Maatstaf. Jaargang 12

[p. 329]

Kees Holierhoek
Divina Praesentia

Hij zat nog met zijn vader en moeder te eten toen de kerkklok van kwart voor zeven luidde. Hij trok zijn zwarte jack aan en haastte zich de trap af naar buiten. Als ze er maar is, dacht hij terwijl hij zich in de richting van de kerk haastte. Het was die dag warm geweest, maar nu bracht de zeewind verkoeling. Hij kon het weer niet laten steeds één stoeptegel bij het lopen over te slaan. Ik loop weer op de oneven nummers, dacht hij. Het komt door de lengte van mijn benen. Pas als ik groter ben, zal ik me van deze regelmaat kunnen bevrijden.

Bij de kruidenier sloeg hij de hoek om en zag dat er al mensen op weg naar de kerk waren. Daarom liep hij het laatste eindje hard, ging de kloostergang in en opende de sacristiedeur.

Karel had zich al aangekleed.

- Je bent aan de late kant, zei de koster die met zijn aansteker het kooltje voor het wierookvat aanstak. Het verspreidde een weeïge lucht, want er blijven altijd wel wat oude wierookkorrels in het schaaltje liggen.

- Ik weet het, zei Joost, maar we aten later dan anders. Hij graaide langs de zwarte togen in de kast, zocht er zijn maat tussenuit en trok hem aan. Er ontbraken zeker vijf knoopjes aan de sluiting. Maar hij had nu geen tijd meer om een andere uit te zoeken. Hij voelde zich vreemd gespannen. Als ze er niet is, vind ik er niets aan, dacht hij. Ik breng haar straks naar huis, tot het pontje. Dan zal ik naar haar blijven zwaaien tot ze aan de overkant is. Hij vouwde de witte superplie die op het kleine tafeltje lag, open en gooide hem over zich heen. Een paar tellen kon hij niets meer zien, tot zijn zoekende armen de mouwen gevonden hadden en hij zijn hoofd door de halsopening stak.

- Ik heb het wierookvat, zei Karel terwijl hij de rug van zijn rechterhand langs zijn grote neus haalde, - ik sta het eerst op de lijst.

[p. 330]

Met rustige bewegingen zwaaide hij het wierookvat langzaam op en neer. Bij elke zwaai gloeide het kooltje even op.

- Breng het alvast maar weg, zei de koster.

Karel verliet de sacristie om het vat aan de houder op het priesterkoor te hangen. Joost pakte het scheepje en ging op de vensterbank zitten. De koster schikte nog wat aan de paramenten, zuchtte diep bij zijn laatste inspectie en ging toen de kerk in om de kaarsen aan te steken.

Als ze vanavond niet komt, dan zie ik haar misschien morgenavond wel, dacht Joost. Dan breng ik haar morgenavond naar huis. Eigenlijk zou ik het haar morgen op school moeten vragen, maar ik weet niet of ik dat durf. Mijn vriendjes zullen me uitlachen.

Hij deed het deksel van het scheepje open en pakte tussen duim en wijsvinger een paar wierookkorrels. Ze waren hard en sommige hadden een grillige vorm. Hij liet een grote op de grond vallen en trapte hem fijn. Met zijn voet veegde hij het gruis onder de verwarming.

Met een vuurrood hoofd - blijkbaar had hij zich erg gehaast - kwam de kapelaan binnenstormen.

- Zo Joost, hijgde hij en kneep hem even in zijn schouder.

- Dag kapelaan, zei Joost. Hij durfde de kapelaan niet aan te kijken en hoopte dat de koster of Karel gauw terug zouden komen. De kapelaan begon zich haastig aan te kleden. Joost zag hoe zijn mond woorden vormde zonder te spreken. Blijf van me af, dacht hij, wat moet je aan mijn schouder!

Toen kwamen de koster en Karel samen de sacristie binnen.

- Is er nog iemand?, vroeg de kapelaan.

- Gaat wel, zei de koster. Ik heb de sleutel naast het tabernakel gelegd.

- Goed, zei de kapelaan, je moet wel eens een keer naar het velum kijken. Er is iets met de sluiting aan de hand. Gisteravond heeft de pastoor er erg veel narigheid mee gehad.

- Ja, dat weet ik. Daarom heb ik nu maar het nieuwe opgehangen. Ik zal er wel eens naar kijken.

De koster hielp de kapelaan de koorkap omslaan.

[p. 331]

- Het is geloof ik tijd om te gaan, zei de kapelaan.

De koster knikte. Ze gingen het trapje op dat naar de kerk leidde, de koster voorop, dan Karel en Joost en de kapelaan als laatste. De koster hield de deur naar het priesterkoor voor hen open. In de kerk was het heerlijk koel.

