht te schenken aan hun Umwelt, of ervaringswereld. Het werd duidelijk, dat door een professionele vooringenomenheid met de ‘betekenis’ van hun ervaringen de ervaringen zelf dikwijls volkomen werden genegeerd. Patiënten die bijvoorbeeld vertelden dat de wereld er anders uitzag werden gewoonlijk verondersteld te zeggen, dat ze de wereld gevoelsmatig anders ervoeren. Met andere woorden: hun perceptieve afwijkingen werden toegeschreven aan een verandering van stemming, of affekt. Jarenlang was er weinig aandacht besteed aan de eigenlijke ervaringen van de gestoorden en de sociale konsekwenties die daaruit zouden kunnen voortvloeien. Om deze ervaringen meer diepgaand te onderzoeken, ontwikkelden we de HOD (Hoffer-Osmond Diagnostische Tekst,² een buitengewoon grove, maar boven verwachting effektieve methode voor het onderzoeken van de Umwelt van schizofrene en andere patiënten. De bruikbaarheid er van is al duidelijk gebleken. Een voormalige schizofrenie-patiënt merkte eens op ‘ik wou dat jullie deze test ook al hadden toen ik ziek was. Dan zou ik hebben kunnen merken dat jullie iets van mijn ziekte afwisten’.

De HOD, gekombineerd met onze belangstelling voor psychotomimetica, heeft geleid tot nieuwe en zeer veelbelovende ontwikkelingen in de toepassing van hypnose door Fogel en

2 A. Hoffer en H. Osmond, ‘A Card Sorting Test Helpful) in Making Psychiatric Diagnosis’, Journal of Neuropsychiatry, 2: 306, 1961.

[p. 861]

Hoffer³ (in Canada) en Aaronson⁴ (in Princeton, USA). Omdat we zelf sterke veranderingen in onze waarneming hadden ervaren en geluisterd hadden naar patiënten die dezelfde gebeurtenissen beschreven, lag het voor de hand te veronderstellen dat ze vele interessante effekten zouden hebben, hoe ze ook werden teweeggebracht. Een groot voordeel van hypnose en post-hypnotische suggestie is, dat ze gebruikt kunnen worden voor een zeer nauwgezette bestudering van zeer bepaalde en vastomlijnde abnormaliteiten in de perceptie. Veel van dit soort studies worden op het ogenblik ondernomen, en hoewel die zeer tijdrovend zijn en veel van de onderzoeker vergen, schijnt het toch dat hypnose een zeer handzaam middel zal worden voor het onderzoeken van de psyche. Aaronson merkte tot zijn verbazing dat hij niet in staat was geweest te voorspellen wat de psychologische gevolgen van een bepaalde serie perceptieve veranderingen zouden zijn, en suggereerde dat het wel eens noodzakelijk zou kunnen blijken, wezenlijke herzieningen aan te brengen in onze theorieën aangaande de persoonlijkheid. In de loop van hun onderzoekingen zijn Hoffer en Fogel er achter gekomen, dat de LSD-toestand bij sommige proefpersonen kon worden opgewekt zonder LSD en - wat nog verbazingwekkender is - dat de uitwerking van het middel zo goed als geheel kan worden onderdrukt door post-hypnotische suggestie.

4 Mescaline, LSD-25 en dergelijke bieden grote mogelijkheden voor het opleiden van psychiaters, psychologen en anderen, die dan minder sterk geneigd zullen zijn gestandaardiseerde

3 S. Fogel en A. Hoffer, ‘Changes in Personality by Altering Perception in Post Hypnotic States’, Journal of Clinical and Experimental Psychopathology’, 1962.

4 B.S. Aaronson, ‘Hypnosis, Depth Perception and Schizophrenia’, voordracht gehouden ter gelegenheid van het E.P.A.-Congres, 1964.

[p. 862]

antwoorden te fabriceren op de kwalen van hun patiënten. Vele psychiaters veronderstellen dat ze begrijpen wat er in hun patiënten omgaat omdat ze een in hun ogen zinnige verklaring hebben weten te vinden, of overgenomen van anderen, voor het gedrag van hun patiënten. Dit is echter dikwijls niet het geval en het feit dat de psychiater maar al te gemakkelijk geneigd is aan te nemen dat hij alwetend is, wat hem een sterk gevoel van zekerheid kan geven, weerhoudt het hem er van te luisteren naar de hakkelige, maar dikwijls volkomen juiste verklaring van zijn patiënt. Norma McDonald, die zelf aan schizofrenie lijdt, schreef: ‘Een van de meest bemoedigende dingen die me de laatste jaren zijn overkomen was de ontdekking dat ik kon praten met normale mensen die wel eens mescaline of LSD hadden gebruikt en die de dingen die ik ze vertelde over mijn avonturen aanvaardden zonder me onnozele vragen te stellen, of zich terug te trekken in een bekrompen wereldje van ongeloof. Schizofrenie is een eenzaam-makende ziekte, en het is uiterst belangrijk om vrienden te hebben. Ik heb echte vrienden nodig gehad die me hielpen om in mezelf te geloven als ik ging twijfelen aan mijn eigen verstand, die met hun lovende woorden weer moed gaven, me door hun eerlijkheid uit waandenkbeelden stootten en me door hun voorbeeld leerden hoe ik moest werken en spelen. De ontdekking van LSD-25 door hen die zich met psychiatrie bezig houden heeft mijn vriendenkring uitgebreid’.⁵

