Maatstaf. Jaargang 10

[p. 110]

Ton Ven
Gids voor Den Haag en omstreken
Vierde wandeling

Haagse hele hoge heren

[...] deftiger stad dan
's-Gravenhage zal men in ons
land niet vinden.
Johan Gram, 's-Gravenhage in
onzen tijd [1893] blz. 1.

Wie de Haagse bevolking verdeelt in drie standen - de mindere man natuurlijk daargelaten - wie haar verdeelt in Rijksambtenaren, officieren en planters, die vergeet de belangrijkste groep: de adel. Wij kunnen wellicht beter de stelling verkondigen dat hij de adel niet vergeet, maar dat hij hem niet durft noemen, nauwelijks aan hem durft denken.

Toch, hoe hoog de adel ook gesitueerd zij, hij is nog in twee ongelijke groepen verdeeld: degene die aan het Hof komt, en degene die niet aan het Hof komt, of, om het krachtiger uit te drukken: de binnenhofadel en de buitenhofadel.

Het is duidelijk dat van geen van beide côterieën de betrokkene zijn naam op zijn voordeur doet schilderen. Trouwens, een voordeur zou daar vaak genoeg geen voldoende ruimte toe bieden. Maar dit terzijde gelaten: het is volstrekt geen bon ton.

De binnenhofadel is dermate verheven dat wij er weinig over weten mede te delen, want hij spreekt niet tegen een mindere, 't zij personeel, 't zij buitenhofadel. Hij bewoont uitsluitend en dan huis aan huis de Lange en de Korte Vijverberg. Komt hij eens buiten, dan gaat het in zo gestrekte draf dat wij van het interieur der equipage vrijwel niets zien. Het trachten haar bij te houden per vélocipède is streng verboden. Evenmin is het de wandelaar vergund zich op het voetpad langs deze vorstelijke behuizingen voort te bewegen. Hij mag wel dicht aan het water gaan, maar

[p. 111]

de stroken rijk lommer en immergroen struikgewas belemmeren alsdan ernstig zijn blik. Weinig lust gevoelend te worden verjaagd betrekken wij de Vijverbergen niet in onze wandelroute.

Vermoedt de nieuwsgierige iets meer van deze stand gewaar te zullen worden bij een bezoek aan schouwburg of concertzaal, dan komt hij bedrogen uit. Deze adel heeft er een afzonderlijke toegang en uitgang en beschikt in de zaal over een loge grillée, elk geslacht zijn eigene. De grille met dicht raster wordt nimmer neergelaten, en de bezoekers trekken zich bovendien in het donkere fond terug.

Het heeft dus geen zin te pogen ons met deze adel waar en hoe dan ook bezig te houden, ons doel moge nog zo bescheiden wezen. Volstaan wij derhalve met de vermelding dat de namen van deze caste staan opgetekend in de Sublieme Grootadelsfoliant, bewaard op het ontoegankelijke Eilandje van de Hofvijver. Daar kan de binnenhofadel het enorme boekwerk dagelijks zien, beschermd door een bevallig afdakje, en voelt zich gerust. De naam is ten dele een toespeling op de Sublieme Porte.

Met de buitenhofadel ligt het in zoverre anders dat ons hier een beschouwende blik wordt veroorloofd, en dat zo nu en dan berichten omtrent zijn doen en laten naar ons oor doorsijpelen. Een tocht langs de woonsteden ondervindt geen belemmeringen, en menige opmerking zal onze wandeling kunnen kruiden. Ook gaan de rijtuigen er iets minder snel. Ja, het kan gebeuren dat wij in een rijk vertrek even een sierlijke gestalte zien toeven bij een porseleinkast of een bloemenvaas. En anders ontvangen wij toch wel een indruk door een glimp van bottelier, gouverneur of keukenprinses.

Deze adel is talrijk en heeft zich gevestigd in een groot, zij het afgeperkt deel van de sierlijke stad. Wij noemen: Laan Copes van Cattenburch, Koninginnegracht, Prinsessegracht, Nassaulaan, Plein 1813, Sophialaan, Alexanderstraat, Parkstraat, Lange Voorhout, Korte Voorhout - voorwaar klinkende namen altemaal. Hier leven de graven, baronnen, jonkheren, ridders, en zo meer. Hoewel minder streng dan op de beide Vijverbergen, vertoont de stilte hier toch nagenoeg het stempel van volkomenheid, uiteraard

[p. 112]

afgezien van het getrappel van eigen rijtuig. Te betreuren valt dat op enkele rijbanen de tram haar pijnlijk krassende democratie ten beste geeft. Maar de betrokkenen dragen zonder uitzondering deze smaad met prijzenswaardige gelatenheid.

De buitenhofadel is bovenmate charmant, zonder zich ooit te encanailleren. Hij is zogezegd voor iedereen zichtbaar. In de pauze van concert of opera zal jonkheer noch ridder zich ontzien bij de rondgaande koffiehuisbediende een kleine verversing te bestellen voor zijn gade en zichzelf. Op het terras van het grote badhotel aan zee loopt hij ongedwongen rond de muziektent (die een fraaie pot-pourri uit Mignon, Thaïs of La Vie Parisienne ten beste geeft), opgewekt keuvelend met zijns gelijken, een groet wisselend, een kwinkslag uitdelend, de dames de vingertoppen kussend bij elke ontmoeting, de monocle drukkend in de oogkas bij het monsteren van onbekende schonen, een ogenblik zich vermeiend in de speelzalen en daar misschien een gulden wagend.

