Maatstaf. Jaargang 11

[p. 653]

Tekenen van tegenspraak

Een cultuurstaat wordt minder gekenmerkt door de aanwezigheid van cultuur dan door de verspreiding van degenen die daaraan enige waarde hechten. Dit geldt in het bijzonder voor ambtenaren. De dropping van beschaafde ambtenaren buiten het culturele departement is belangrijker dan daarbinnen. De cultuurstaat in zijn optimale vorm schaft het culturele departement af. Wij zijn zover nog niet. Prof. Dr. W. Drees Jr. maakt ons dit nog eens duidelijk in zijn pre-advies voor de Vereniging voor de Staathuishoudkunde. Tot goed begrip diene, dat de heer Drees directeur is van de rijksbegroting, dat wil zeggen opperbewaker van onze begroting. Deze wetenschap kan terstond worden vergeten, want het pre-advies wordt voorafgegaan door de volgende mededeling: De verantwoordelijkheid voor de inhoud van dit pre-advies blijft voor rekening van de auteur. Het pre-advies is in genen dele te beschouwen als een uitspraak van de dienst waaraan de auteur is verbonden. Komaan, laat ons zien, wat de heer Drees privatim op de pagina's 34, 35 en 36 over de kunstsubsidies zegt, daarbij geassisteerd door de heer P.B. van den Hoven, groot bewaker voor 's Heren aangezicht, maar stellig ten behoeve van dit pre-advies vermomd als een toevallige voorbijganger. De heer Van den Hoven heeft enige grafieken getekend, waaruit blijkt dat het bezoek aan toneel, concerten en ballet dalende is. Deze, in de avonduren vervaardigde, statistieken laten zien, aldus de heer Drees, dat het publiek niet bereid is de kostprijs voor de kunstconsumptie te betalen. [Dat zou bij stijgend bezoek ook niet het geval zijn, maar daarover een andere keer.] Men zou een echtpaar, dat de opera bezoekt, en dat bij een entreeprijs van zeven gulden vijftig gulden subsidie krijgt, kunnen vragen of het die vijf tientjes niet liever thuis contant ontvangt. Aldus de heer Drees in zijn vrije tijd. Hij gaat nog verder in deze zinvolle vrije-tijdsbesteding. Voorzover subsidies dienen voor een behoorlijke salariëring, is dit prettig. Maar het lijkt wel onvoldoende grond voor, subsidiëring; indien er geen vraag meer is naar een produkt kunnen producenten beter wat anders gaan doen. En verder: het voornaamste officiële motief is bevordering van het culturele leven, maar voor de culturele opvoeding is het nederlandse volk, aldus nog steeds de heer Drees, ongevoelig. De vraag rijst, of deze stimulering doelmatig is, of dat zij niet beperkt zou kunnen worden tot de jeugd en tot [ik kan het ook

[p. 654]

niet helpen, J.K.] inheemse kunstvormen zoals toneel en muziek. Ach, luister nog even. Over de subsidies aan schrijvers. Pleit men daarvoor omdat er te weinig boeken zouden zijn? Of om een aantal mensen gelegenheid te geven naar eigen smaak iets onverkoopbaars te produceren? Nu, dat was het. Zullen we maar blij zijn, dat de heer Drees zijn pre-advies als persoon en niet als ambtenaar heeft geschreven? Dat zijn dienst er volstrekt buiten staat? Ja, dat zullen we.

j. kassies

P.S. De verantwoordelijkheid voor de inhoud van dit teken blijft voor rekening van de auteur. Het teken is in genen dele te beschouwen als een uitspraak van de dienst waaraan de auteur is verbonden.

j.k.

‘Beperkte demokratie’

Een belangrijk deel van de oorzaak van de politieke stagnatie sinds jaren in Nederland ligt in de twee koncentraties ter linkerzijde: de partij van de arbeid en het N.V.V.

Als er ter lingerzijde geen initiatieven worden genomen, is er geen vooruitgang, op zijn best stilstand.

