Maatstaf. Jaargang 10

[p. 152]

Mischa De Vreede
Scharminkel

We hadden een hele dag in de trein gezeten. Beschermd door engelse soldaten reden we door verwaarloosde rubberplantages en bossen. Bij de wrakke bamboe-gebouwtjes die hier en daar langs de rails stonden, hingen soms oude vaderlandse vlaggen waar de blauwe baan was afgescheurd.

In Medan werden we in een hotel ontvangen. Er waren wc's met trekkers en alle kinderen maakten er schreeuwend gebruik van. Toen we bij het huis aankwamen, was het al donker. Ons huis, want het was hetzelfde als waar we jaren geleden uit waren weggevoerd.

Geen bedienden wachtten ons op, maar een man die we niet kenden en die ons handenwrijvend vertelde dat er al enige families in ons huis waren gevestigd: men had nu voor ons, omdat wij immers de oorspronkelijke bewoners waren, de twee voorkamers ontruimd.

- Twee hele kamers voor ons alleen! dacht ik trots en ik liep gauw naar binnen.

- Wat een ruimte, - zag ik en achter mij hoorde ik mijn moeder - schoon leeg! zeggen. We zetten onze bagage neer. De handenwrijvende man zei dat er wel elektriciteit was, maar dat hij geen gloeilampje meer voor ons had.

Ik was erg moe, opeens. Ik rolde zelf mijn bultzak uit en ik vroeg aan mijn moeder of ik in een hoek mocht liggen: ik was bang en voelde me klein in de hoge lege kamers.

Toen stonden ze opeens voor ons: zeven engelse soldaten. Ze waren van het donkere voorerf gekomen, de één met lampjes die hij gauw ergens indraaide en die brandden, jazeker! Ik vergat mijn moeheid, want mijn broer wist te vertellen dat ze uitgingen als je aan zo'n zwart knopje draaide en opeens wist ik het weer, ik wist alles weer: kranen waar water uitkwam, drinkwater, wc's met trekkers, licht dat aan- en uitging, wanneer je maar wilde. Alles zou nu weer worden zoals het geweest was; we zouden weer op stoelen zitten, met mes en vork eten, zoveel eten als we

[p. 153]

wilden. De mannen zouden weer meneren worden, we zouden weer een standje krijgen als we op blote voeten liepen. Mijn vader hoefde niet terug naar het mannenkamp, nooit meer, en kijk eens, ik kreeg zomaar chocola van zo'n engelse soldaat.

- Senk joe ferrie muts, moet je zeggen! En ik zei het. Een andere soldaat legde een groene deken over me heen en weer zei ik dank-je-wel in het engels. Behalve sigaretten hadden ze ook nog een blikje thee en een doos koekjes bij zich, die ze aan mijn bezige moeder gaven.

Mijn vader overlegde hardop of hij: ze vertellen zou dat hiji dominee was en of hij ze op de thee zou uitnodigen om eens te praten. Ik dacht aan de mensen die vroeger op de thee kwamen om te praten. De witte houten meubeltjes op het gazon gezet, onze djongos met de mooie vouw in zijn hoofddoek, de vele soorten koekjes en voor ons kinderen de glazen stroop met stukjes ijs erin.

- Wanneer komen ze? Morgen? vroeg ik.

Er werd geschoten, ergens in de verte. Eén van de soldaten ging weg en kwam terug met een paar klamboes. Ik sliep vóórdat ze gespannen waren. 's Nachts werd ik wakker en ik miste mijn ouders. Ik schudde mijn broer wakker en die zei dat ze in de andere kamer sliepen. Net als vroeger, zei hij erbij.

Toen het licht was, de volgende dag, zag ik dat de engelse soldaten gekomen moesten zijn uit het grote gebouw tegenover ons. De japanse soldaten hadden daar ook gewoond, eerder.

Zouden we naar de overkant mogen? Er was prikkeldraad om ons huis. Het erf was wild en verwaarloosd. Ons huis, dat wit was geweest toen we weggingen, was groen uitgeslagen. Het stonk in de hoeken van de vertrekken. Toen ik naar onze bedienden vroeg zei mijn moeder dat ze waarschijnlijk met een rood-wit speldje op in de kampong woonden.

- Zullen ze terugkomen? vroeg ik. - Om te stelen, zei mijn moeder.

- Wat moeten ze stelen? We hebben toch niets? Maar mijn moeder was verdrietig en druk; ze liep weg zonder te antwoorden.

[p. 154]

Maar mijn broer, al tien jaar oud, wist me te vertellen, dat we kleren zouden krijgen en eten en misschien zelfs speelgoed, maar dat het meeste ook weer gestolen zou worden, door de extremisten, een moeilijk woord dat hij foutloos wist uit te spreken en waarmee hiji de mensen met rood-witte speldjes op bedoelde, de rood-witters.

