Maatstaf. Jaargang 14

[p. 694]

tekenen van tegenspraak 3

mihajlov in joegoslavië aangehouden, in vrij nederland aangeklaagd

Mihajlo Mihajlov heeft in zijn korte politieke loopbaan reeds meer stof doen opwaaien dan menig ander. Zomer 1965 werd deze In Zadar werkzame Joegoslavische docent In de russische letterkunde tot vijf maanden voorwaardelijke gevangenisstraf veroordeeld wegen publikatie van eert artikel ‘Moskouse zomer 1964’, dat beledigend werd geacht voor de Sowjetunie.

Op 8 augustus van dit jaar werd hij aangehouden onder beschuldiging van ‘verspreiding van valse geruchten’ in verband met zijn bedoeling, een socialistisch oppositieblad De vrije stem op te richten. Dit alles is voldoende bekend. Veel meer is er niet bekend, zodat het moeilijk is, standpunt te kiezen voor of tegen de ideeën van Mihajlov. Wat wel mogelijk, ja zelfs gewenst is, is standpunt te kiezen in de nu gekreëerde zaak-Mihajlov. Dit des te meer nu Mihajlov in Nederland, nota bene in Vrij Nederland (20 augustus), reeds aangeklaagd is, en wel door M.J. Broekmeljer.

In een voorbladartikel, genoemd De profeet van Zadar. Wil Mihajlov de demokratisering eigenlijk wel?, schenkt Broekmeijer ons eerst een languitlopende uiteenzetting - bedoeld om ‘de zaken in hun onderling verband te bezien’ - over de staatkundige hervormingen en ontwikkelingen in Joegoslavië gedurende de laatste vijftien jaar. Deze hier buiten kijf te laten uiteenzetting neemt de helft van Broekmeijers rekwisitoor in beslag, maar heeft met Mihajlov en zijn ideeën niets te maken. Ze informeert ons slechts over het proces van steeds verdergaande demokratisering, ekonomische hervormingen en heroriëntering van de Kommunistenbond. 21 regels verder trekt aanklager Broekmeijer evenwel reeds zijn eerste konklusie: ‘Mihajlov is geen politikus; zelfs al zou zijn zaak goed zijn, wat ik niet geloof, dan nog kompromitteren zijn metoden de zaak die hij zegt voor

[p. 695]

te staan’. In de tussenliggende aan hem bestede 21 regels hebben we voor het eerst iets over Mihajlov vernomen, o.a. dat hij ‘ in hoog tempo redakties van binnen- en buitenlandse bladen zijn open brieven, verklaringen, protesten en analises’ stuurt en dat het amerikaanse Freedom House zich met ‘de zaak’ is gaan ‘bemoeien’.

Broekmeijer gaat den op visjinskiaanse wijze verder en draagt nu zelfs door Mihajlov niet-verrichte handelingen als bezwarend aan: ‘Heeft hij een bijdrage geleverd toen in de herfst van 1964 (...) aan de orde werd gesteld? Mihajlov was toen nergens. Heeft hij ooit een artikel geschreven in de uiterst kritische maandbladen Praxis en Gledišta?’ Men voorvoelt reeds de retorische vragen: ‘Hoe komt hij ineens aan zijn drang? Uit zichzelf? Of wordt hij op afstand bediend?’ Ook burengeruchten worden als belastend aangevoerd: ‘De New York Times schreef dat Mihajlov niets deed om de beschuldiging te weerleggen dat hij financieel uit het buitenland werd gesteund en dat de konservatieve, pas verslagen krachten in Zuidslavië buitengewoon ingenomen waren met zijn akties’.

Het rekwisitoor dreigt nu onheilspellende vormen aan te nemen. Misschien gaat er binnen in Broekmeijer nu een belletje rinkelen. In ieder geval gaat hij nu ten opzichte van Mihajlov een mildere koers varen. Hij gaat aannemen dat Mihajlov ‘werkelijk en oprecht en uit zichzelf meent wat hij zegt’. Automatisch verklaart hij hem nu tot sukkel, tot Zadars dorpsgek zogezegd: ‘Welke goede bedoelingen subjektief Mihajlov en de zijnen ook mogen hebben of denken te hebben, objektief zal hun beweging het verzamelpunt worden van alle oppositie, ook de zwartste reaktie zal dankbaar de sociaal-demokratie omhelzen, dat is een onverbiddelijke logika’.

Zo denkend leidt Broekmeijer de rechtbank dan tot zijn tweede konklusie: ‘een werkelijke demokratisering in Zuidslavië is niet gediend met een optreden van Mihajlov of met een beweging zoals die van Mihajlov’.

Hiermee is natuurlijk helemaal de noodzaak verdwenen, ook maar iets van Mihajlov's ideeën te verhalen, bij voorbeeld door een bloemlezing uit zijn ‘voortdurende missieven aan de buitenlandse pers’ te verstrekken.

Het rekwisitoor loopt nu ten einde. Broekmeijer vraagt Mihajlov

[p. 696]

los te laten, hem niet toe te staan zijn blad op te richten en hem aan te bevelen maar in het bestaande blad Vrij Dalmatië te schrijven.

Kennelijk verwacht hij niet veel resultaat van deze aanbeveling. Immers hij konkludeert dat ‘de slavofiele, christelijk-mistieke’ Mihajlov wel terug zal keren tot de russische letterkunde.

Dat lijkt me een misvatting. Als Mihajlov inderdaad zo werkzaam is als Broekmeijer vertelt, zal hij doorgaan.

De vraag komt op hoe een man als Broekmeijer - en hij is niet de enige - Mihajlov kan aanklagen. Hoe kan hij met precies dezelfde argumenten komen aandragen als waarmee in de jaren 1957/9 de leiders van de Partij van de Arbeid ook hèm aanvielen in hun streven het sociaal-demokratisch centrum (SDC) en diens blad Socialistisch Perspektief te likwideren. Men kan de ideeën van Mihajlov bestrijden als men ze kent. Dit doet Broekmeijer niet. Ik betwijfel of hij ze kent.

Men kan niet het van moed getuigende optreden van Mihajlov aanvallen, zoals Broekmeijer doet. Zeker niet wanneer men zelf indertijd in een vergelijkbare situatie gekapituleerd heeft. Of misschien juist wel?

Heinz Neudecker