Ze zat in de voorste bank en keek naar hem. Hij kon haar maar even zien, toen moest hij zich weer naar het altaar wenden. Hij bleef staan om de priester te laten passeren en gedrieën knielden ze. Snel trok hij het kussen weg, zodat de kapelaan de altaartreden kon bestijgen. Begeleid door het orgel begon het koortje achterin de kerk te zingen. De kapelaan opende het tabernakel, deed de hostie in de monstrans en plaatste hem tussen de sluiers bovenop het tabernakel. Joost rinkelde even met de koperen bel. Hij wist Agnes achter zich, maar keek niet om. Hij staarde naar het hart van de monstrans waar het ronde schijfje brood zichtbaar was. Je kon de afbeelding van Christus aan het kruis vrij duidelijk zien. Als God hier werkelijk is, dacht hij, dan kan de duivel niet ver zijn. Die twee horen bij elkaar. Waar de een verdwijnt, verschijnt de ander.

Hij zag dat de kapelaan ging staan voor het uitspreken van de gebeden. Het was eigenlijk meer zingen dan spreken. Het koor antwoordde met een op één toon gezongen ‘Amen’. Toen begon de kapelaan aan het rozenhoedje. Als een klok galmde zijn stem door de kerk, vijftig keer: ‘Wees gegroet, Maria, vol van genade...’. Het antwoord van de gelovigen klonk veel minder vastberaden, eerder aarzelend. Er was iemand die na elk antwoord de kriebel uit zijn keel moest hoesten.

Joost luisterde scherp of hij Agnes' stem kon horen. Af en toe leek het er wel op, maar hij was er niet zeker van. Vreemd, dacht hij, God vóór mij, Agnes achter mij. Als ik naar God kijk, kan ik Agnes niet zien en als ik naar Agnes kijk, zie ik God niet. Het is alsof ik een keuze moet doen.

Plotseling werd hij bang dat hij flauw zou vallen zoals een paar maanden geleden tijdens een plechtig lof, toen hij met een kaarsenstandaard in de hand van de bovenste altaartrap was gevallen. Bijna waren de gordijnen toen nog in brand gevlogen. Hij had het aan voelen komen: hij was

[p. 332]

beurtelings warm en koud geworden en wist van verhalen van anderen dat het fout zou gaan. Toch was hij blijven knielen, tot het te laat was om nog op te staan: als in een afgrond sloeg hij achterover. Toen hij bijkwam lag hij op een stoel in de sacristie en de koster stond voor hem met een beker warme melk. Veronderstel dat het nu weer zou gebeuren. Om de gedachte kwijt te raken begon hij aan zijn mouw te frunniken, ging wat verzitten, draaide zich half om en sloeg zijn toog nog eens over zijn schoenen. Gelukkig begonnen ze gauw aan de litanie. Hij haalde verlicht adem. Het gevaar was geweken, hij zou geen nederlaag lijden.

De gebeden en gezangen werden voortgezet. Hij hield de kapelaan het scheepje voor, zodat hij met het schepje de wierookkorrels op het al half verbrande kooltje kon strooien. Als je je gezicht vlak boven het kooltje hield, gingen je ogen tranen. Al heel gauw hing het hele priesterkoor vol met wierook. Als ik straks buiten op de kade loop, kun je nog in mijn kleren de wierook ruiken, dacht hij. Ik draag dit nog uren met me mee. Een bijzonder fijne neus zou misschien zelfs morgen nog sporen van wierook waarnemen.

Bij de zegening met de monstrans schudde hij vijf keer de koperen bel die op een van de altaartrappen stond. Als ze maar niet meteen naar huis rent, dacht hij terwijl hij het velum van de kapelaan aanpakte, want dan kan ik haar misschien niet meer inhalen.

Toen ze weer in de sacristie terug waren, bonsde zijn hart. Zo snel mogelijk rukte hij zijn superplie over zijn hoofd, scheurde bijna zijn toog open en trok zijn jack aan.

- Zo zo, merkte de koster schamper op, jij hebt een haast zeg. Kun je niet even helpen opruimen?

Joost schudde zijn hoofd. Verrek maar, dacht hij.

De kapelaan die zich al bijna van zijn gewaden ontdaan had, keek naar hem en zei:

- Ik moet je even spreken, Joost. Kom je straks even mee naar mijn kamer? Het gaat over het misdienaarsreisje van aanstaande zondag.

- Ik heb geen tijd, zei Joost. Hij dacht: nu is het tijd, nu moet ik mij bevrijden. - En ik kom hier niet meer. Zoekt U

[p. 333]

voor morgenavond maar een andere misdienaar.

- Een andere misdienaar?, herhaalde de kapelaan verbaasd. Wat bedoel je precies, Joost?

- Ik kom hier niet meer.

Hij rende de sacristie uit, de kloostergang door en stond buiten. Ze was nergens meer te zien. Hij rende de straat door en zag haar op de kade lopen. Af en toe keek ze achter zich. Toen ze hem aan zag komen hollen, zwaaide ze naar hem en bleef op hem staan wachten.

- Dag Joost, zei ze, toen hij bij haar was.

Hij voelde zich verlegen worden. - Dag Agnes, zei hij. Ik loop een eindje met je mee, als je het goedvindt. Ik zag je in de kerk. Je hebt mij zeker ook wel gezien?