- Ze gappen alles. Overdag maar vooral 's nachts. Als je een kik geeft: potong-lèhèr! zei hij en hij maakte het bekende keelafsnij-gebaar.

- Ze komen 's nachts, ze blazen vergif door een strootje in je kamer, je merkt niets en adoe! je wordt wakker, naakt op je bultzak en alles is weg, zei een dik meisje dat Toetie heette en dat ook ergens in ons huis woonde.

Ik wilde niets meer horen. Ik zocht mijn vader op en ging tegen hem aanleunen. Ik had het gevoel dat hij me niet zo goed meer kende nu hij me drie jaar lang niet gezien had. Ik wilde graag dat hij begreep dat ik niet vijf meer was, maar al negen!

- Het mooiste boek uit de Bijbel vind ik nog dat van de Openbaringen, vertelde ik hem ongevraagd. - Met al dat vuur en dat goud!

Hij vroeg me of ik niet zo op hem leunen wilde: hij was moe en had het warm.

- Maar ‘Ik en mijn Speelman’ is eigenlijk nog mooier, ging ik dapper verder.

- Ik zal eens wat kinderboeken voor je te pakken zien te krijgen, zei hij. En hij stond op. Om boeken te zoeken? Nee, om op zijn bultzak te gaan liggen.

- Ik ben geen kind meer, zei ik. Maar het was niet wat ik zeggen wilde: ik wilde vragen of ik 's nachts bij hem mocht slapen. Bij hem en moeder onder één klamboe: zo hoorde het. Niet de grote mensen apart en de kinderen helemaal alleen, dat deden we in het kamp toch ook niet?

- Ik hoor eigenlijk bij jullie te slapen, zei ik. - Ik ben niet meer zo klein als je denkt. Maar mijn vader luisterde niet, hij sliep of deed alsof. Ik keek naar zijn transpirerende gezicht. - Hij is mijn vader, dacht ik, - maar ik ken hem niet.

Mijn moeder kende ik ook niet meer. Vroeger, in het

[p. 155]

kamp, was ze alleen voor ons, kinderen, maar tegenwoordig deed ze net of vader veel belangrijker was.

- Ik hoor eigenlijk nergens bij, dacht ik en ik liep naar de overkant. Zomaar tussen het prikkeldraad door, de gevaarlijke straat over en ginds het hek in. Naar de soldaten! Mijn broertjes waren er al. Ze zaten chocolade te eten. Ik kreeg ook een stukje. We bleven de hele middag. Toen ik 's avonds thuiskwam kon ik in het engels tot tien tellen en wist ik wat - ja was en - nee. Mijn jongste broertje had een paar blikjes vlees gestolen en zette ze trots op het bed van mijn ouders.

- Terugbrengen, zei mijn moeder streng. - En gauw!

En tegen mijn vader: - Heus, we hebben niet gestolen. Misschien zijn wij de enigen geweest, al die jaren, die nooit stalen.

Mijn broertje huilde want hij durfde niet meer terug.

- Laat mij het maar doen, zei mijn vader en hij kwam langzaam overeind. Toen hij terugkwam had hij de blikjes weer bij zich. Hij leek nog vermoeider dan anders.

- We mochten ze houden, zei hij. - Ze wilden ze persé niet terugnemen.

- Wanneer komen ze nu theedrinken? vroeg ik. Mijn moeder gaf me een draai om de oren. Waarom? Waarom nu weer? Ik liep huilend de tuin in. Het was bijna donker. Als ik straks sliep zou ik bestolen worden, mijn keel zou worden afgesneden. O, was ik maar nooit geboren, er was niemand die van me hield, de vrede was nog verschrikkelijker dan de oorlog, mijn vader en moeder kende ik niet, waarschijnlijk was ik een vondeling. Er werd weer geschoten, nu niet zo heel ver weg. Mijn moeder riep me binnen. Al de mensen uit het huis gingen in de eetkamer zitten, de kamer die vroeger eetkamer was. Die was het meest beschut.

- Hier zijn we veilig, zei mijn broer. - De soldaten van de overkant schieten tak-tak alle bandieten dood.

Maar ik dacht dat ik sterven zou van angst.

Toen het weer licht werd leefde ik nog. De twee kaakjes die we van de gaarkeuken hadden gekregen smaakten me niet. Ik ging naar de overkant waar de soldaten net zaten

[p. 156]

te ontbijten. Witte boterhammen met helrode jam. Ik dacht dat zulk eten alleen maar op plaatjes bestond en ik keek hoe ze de boterhammen dubbelvouwden en erin beten, hoe de jam hun soms langs de wangen liep. Ik wachtte af wat ze met de korsten zouden doen. Misschien gooiden ze die wel weg of zo.

