Maatstaf. Jaargang 13

[p. 387]

J.J. Buskes
Een bange heilsoldaat

De twee tegenspelers in de strijd om de vrijheid der evangelieprediking in de krijgsmacht, Ds Bos en Ds Diekerhof, zijn beiden van het toneel verdwenen. Ze hebben ontheffing uit hun funktie gevraagd en die is hun verleend.

In 1962 publiceerde de Generale Synode van de Hervormde Kerk Het vraagstuk van de kernwapenen, waarin een neen zonder ja's tegen de kernwapens werd uitgesproken. Diekerhof meende, dat er over dit rapport met soldaten en officieren en met legerpredikanten in opleiding gesproken mocht en moest worden. Bos, de hoofdlegerpredikant, was er tegen. Het zou het krijgsmachtsapparaat uithollen en het overheidszwaard krachteloos maken. Men kan zijn opvattingen in het hierachter volgende artikel van Diekerhof vinden. Ze staan in een brief, waarmee de strijd op principieel niveau begon. Die strijd is echter, zonder zijn principieel karakter te verliezen, vooral gestreden op praktisch niveau en wát voor een niveau. De hoofdlegerpredikant eiste van de legerpredikanten volledige solidariteit met de politiek van de nederlandse regering en de krijgsmacht als zodanig. Dit sloot ook volledige solidariteit met de navo in. Nooit mocht tegen soldaten gezegd worden: kernwapens mogen niet gebruikt worden! En als legerpredikanten er nu anders over dachten? ‘Dan kunnen de heren meteen teruggaan naar hun gemeenten!’. ‘Het is niet mogelijk hic et nunc als legerpredikant in het leger te spreken in de geest van het schrijven van de Synode der Hervormde Kerk!’

Het lust mij niet het verhaal te vertellen, hoe Bos het Diekerhof onmogelijk heeft gemaakt, zijn werk in overeenstemming met zijn overtuiging en die van de Synode der Hervormde Kerk te doen. Het is alles zó miezerig en kleingeestig, dat ik er geen zin in heb. Diekerhof werd in elk geval uit de redaktie van Reveille en Aksent - de twee organen van de Prot. Geestelijke Verzorging (pgv) - ver-

[p. 388]

wijderd en hem werd de opleiding van de legerpredikanten, die hem vele jaren was toevertrouwd, ontnomen.

Zou ik het verhaal vertellen, dan zou ik een en ander moeten meedelen over de dubieuze rol, die het ciom - een interkerkelijk orgaan voor het kontakt met de overheid, wat militaire zaken aangaat - heeft gespeeld, en stellig een boekje open moeten doen over de nog veel dubieuzer rol, die kollega's-legerpredikanten in deze strijd gespeeld hebben.

Wat die kollega's betreft volsta ik met te herinneren aan de brief, die acht staflegerpredikanten in februari 1964 aan Staatssekretaris Haex zonden. Zij deelden hem mee, dat ‘hun gebleken is, dat de Lt. Kol. Ds Diekerhof in gestes en beleid bewezen heeft dermate deloyaal te zijn dat het niet meer verantwoord is hem nog langer in zijn functie bij de opleiding legerpredikanten te handhaven’. Van de acht waren er zes hervormd. Deze heren hebben zich met hun bezwaren tegen het beleid van Diekerhof niet tot hun kerk gewend. Ze klagen Diekerhof aan bij de Staat en vonden het goed, dat hun brief door Lunshof in Elsevier gepubliceerd werd. Lunshof vond die brief geweldig. Hij heeft nu eenmaal zijn eigen kijk op de geestelijke verzorging in de krijgsmacht. Wat is de taak van legerpredikanten? ‘Ons lijkt hun voornaamste taak, met name in oorlog, het evangelie van Jezus Christus aan de dienstplichtige te verkondigen, die daaruit steun en toeverlaat kan verkrijgen in de moeilijke uren die hem te wachten staan’. ‘Men kan niet tegenstander van kernwapenen zijn en tevens geestelijke verzorger van een krijgsmacht, die van die wapens gebruik maakt.’ Geen wonder dat Lunshof een supporter van Bos was en Diekerhof beschuldigde van pogingen tot opruiïng en desertie.

