Maatstaf. Jaargang 10

[p. 643]

J. Meulenbelt
Vier stakkers

In de jaren 1940/45 zijn ongeveer 280.000 Nederlanders en hier te lande gevestigde personen overleden, die in leven gebleven zouden zijn als er geen oorlog was geweest. Van die ongeveer 280.000 personen zouden ongeveer 170.000 personen in leven zijn gebleven als er geen nationaal-socialistisch regiem was geweest. Voor de ongeveer 10.000 aan het oostfront gesneuvelde nederlandse jongens van de Waffen-ss hebben wij de Duitsers niet om rekenschap gevraagd, al hadden we dat kúnnen doen. De ongeveer 110.000 gewone doden [slachtoffers van gevechtshandelingen, van torpederingen, van bombardementen, van de daling in de volksgezondheid en van de in oorlogen onvermijdelijke doodvonnissen] hebben wij - oorlog is oorlog - de Duitsers nauwelijks aangerekend. De 160.000 ongewone doden hebben wij langs gerechtelijke weg vergolden met het nazibloed van 40 niet-gegratieerde terdoodveroordeelden. Eén tegenover vierduizend! Hebt de nazi lief als uzelf - het is bijna gelukt.

Toegegeven: we hebben in 1945 een kleine 150.000 lieden gevangen gezet. Maar die werden bijna allen, en wel zonder gemarteld te zijn, vroeger of later [meestal vroeger] in vrijheid gesteld. De enigen, die niet de vrijheid herkregen, zijn de veertig geëxecuteerden, waarop hierboven werd gedoeld, de in gevangenschap overledenen en de welgeteld vier nietgefusilleerde delinquenten, die het zó bar hebben gemaakt, dat zij, na door gratie in staat te zijn gesteld het eeuwige voor het tijdelijke te verwisselen, door geen verdere gratiegolven uit hun cellen konden worden gespoeld.

Men moet kennelijk een getraind beoefenaar van het strafrecht zijn om tot de overtuiging te kunnen komen, dat wij met onze liefde voor de nazi toch nog te karig zijn geweest. In het Nederlands Juristenblad van 5 januari 1963 hebben professor mr. J.M. van Bemmelen en professor mr. W.P.

[p. 644]

J. Pompe, hoogleraar in het strafrecht sinds ruim dertig resp. sinds bijna veertig jaar, een betoog van nauwelijks een bladzijde geleverd waaruit men kan opmaken, dat het naar hun mening hoog tijd wordt om ook de laatste vier gevangen gehouden nazi's uit de bredase strafgevangenis te ontslaan.

Dit betoog komt, geparafraseerd en samengevat, hierop neer, dat massamoordenaars hetzelfde recht zouden hebben op een vrije levensavond als gewone moordenaars; dat zedenverruwing en zenuwspanningen in oorlogstijd ook ten aanzien van massamoordenaars verzachtende omstandigheden zouden zijn; dat de onderhavige vier onder zware druk van de nationaal-socialistische dictatuur zouden hebben gestaan in plaats van deze druk te hebben uitgeoefend; dat ook massamoordenaars reclasseerbaar zouden zijn; dat massamoordenaars gelijk ieder ander de menswaarde zouden bezitten, die niet door een levenslange gevangenschap mag worden geschonden; en dat het nederlandse volk edelmoedig zou moeten zijn omdat de wereld daar zo'n behoefte aan zou hebben.

De hoogleraren hebben in hun van a tot z absurde verhaal nagelaten, eraan te herinneren, dat Aus der Fünten, Fischer, Kotälla en Lages tot de doodstraf, niet tot levenslange gevangenisstraf zijn veroordeeld en dat hun levenslange gevangenisstraf door gratie is ontstaan. Zelfs de geschoolde lezer van het genoemde vakblad kan daardoor verzuimen te bedenken, dat deze ss-ers, die alleen al door het embleem op hun uniformpet met de dood vertrouwd zijn geweest, de eigen dood hebben geschuwd en om hun levenslange gevangenisstraf hebben gevraagd. Weliswaar zullen zij dat, de menselijke zwakheid van hun tegenstanders kennende, hebben gedaan in de hoop, dat zij na vele jaren opnieuw voor gratie, en daarmee voor invrijheidstelling, in aanmerking zouden komen, maar dat neemt toch het feit niet weg, dat zij zichzelf onnodig in hun afschuwelijke situatie hebben gebracht.