Deze stand is niet slechts zeldzaam korrect gekleed, maar heeft ook een afzonderlijk zintuig dat hem voor elke stoornis van buiten tijdig waarschuwt. Zo kunt ge op het terras ervaren hoe de heren plotseling hun rokpanden met kracht drukken op het molligste van hun rug, hoe de dames met haar wijdstaande sleepjaponnen zich in een ommezien herscheppen tot smalle, gedraaide pilaren, aldus de zedigheid hoog houdend, en het volgende ogenblik neemt een rukwind uw hoed mede en houdt van mevrouw uw gemalin iets anders hoog dan juist haar zedigheid.

Overigens mag men de dames, haar dunne tailletjes in aanmerking genomen, gerustelijk ruisende wespen heten. Met kritisch oog, dadelijk verwisseld voor de minzaamste bewondering, bezien zij elkanders geslaagde toiletten. Een heerlijke vreedzaamheid heerst over het monumentale terras. Wij genieten door enkel rondzien een beleving om nooit te vergeten.

Opmerkelijk is bij deze stand ook een zekere toenadering tot lagere kringen die zich nochtans weet te begrenzen. Zo zal bijvoorbeeld een graaf bij het bezoek aan een baron een

[p. 113]

bekoorlijk dienstmeisje dat, in stede van de bejaarde huisknecht die hij verwachtte, Zijn Hooggeborene de deur opent, gaarne even onder de kin strijken, maar als zij om herhaling vleit zal hij deze weigeren.

Men vindt in de woningen steeds één boek, het familieregister, alsmede een verzameling porselein, voorts geen piano of vleugel, edoch een oud spinet, en de schilderkunst is er vertegenwoordigd door de donkere portretten der voorgeslachten op het goudleer. Men gaat niet ter stembus, men gaat slechts naar vrienden en kennissen, en dat vult reeds een middag en avond. Voor zover de heren hun uur hebben op de vaste sociëteit, onderhouden de dames zich met de vriendinnen.

Dit leven is geregeld als een stoorloze, schier geluidloze klok, en slechts, wanneer de tijd daar is, doet de kerkhofklok haar manende stem horen met opvallende nadrukkelijkheid.

Geheel uniform is met dat al het leven van de buitenhofadel niet. Sommigen reizen in de zomer naar elders, anderen, uitverkorenen, bezitten alsnog een havezathe of een ridderhofstad in een beminnelijke landstreek. Ook zijn er enkelen vermaard om speciale eigenschappen.

Op de Laan Copes woont een douairière die met toestemming van de Hoge Raad van Adel haar naam in plaats van middels letters mag tekenen middels een kruis, dewijl die naam anders exorbitant lang zou uitvallen. Hier toeven wij voor haar woning. Zie, daar zet de waardige vrouw juist een kruis, een groot.

Even verder, op de Koninginnegracht, bekijken wij de voorgevel van een markies die aan zijn ontbijt, lunch en diner (en lang ervoor en erna) slechts de fijnste cognac pleegt te nuttigen. Zijn blik is kwijnend en gesluierd omdat - naar algemeen bekend is - bij volle oogopslag zijn wimpers zich in zijn laaghangende wenkbrauwen zouden vasthechten.

Maar aan ginds paleisachtig huis met enorme erker in de Surinamestraat gaan wij liever stil voorbij, want de bewoner, een burggraaf, heeft drie zoons achter slot wegens zware mishandeling tijdens een ontgroening aan de Utrechtse universiteit. Spreken wij hiervan niet, maar denken wij, ieder voor zich, het zijne.

[p. 114]

Opwekkender is het dan weer een blik te werpen op - en zo ge van adel zijt, ook in - dit neo-gothische perceel aan de Nassaulaan, waar de bezitter honderden wandelstokkenknoppen uit alle landen ter wereld heeft verzameld - de stokken zijn afgezaagd -, en u gaarne uitlegt hoe leerzaam dat is.

In de Parkstraat woont een bejaarde freule te midden van een collectie gedragen kledingstukken van een beroemd voorvader, civiele en militaire, tot zelfs een houten been als onverwelkbaar getuige van heldendom op het slagveld.

Het langst staan wij stil voor een vorstelijk perceel en erve op het Lange Voorhout, de winterresidentie van een voortvluchtige grootvorstin die wegens al te vrije levenswijze niet tot de binnenhofadel toegang heeft. Eenmaal per winter viert zij daar een groots festijn. Dan wordt er boven de porte cochère een transparant aangebracht waarop in stralende gasverlichting te lezen: ‘Ce soir bal nu’. Al behoren wij tot de uitgeslotenen, toch weten wij er iets van. Op zeker uur verschijnen er de vrouwelijke gasten met masker. De heren zijn en blijven steeds in frak. Er wordt gedanst tot middernacht. Vervolgens zet het feest zich gekleed en zonder masker voort. Maar waarom een transparant? Wellicht de kleine vrijmoedigheid van een uitheemse? Zeker is dat de aankondiging menig voorbijganger doet watertanden.

Hoezeer deze avondfeesten exclusief zijn volgt ook daaruit dat de Prins van Wales ervoor uit Engeland overkomt. Ten vorigen jare, in extra vrolijke stemming, heeft de Prins het gezelschap door een guitenstreek trachten te misleiden. Hoogstdezelve bond zich een masker voor en verscheen gelijk de dames.

Deze travesti had niet geheel het verwachte succes. Na een eerste blik wendden de gasten het hoofd af met alle tekenen van onbehagen. Toen kwam de gastheer in zijn frak nader, fluisterde Z.K.H. iets in het oor, en redde de situatie. Neerkijken en de onregelmatigheid in zijn toilet ontwaren was voor de bejaarde hoge gast het werk van een ogenblik. Met een vlugge handbeweging ontdeed Hij zich glimlachend van Zijn Kouseband.