Toen minister De Jong zei, dat men binnen de krijgsmacht over het gebruik van kernwapens kan diskussiëren, zei Lunshof: ‘Dat is onzin’. En dan komt het: ‘In feite is er één man die, gesteund door drie of vier collega's en door het moderamen van de Synode van de Hervormde Kerk, tracht met zijn atoompacifistische propaganda via de pgv het leger binnen te komen’. ‘De taak van de geeste-

[p. 389]

lijke verzorger is, degene die op het punt staat ons tegen demonische krachten te beschermen, te verzekeren, dat hij sterft voor een grote, goede zaak’. ‘De verkondiging van atoompacifisme in het leger dient verboden te worden.’

Twee jaar lang heeft Diekerhof gevochten. Uit de aard der zaak werd het in feite een strijd tussen Bos en Diekerhof, maar het ging om de vrijheid der prediking.

Toen alles dreigde vast te lopen, gaf het ciom een kommissie de opdracht, de hele zaak te onderzoeken en over het beleid van Bos en Diekerhof een oordeel uit te spreken. De kommissie bestond uit drie leden: Mr. W.H. Fockema Andreae, Ds W.M. le Cointre en Prof. Mr. G. Scholten. De heren waren het op geen stukken na eens, maar daarvan is naar buiten niets gebleken. Op 15 februari 1965 verscheen hun rapport, dat voor Bos vernietigend was. Diekerhof kreeg ook een en ander te inkasseren, maar dat was een kleinigheid vergeleken bij de kritiek op het beleid van Bos. Het rapport is helaas nooit gepubliceerd. Het idiote was, dat de kommissie voorstelde Diekerhof op dood spoor te zetten en Bos opdracht te geven om samen met het ciom de reorganisatie van de pgv voor te bereiden, een voorstel, dat helemaal niet in overeenstemming was met de inhoud van het rapport. Dit voorstel is dan ook door Diekerhof en de Hervormde Kerk niet aanvaard.

De strijd ging verder. Heel even scheen een door het ciom en het cio (het cio is een interkerkelijk orgaan voor het kontakt met de overheid in het algemeen) voorgestelde oplossing een einde aan de moeilijkheden te zullen maken, maar Ds Bos wilde er niet van weten en de oplossing werd door het ciom zelf en een aantal legerpredikanten gesaboteerd.

Vanwege de voorgestelde en aanvaarde oplossing vroeg Ds Bos ontheffing van zijn funktie. Vanwege de sabotage deed Ds Diekerhof hetzelfde.

Persoonlijk heb ik Diekerhof tot aan het einde geadviseerd vol te houden. Achteraf kan ik alleen maar zeggen, dat het wonderbaarlijk is, dat hij het zo lang heeft volgehouden. Het is een trieste zaak, maar ik heb er alle begrip

[p. 390]

voor, dat voor hem de grens van het toelaatbare en draagbare bereikt was.

Na zeventien jaar beëindigde hij zijn werk als legerpredikant.

Op de voorpagina van Hervormd Nederland schreef de sekretaris van de Synode der Hervormde Kerk een fel artikel: ‘Ds Diekerhof legt zijn werkzaamheden neer’. Een heel grote kop: ‘Strijd om de vrijheid van evangelieverkondiging in de krijgsmacht’. Het artikel deelt mee, dat de Synode altijd achter en naast Ds Diekerhof heeft gestaan. Van de Synode ontving Diekerhof een brief, waarin hij bedankt wordt voor zijn strijd voor de vrijheid der evangelieverkondiging en aan het ciom zond de Synode een krachtdadige brief, vol verontwaardiging.

Het staat voor mij vast, dat de Synode en haar sekretaris het eerlijk menen, maar het staat evenzeer voor mij vast, dat als er direkt aan het begin zo'n artikel op de voorpagina van Hervormd Nederland had gestaan en de Synode naar buiten meer had laten merken, dat ze naast en achter Diekerhof stond, alles anders zou zijn verlopen. De Synode stond naast en achter Diekerhof, stellig, maar ze heeft hem tijden lang in de kou laten staan vanwege allerlei gevoeligheden ten opzichte van de andere kerken. Ze heeft hem hele perioden zijn strijd, die hij streed voor de kerk - plaatsvervangend - heel alleen laten strijden. Zo gaat dat in de geschiedenis der kerk: een aarzelend en weinig dapper beleid.