Ze lachte: - Je was toch misdienaar vanavond in het lof. Natuurlijk heb ik je dan gezien.

Fijn om zo samen met haar op te lopen, dacht hij. Ze loopt precies goed: niet te langzaam en niet te vlug. Af en toe keek hij even opzij om haar te zien. Ze had donker haar dat door de zachte wind naar achteren geblazen werd. Haar ogen glimlachten voortdurend.

- Morgenavond ben ik er niet, zei hij, ik ben geen misdienaar meer.

Ze keek hem verbaasd aan.

- Ik heb het vanavond tegen de kapelaan gezegd, verduidelijkte hij, ik heb er geen zin meer in.

- Waarom niet? Het lijkt me best leuk.

- Jullie begrijpen die dingen niet. Op een gegeven ogenblik ben je het zat, dan scheid je ermee uit. Ik heb het hun vanavond verteld.

- Morgen weten mijn vader en moeder het. Als ik het hun zelf niet vertel vanavond, komt de kapelaan het hun morgen vertellen.

- Nou ja, zei ze en trok haar schouders even op, ten slotte moet je het zelf weten. Als je er geen zin meer in hebt, moet je ermee ophouden. Dat zei mijn vader ook toen ik van de gymnastiekvereniging af wou.

Joost knikte. - Groot gelijk, zei hij, groot gelijk, maar toch is dit wat anders.

- Hoezo dan?

[p. 334]

- Ik weet het niet precies, maar toch is dit wat anders. Hij dacht even na, zei toen: - Kijk, misdienen heeft met God te maken, gymnastiek niet.

- Ja, dat is zo, zei ze. Toen zwegen ze een poos. Ze liepen de kade af tot het pontje. Ik moet het haar zeggen, dacht Joost, het moet.

- Ik wandel veel liever met jou dan dat ik misdienaar ben, zei hij. Hij schrok zelf van zijn woorden toen ze uitgesproken waren.

Ze lachte: - Maar God is toch belangrijker dan ik? God dienen is het mooiste wat er bestaat.

- Ja, zei hij, maar met God kun je niet wandelen, met jou wél. Ik loop liever met jou dan dat ik God dien.

Hij keek even achter zich om te zien of iemand anders zijn woorden gehoord had. Ze keek hem ernstig aan, een beetje achterdochtig leek het wel.

- Maar God is toch belangrijker dan ik, zei ze nog eens.

- Ik vind jou veel aardiger dan God.

- Maar in de katechismus staat dat je het meest van God moet houden, dat heb je zelf geleerd. Als je niet van God het meest houdt, doe je zonde.

Ja, dacht hij, ik heb gezondigd. Ik zal mijn straf wel krijgen. En toch ga ik niet meer terug.

- Misschien, zei hij, misschien heb ik gezondigd. Maar toch ga ik niet meer terug. Ik ben geen misdienaar meer en ik word het ook nooit meer.

- En als je vader dat niet goed vindt?, vroeg ze.

- Al geeft hij me elke dag een pak slaag: ik ga niet meer terug.

- Nou, zei ze met bewondering in haar stem, je hebt er wel wat voor over. Ik zou het niet durven.

- Ik wel.

Hij voelde zich sterk als nooit te voren. Het was alsof hij alles zou kunnen verdragen wat men hem aan zou doen. - Ik ga mijn eigen weg. Het kan me niet schelen wat mijn vader ervan zegt.

Ze waren bij het pontje gekomen.

- Ik moet hier overvaren, zei ze. Bedankt dat je zover met me meegelopen bent.

[p. 335]

Het pontje was van de overkant op weg naar waar ze stonden.

- Zwaai je naar me?, vroeg hij.

- Natuurlijk, zei ze glimlachend. Ik zal naar je zwaaien.

Even giechelde ze alsof ze het een gek idee vond.

God ziet mij hier staan naast Agnes, dacht hij. Hij zal wel boos op me zijn. Hij zal me straffen, dat weet ik zeker. En toch ga ik niet meer terug. O wat zal hij boos zijn. Ik mag wel goed uitkijken dat hij me niet te pakken krijgt. Hij is slimmer dan alle mensen bij elkaar. Maar we zullen zien.

- Dag, zei Agnes en stapte het pontje op. Er kwamen nog een paar mensen aanlopen die meewilden.

- Zo, zei de veerman, mot je je meissie geen zoentje geven, Jan? Het is een verdomd leuk grietje joh. Als ze niet zo jong was, zou ik er zelf wel werk van willen maken. Terwijl het pontje naar de overkant voer, zwaaide ze. Hij zwaaide terug. God zal me straffen, dacht hij en liep zwaaiend achteruit de kade over. Plotseling hoorde hij gepiep van remmen: het leek een koor van hoge meisjesstemmen. Hij kon nog net voor de auto wegspringen. Zie je, dacht hij geschrokken, hij is al begonnen, ik zal heel goed uit moeten kijken.

Leiden, 12 maart 1964