In de twee linkse koncentraties is een verschijnsel opgekomen dat men zou kunnen definiëren als ‘beperkte demokratie’. Dit verschijnsel is een rem op politieke vooruitgang. Onder ‘beperkte demokratie’ zou ik willen verstaan dat de normale demokratische informatie, diskussie en besluit-procedure beperkt wordt tot de organisatorische top (in het geval van de p.v.d.a,: het partijbestuur en de tweede-kamerfraktie), waarna die organisatorische top zich monolitisch opstelt tegenover de leden. Slechts zelden, bijv. als er een zódanig meningsverschil is dat er twee gelijke groepen ontstaan, bemerkt men hiervan iets buiten de top. In het algemeen worden de leden niet gewaar wie welk standpunt verdedigt of verdedigd heeft, en met welke mate van (wan)sukses. Zo wordt de mogelijkheid tot fraktievorming en meningsvorming binnen de gehele partij weggenomen, omdat de top onderling solidair is en de minderheid zich binnenskamers al schikt en er geen behoefte aan of moed toe heeft een fraktie binnen de partij te vormen.

In de praktijk wordt de oppositie binnen de organisatie van onderop gevoerd. Ze blijft echter van minimaal effekt, juist omdat niemand uit de top er zich mee wenst te identificeren. Slechts in perioden van grote sociale breuken komt de meningsvorming binnen de organisatie weer tot stand, noodgedwongen. Het lijkt er op, dat de momenteel bestaande onrust

[p. 655]

op het loonfront zulk een zuiverende werking heeft. Enkele voorbeelden uit het recente verleden kunnen de werking van de ‘beperkte demokratie’ illustreren.

Vorige herfst werd in de tweede kamer de kwestie van het aardgas behandeld. Zoals later bleek, en nu vrij algemeen bekend is, waren er binnen de tweede-kamerfraktie van de partij van de arbeid verschillende stromingen. Een groep (de meerderheid) was het wel ongeveer eens met de voorstellen van de toenmalige minister van ekonomische zaken De Pous, zag bepaald niets in nationalisatie van het aardgas omdat dit niet ‘haalbaar’ werd geacht, en vreesde bij een dergelijke eis in de tweede kamer een uiteindelijk slechter resultaat te boeken dan bij een plus minus meezingen met De Pous. De aanvoerder van deze groep was Nederhorst. Er was een andere groep, geleid door Vondeling, de fraktievoorzitter, die nationalisatie voorstond. Deze groep was in de minderheid, en konformeerde zich in de praktijk aan het ‘haalbaarheidsstandpunt’ door in het openbaar te zwijgen.

Onlangs sprak Vondeling in een rede te Velzen zijn verontrusting uit over het aardgasbeleid. Hij noemde het een fout, het gas in partikuliere eksploitatie te hebben gegeven.

Bij een andere gelegenheid bleek de werking van de ‘beperkte demokratie’ op een andere wijze. Op het achtste partijkongres van de partij van de arbeid in maart 1961 werd bij enkelvoudige kandidaatstelling Suurhoff tot partijvoorzitter gekozen. Nog geen 16 maanden eerder kon hij het bij een verkiezing voor lid van het partijbestuur, waar velerlei kandidaten optraden (32), niet tot het benodigde aantal stemmen brengen. (Dit was op het 7e partijkongres in november 1959). Er bestaat de mogelijkheid dat Suurhoff in dat dikke jaar sterk in populariteit was gestegen. Ik acht die mogelijkheid niet groot. Het is veeleer de ‘beperkte demokratie’, die hier haar werking deed gelden. Uit de top wilde niemand tegenkandidaat zijn. Elke (per definitie) onbekende kandidaat uit de lagere partij zou bij stemming slechts een minimale hoeveelheid aanhang hebben gekregen, en daarom was hij er niet.

Slechts als er in de top een splitsing plaatsvindt in b.v. twee gelijke delen, merkt de buitenwacht hiervan iets. Dan valt de fraktie-discipline, en ontstaat er de mogelijkheid van ‘vrije demokratie’. Dit gebeurde b.v. bij de behandeling van het Nederlands-Westduitse verdrag in de tweede kamer in februari. Toen viel de p.v.d.a.-fraktie in precies twee gelijke delen uiteen: een deel (pro het verdrag) o.l.v. Patijn, een deel (kontra

[p. 656]

het verdrag) o.l.v. Scheps. Voor velen in partij en land ging er toen een veiligheidslampje branden, en ging er iets als een meningsvorming optreden.

Verschijnselen als deze zijn zeer gevaarlijk. Doordat zo de vernieuwende funktie van links wordt afgesnoerd, ontstaat er politieke stagnatie die slechts voordelig kan zijn voor uiterst rechts.

h. neudecker