De zaak, voor welke Diekerhof gestreden heeft, blijft intussen aan de orde. Daarin gaat het om twee dingen: de vrijheid van evangelieverkondiging in de krijgsmacht en de reorganisatie van de pgv. Er ligt een voortreffelijk georganisatie-ontwerp van Diekerhof bij de Synode. Hij legt nadruk op twee gedachten: de krijgsmachtpredikant staat in dienst van de kerk en niet in die van de Staat en de hierarchie in de organisatie moet verdwijnen, geen militaire rangen meer!

Tot op dit ogenblik is het krijgsmachtpredikantschap naar mijn overtuiging een vierkante cirkel. Als ernst gemaakt wordt met wat Diekerhof in zijn zeer goed doordacht ont-

[p. 391]

werp voorstelt, komen we een heel eind verder. Maar daar zal voor gevochten moeten worden, met iets van de verbetenheid, waarmee Diekerhof twee jaar lang gevochten heeft.

Wat afschuwelijk is?

Dat de bedreiging van de vrijheid der evangelieverkondiging niet van de kant van de overheid komt. U moogt raden van welke kant ze wél komt. Als U goed raadt, weet U meteen, wie er bezwaren hebben tegen het afschaffen van de militaire rangen.

Misschien kan ik U bij het raden helpen.

Een hervormd legerpredikant - één van de acht, die Diekerhof bij de Staatssekretaris aanklaagden - schreef een paar jaar geleden in de Militaire Spectator: ‘Er is geen enkel bezwaar tegen, als de militaire commandant het werk van de geestelijke verzorging wil zien als een bijdrage tot het bereiken van zijn doel: het bereiken van een zo hoog mogelijk moreel... Het opvoeren van de geestelijke weerbaarheid tegen de moreel-geestelijke agressie en druk dient de geestelijke verzorger te zien als behorende tot zijn primaire taak, indien hij deze weerbaarheid grondt op godsdienstige grondslag’. Over Bos zei deze legerpredikant: ‘Hij kent de parate troepen en de noodzaak om bij deze onderdelen de religieuze en de cultuurdefensionale vorming uit te oefenen’. Hij heeft ook een dienstgebed: ‘Wij danken de Here God, dat we onder de navo-vlag mogen dienen’. Je gaat je gang maar. En er zijn er nu eenmaal heel wat, die als legerpredikanten meer een militaire dan een kerkelijke instelling hebben.

Diekerhof zegt: ‘Ze hebben mijn werk kapot gemaakt, maar ik zal er op blijven hameren, dat de vrijheid om te spreken gegarandeerd moet zijn. Geestelijke verzorging hoort te zijn: kritische begeleiding van het militaire denken en het is de vraag of de pgv nog is wat ze hoort te zijn. De geestelijke verzorger is de man, bij wie de jongen met zijn vragen moet aankloppen, zegt men. Jazeker, alle vragen, of het gaat om heimwee of zaken van sexualiteit. Maar als hij wezenlijke vragen ziet in de spanning tussen de oorlog en de vrede, dan sturen ze hem met een kluitje in het

[p. 392]

riet van Romeinen 13. Zoiets is nou godgeklaagd’.

Als een van de weinigen, die de hele geschiedenis van maand tot maand hebben meegemaakt, durf ik te zeggen: Diekerhof was een van onze beste legerpredikanten, omdat hij niet een predikant van maar vóór het leger was, en hij is door een aarzelende kerk voor de haaien gegooid. Wat zijn we toch een bange naïevelingen en geslepen handigerds. Wat zijn de meeste verbi divini ministri hardnekkige konformisten. En wat is de kollegialiteit van vele dominees beneden peil. De kerk is altijd weer een achterlicht in plaats van een koplamp.

Maar Diekerhof heeft zijn strijd gestreden, soms naief en emotioneel, maar altijd moedig, trouw en onbaatzuchtig.

Diekerhof komt uit de kring van het Leger des Heils. Zijn vader hebben ze met rotte tomaten gegooid. De zoon is geen ander lot beschoren geweest. Laat een kollega hem mogen verzekeren, dat hij als legerpredikant een goed heilsoldaat is geweest. De rotte tomaten van Bos en andere, kollega's, Lunshof en konsorten, moet hij maar beschouwen als ridderorden.

Wat meer van zulke ‘bange’ heilsoldaten zou de kerk en de wereld geen kwaad doen.