Maatstaf. Jaargang 14

[p. 455]

tekenen van tegenspraak 2

lessen in cijferen

Op reis naar Tsjechoslowakije is Westduitsland een dag lang doorgangsland. Verleden jaar heb ik voor het eerst de angst en de weerzin voor wat duits is overwonnen. Toen, en ook nu, heb ik niets van de Duitsers begrepen. De welvaart ligt er overal duimendik op. Dat wist ik voordien al. Maar om met eigen ogen te zien dat er van de oorlog niets maar dan ook niets is overgebleven, is toch wat anders. Het vervult je met een zekere bewondering voor de geleverde arbeidsprestatie. De mensen in de kleine dorpjes waar we sliepen waren vriendelijk en behulpzaam, vrij van het soort boerse achterdocht dat ons platteland nog wel wil kenmerken. Maar als het wat later op de avond wordt lopen de halzen vol met bier en bereikt de gemütligkeit het stemvolume waar ik in de oorlog als kind zo bang voor was. Dezelfde voorkomende Duitsers (handelsreizigers zo te zien) vallen nu aan op krant en bier en lezen met duidelijke instemming grote artikelen over de zoveelste rede van een duits politikus waarin ‘eindelijk’ voor Duitsland de plaats wordt gevraagd die haar in het westen toekomt. In de krant die ik heb bemachtigd staat een snerend artikel over een franse journalist die onschuldige duitse jongeren voor geld zou hebben omgekocht om bij een monument in SS-uniformen te poseren. De krant laat de jongeren verklaren dat ze het uitsluitend deden ‘om die journalist een plezier te doen’. Maar dat duitse jongeren zo naief zouden zijn, wil er bij mij niet in. Wel bij die duitse krant, die op hoge toon genoegdoening eist en opgewekt konkludeert dat de lezers nu zelf kunnen zien wat er van die hetze over het sogenannte herlevende fascisme waar is.

Drie dagen Duitsland maar, heen en weerom. Niet genoeg om veel te praten, niet genoeg om veel over het nieuwe of oude

[p. 456]

fascisme te leren, wel genoeg om Duitsland te gaan zien als een geweldige goedgesmeerde machine waar de mensen geprikkeld raken als een buitenlander alwéér over die oorlog begint en waar op het ogenblik een duidelijke anti-franse stemming heerst onder de bevolking. Van het Oosten is hier niets te merken; kulturele manifestaties uit de kommunistische landen zijn uit de boze en wie met Duitsers over de kommunisten praat krijgt twee steriotiepe verhalen:

a) hoe de Russen hun vrouwen hebben verkracht; b) hoe de Russen vertrokken, de armen tot aan de ellebogen behangen met gestolen horloges.

Daar tussen in is Tsjechoslowakije een verademing en voor de toerist zelfs een belevenis. De man aan de grens die mijn geld wisselt en ziet dat ik Nederlander ben en ‘schriftsteller’, laat enthousiast het boek zien waarin hij op dat moment zat te lezen: een tsjechische vertaling van een roman van Jan de Hartog.

Dat zal een Tsjech aan onze grens niet overkomen, denk ik weemoedig, een ambtenaar met een vertaalde Karel Capek op schoot. Maar geen verdere verhalen over Tsjechoslowakije; Maatstaf is geen reisgids. Wel lees ik er iets over de vrijlating van Lages en de minieme protesten daartegen. Dat brengt me - op de terugreis en alweer in Nederland - ertoe, een man op te zoeken die Ik goed ken. Hij is 60 jaar, in de oorlog aangesloten bij de illegale kommunistische partij, na de oorlog een verwoeste gezondheid en daarom met vervroegd pensioen, aangevuld met een uitkering van de Stichting '40-'45, op grond van een invaliditeit van 65%. Ik vraag hem naar zijn inkomen en hoe hij dat besteedt.

Zijn uitgaven:

Huur	f 75,-
Verplicht ziekenfonds	f 45,75
Diverse verzekeringen	f 12,50
Kolenspaarregeling	f 25,
Gas/licht	f 10,-
Krant, water, radiogids en diversen	f 25,-
Zakgeld van de man	f 25,-
	_____
	f 218,25 p.m.