Ik zie in, dat iemand die zich van de onpeilbare afschuwelijkheid van deze situatie rekenschap geeft, er toe komen

[p. 645]

kan zich af te vragen, of aan die situatie een einde kan worden gemaakt. Ook zie ik in, dat zo iemand dermate begaan kan zijn met de situatie van welke medemens ook, dat hij de neiging voelt die vraag bevestigend te beantwoorden, zelfs ten aanzien van de grote vier van ons gevangeniswezen. Wat buiten mijn bevattingsvermogen valt is, dat ervaren hoogleraren in het strafrecht zichzelf met schijnargumenten zó ver van het strafrecht kunnen verwijderen, dat zij ook de strafplicht - hier in de zin van de plicht tot handhaving van een niet op te heffen straf - uit het oog kunnen verliezen.

Niets in hun ongemotiveerd gebleven suggestie wijst er op, dat de indieners zich behalve de situatie in de strafgevangenis ook de situatie in Duitsland bewust zijn geweest. Zij komen er mee op een moment, dat enige van de belangrijkste processen tegen oorlogsmisdadigers in dat land nog moeten beginnen en andere alleen zullen kúnnen beginnen voor zover de opsporingsapparaten ijverig genoeg zullen zijn om de verdachten te ‘ontdekken’ vóór de nabije dag, na welke alle nog niet gedagvaarden voor altijd vrijgesteld zullen zijn van het afleggen van verantwoording. Weten de hoogleraren niet, dat er neigingen zijn die zelfs de meest onverdachte paladijn van de menslievendheid moet onderdrukken? Het is toelaatbaar, voor een individu heel wat over te hebben, zelfs als dat ten koste van de samenleving gaat, maar dat wil toch niet zeggen, dat men het recht heeft juist de ergste nog levende oorlogsmisdadigers tot object van menslievendheid te maken wanneer de mensheidlievendheid daaronder lijdt.

De vrijlating van de vier zou toelaatbaar kunnen zijn, wanneer men in Duitsland ernstig doende was zich van zijn nazi-smetten te bevrijden. Nu allerwege in dat land naar de gunst van de nazi's wordt gedongen, moet een dergelijke vrijlating als ontoelaatbaar worden beschouwd. Zelfs de enige in ons land, die zich voor het lot van de vier verantwoordelijk mag achten, te weten de minister van justitie, zal moeten tonen dat te beseffen. Beseffen deed hij het in 1960 nog niet.

En dan heb ik het nog niet eens over de kwetsing van de

[p. 646]

gevoelens van de nog levende slachtoffers van de vier genoemde nazi's gehad! Ook de gevaren, die een al te grote menslievendheid, als een vorm van decadentie, voor de samenleving heeft, heb ik niet ter sprake gebracht.

Niet vier mensen zijn het, die in ons land een lot moeten dragen dat voor anderen ondragelijk lijkt. Een speling der natuur, een geboortetrauma, een lichtvaardigheid bij de samenstelling van een chemisch product kunnen de oorzaak zijn van een levenslang lijden, dat niet: lichter zal zijn dan het lijden, dat de vier nazi's zichzelf door hun gratieverzoek hebben aangedaan.

Er zijn stakkers waarvoor wij niets wezenlijks kunnen doen, tenzij wij het aandurven hen van de plicht tot leven te ontheffen. Ik zou willen weten, hoe het duo Van Bemmelen/Pompe denkt over de moeder, die haar softenonbaby een ondragelijk lot heeft bespaard. Men kan de vier in Breda voorlopig werkelijk niet helpen. Of het zou moeten zijn, dat iemand hun een capsule verschafte als die welke hun Reichsführer-ss doorbeet toen hem het masker werd afgerukt.