Een van de soldaten zag me en riep - Hé, joe deer. Het was dezelfde als die me twee avonden tevoren een deken had gegeven. Hij gebaarde of ik ook een boterham wou. Ik knikte ja natuurlijk. Hij deed er extra veel jam op en toen ik de eerste hap nam begonnen ze allemaal te lachen en te joelen. Ik schrok en wilde weglopen met mijn boterham, maar ze hielden me tegen en pakten me bij de schouders en duwden me onder tafel. Er was een hoge piet binnengekomen, zag ik want iedereen stond zwijgend op. Toen ze weer zaten werd ik naar boven getrokken. Ik mocht op schoot zitten van één van die mannen en ik kreeg nog een boterham. Die wilde ik niet opeten maar mee naar huis nemen voor de anderen. - No, no, deden ze met hun vingers: eten moest ik.

- Twee boterhammen met jam, dacht ik. - Ik lijk wel een kind uit een boek. Ik wilde niet weggaan toen ze van tafel opstonden en ik was blij toen één van hen me wenkte om mee te gaan. Hij had een eigen kamertje, klein en wit, met een wastafel. De soldaat zat op het bed. Hij wees op zichzelf en zei: - Jim. Zo heette hij dus. Ik zei hem ook mijn naam. - Joe mij littel wijf? vroeg hij.

- Een meisje is een beetje wijf, dacht ik, dus ik knikte ja.

- Wijf in Engeland, zei hij en hij liet me een foto zien van een dame met een poesmooi meisje tegen zich aangeleund.

- Vijf jier oold, zei hij en hij wees op het kleine meisje en hield vijf vingers in de lucht. Toen wees hij op mij en hield weer vijf vingers omhoog, vragend.

- No, schudde ik, - nain.

Hij bewoog ongelovig zijn hoofd.

- Nain zei ik nog eens en om het duidelijk te maken hield ik negen vingers op.

- No, schudde hij weer. Mebbie dis, en hij haalde de hand

[p. 157]

met vijf vingers naar beneden, - or mebbie dis, nu de hand met vier vingers, - not nain!

- Jes, jes, knikte ik. - Sjoer!

Hij veegde met zijn handdoek zijn voorhoofd af en droogde zijn nek of hij in de badkamer stond.

- Let mie sie, zei hij of zoiets en hij legde me achterover op het bed. Hij boog zich over me heen en mijn vale versleten jurkje deed hij omhoog, mijn broekje een beetje naar beneden.

- Misschien is het een dokter, dacht ik en ik bleef stil liggen. Mijn buik was bolrond en keihard. Jim tuurde enige tijd naar mijn navel die er als een dwaas koepeltje bovenop stond. Toen kwam hij overeind.

- Joe sjoer nain jiers oold, zei hij en hij deed heel voorzichtig mijn broekje weer naar boven en mijn jurk naar beneden. Hij zuchtte en ging naar buiten staan kijken. Ik zag Toetie aankomen, het vervelende dikke kind dat zulke griezelige verhalen vertelde.

Ik wilde Jim een plezier doen en wees naar buiten, naar Toetie en ik zei: - Zij dertien, en ik liet het zien: eerst drie vingers, dan alle tien.

- Sjoer? vroeg hij.

- Jes, dertien, zei ik nog eens, want ik wist het zeker.

- Oké, zei Jim en hij liep naar buiten. Er was niemand op het erf. Toetie holde naar ons toe.

- Joe mij littel wijf? vroeg Jim. - Sjoer zei Toetie en samen liepen ze het gebouw weer in.

Omdat ik niemand meer zag tegen wie ik praten kon, liep ik terug naar huis. Mijn moeder stond me op te wachten met een mooie nieuwe jurk in haar handen.

- Kijk eens, zei ze, - en broekjes voor de jongens.

Ze trok me mijn jurk over mijn hoofd. De nieuwe rook vreemd en voelde koel en stijf aan. Mijn moeder trok aan de zoom en deed de ceintuur dicht.

Ik keek langs mijn lijf naar beneden en ik kreeg tranen in mijn ogen. Ze liepen over de rand, langs mijn wangen en maakten donkere vlekken op de gebloemde stof. Mijn moeder tilde mijn gezicht aan de kin omhoog.

- Wat is er? Waarom huil je? Vind je hem niet mooi?

[p. 158]

Ik kon bijna niet spreken van schaamte, maar ik moest het zeggen:

- Ik wil deze jurk niet, geef hem maar aan Toetie, ruil hem maar voor boterhammen. Ik heb hier immers nog niets!

En radeloos rukte ik aan het overbodig bloezende bovenlijfje.

- Je hebt gelijk, liefje, hij is te groot, zei mijn moeder. Voorzichtig trok ze hem weer uit en ik deed mijn oude vieze jurk weer aan.

Toen ik mijn moeder aan durfde kijken, zag ik dat haar ogen lachten.

- Scharminkel, zei ze en ze trok aan mijn haar.