[p. 457]

Zijn inkomsten:

Vervroegd pensioen als PTT-er	f 304,- p.m.
Uitkering Stichting '40-'45	f 101,- p.m.
	_____
	f 405,- p.m.

Dan resteert er f 186,75 plus nog eens f 60,-, die de enige dochter die net is gaan verdienen, afdraagt als bijdrage in de huishouding. Samen dus f 246,75, dat is f 53,- per week voor drie mensen. Van die f 53,- moeten ze elke week leven, daar moeten kleren van worden gekocht, de schoenmaker betaald en onverwachte reparaties (aan b.v. fietsen). Ik vraag hem hoe hij dat klaar speelt, want ik begrijp het niet hoe drie mensen daar van rond kunnen komen en evenmin hoe hij het zelf klaarspeelt om er van f 6,- zakgeld per week vogels op na te houden. De vogels blijken dan bij suksesvol fokken nog wel eens een paar tientjes op te leveren, voldoende om voer te kopen en 's winters de volière te verwarmen. Veel meer behoeften heeft hij niet. De boeken komen uit de leeszaal. Roken is hem verboden. Wat verbitterd, maar nog niet half zo erg als je zou verwachten, geeft hij een toelichting: ‘die uitkering van de stichting heb ik pas sinds een jaar of zeven. Ik kreeg dus toen, behalve de maandelijkse aanvulling op mijn pensioen, een achterstallig bedrag ineens van een paar duizend gulden. Daar hebben we thuis de boel een beetje voor beredderd: andere stoelen, een nieuw kleed, een gasfornuis voor mijn vrouw en dat soort dingen. Maar er bleef wat over. Dat heb ik weggelegd. Eerst heb ik toen over dat toch niet zo grote bedrag honderden guldens belasting betaald. De rest had ik opzij willen leggen om iedere maand het tekort wat aan te vullen zolang de voorraad strekte. Maar dat was er niet bij. Hoe ze het wisten weet ik niet, maar er bleven aanslagen komen van de belasting en ik moest betalen. Tot een belastingambtenaar die ik kende, me toevertrouwde dat ik het geld maar beter op kon maken want zolang ik dat geld daar vrij had staan, zouden ze me blijven aanslaan. Nu heb ik, tegen mijn zin eigenlijk, televisie gekocht en paar duurdere vogels.

[p. 458]

Nou is het op. Ik had het liever achter de hand gehouden’.

Ik vraag hem of die uitkeringen dan niet mee worden verhoogd, van jaar tot jaar. Dat gebeurt inderdaad wel, maar altijd mondjesmaat, altijd achteraf en altijd minder dan de prijzen stijgen. In dat opzicht spreekt het totaalinkomen trouwens voor zichzelf. Wel is er kans dat hij nu binnenkort, na een nieuw medisch onderzoek, van 65% opschuift naar een invaliditeit van 75 of 80%. Maar daar is het uitkijken mee geblazen, want wat er dan aan uitkering van de Stichting '40-'45 bijkomt, gaat van het staatspensioen weer af. Als je goed tussen de uitkeringsschalen in valt, kan het wat voordeel opleveren, maar de kans zit er zelfs in dat je er minder door krijgt.

Wanneer ik naar huis rijd, becijfer ik de ‘baten’ die een oud-illegaal aan zijn goede gedrag overhoudt: een paar honderd gulden minder per maand dan wanneer hij zich maar een beetje koest had gehouden, niet invalide was geworden en nu nog gewoon had gewerkt. En áls hij zijn mond eens los doet over de oorlog dan valt hij onder de groep obscure lieden ‘die maar nooit over die oorlog kunnen ophouden en die maar niet vergeten kunnen’. Achter mijn rug wonen de Duitsers. Je zou hem met hen kunnen vergelijken en dan uitrekenen dat het in een volgende oorlog de moeite niet loont om ‘goed’ te zijn.

Maar illegalen waren geen rekenaars. Gelukkig, voor ons. Vervelend, voor hem. Lages moest vrij, hij moest rustig en in vrede kunnen sterven en zo'n verdomde illegaal had zich maar met zijn eigen zaken moeten bemoeien.

Wim Gijsen