Lijders aan schizofrenie zijn eenzaam, omdat ze de mensen om hen heen niet kunnen vertellen wat er met ze gebeurt en zodoende de steun van sociale kontakten verliezen en de hulp en bemoedigende woorden moeten ontberen die ze zo hard nodig hebben, maar die ze zelden krijgen. LSD-25, gebruikt als psychotomimeticum, stelt ons in staat deze kommunikatieproblemen van binnenuit te bestuderen en te leren

5 B. Kaplan, The Inner World of Mental Illness (New York, Harper, 1964).

[p. 863]

hoe we betere methoden kunnen ontwikkelen voor het helpen van de zieke. Dit middel stelt ons in kombinatie met de HOD en hypnose in staat, de vervreemding van deze ernstig-zieke mensen te verminderen. We voelen ons niet langer gedwongen te veronderstellen dat de ervaring van de schizofreen altijd schadelijk is; het wordt zelfs meer en meer duidelijk dat de psychosociale veranderlijkheid die zij ondergaan, hoewel door het individu duur gekocht, voor de maatschappij waardevol en zelfs noodzakelijk kan zijn, vooral in tijden waarin zich grote veranderingen voltrekken.

5 Onze vroegere werkzaamheden op het gebied van het alkoholisme⁶ waren gebaseerd op het idee dat het nuttig zou kunnen zijn een toestand op te wekken die gelijkt op delirium tremens, en zo veroorzaakt dat de patiënt eerder ‘aan de grond zit’. Later, toen we de mogelijkheden van de psychedelische ervaring hadden leren kennen en ideeën hadden uitgewisseld met Dr. A.M. Hubbard uit Vancouver, die in dit werelddeel één van de pioniers van de psychedelische terapie was, veranderden we van richting, maar niettemin was het toch onze belangstelling voor de psychose-nabootsende ervaring die ons de eerste stappen in deze richting deed maken.

Deze paar voorbeelden laten duidelijk zien dat deze merkwaardige middelen al een heel positieve invloed op de psychiatrie hebben gehad, nog afgezien van hun steeds veelvuldiger en zeer belangwekkende toepassing in de psychoterapie. Ofschoon ik de laatste zou zijn, onderzoekers er van te weerhouden het grootse panorama dat zich uitstrekt van de kreatieve tot de transcendentale ervaringen te onderzoeken, zou ik er toch op willen aandringen dat we moeten

6 H. Osmond, ‘A Review of the Clinical Effects of Psychotomimetic Agents’, opgenomen in LSD; The Consciousness-Expanding Drug, bijeengebracht door David Solomon (New York, Putnam, 1964).

[p. 864]

doorgaan met het zorgvuldig en intensief bestuderen van de tamelijk wereldse zaken die ik hier heb aangestipt. Hoewel er opmerkelijke overeenkomsten zijn tussen onze ervaringen van geboren-worden en sterven, en hoewel het zeker waarde heeft ons te realiseren dat we veel met elkaar gemeen hebben, blijft het feit dat er verbazingwekkend grote verschillen kunnen zijn in onze Umwelts, in de manier waarop we het leven van alledag ervaren. Het zijn vaak deze verschillen, die ons niet opvallen - en die ons niet kúnnen opvallen zolang we geen betere methoden hebben ontwikkeld om ze aan het licht te brengen - en die leiden tot de grootste en meest tragisch kommunikatiestoornissen. Het leven is, evenals de kunst, ‘een kwestie van de kleinste details’, om met William Blake te spreken. We moeten echter aanvaarden, hoe moeilijk dit ook moge zijn, dat de ‘kleinste details’ die door de één worden waargenomen sterk kunnen verschillen van die welke door andere mensen worden ervaren, hoewel die hem zeer nabij kunnen staan. Met geduld, doelbewustheid en bekwaamheid kunnen we misschien ‘universele details’ ontwikkelen die voor een groter aantal mensen gemeenschappelijk zijn, en waarvan men ook zeker kan zijn, ze met anderen te delen. Om dit tot stand te kunnen brengen moeten we heel eenvoudig beginnen en proberen te ontdekken hoe ieder van ons een wereldje opbouwt waarin hij zich thuisvoelt, maar dat andere mensen min of meer onbegrijpelijk en soms zelfs grotesk voorkomt.