Maatstaf. Jaargang 9

[p. 29]

Mischa de Vreede
Toen ik acht was

Ik had in de houtloods een belletje gevonden, heel oud en verroest, in de vorm van twee schelpen waartussen een balletje rolde. Er zat een oogje aan, zodat je het om kon binden. Ik bracht het meteen naar tante Suus die in het ziekenhuis lag. Ik hield erg veel van tante Suus, en ik werd boos als de grote mensen lachend over haar spraken en als de kinderen uit ons kamp zeiden dat ze gek was. Ze had namelijk de gewoonte om voor elke stukke knikker die je haar bracht drie gave in de plaats to geven. Hoe ze aan zoveel gave stuiters kwam wist niemand. De geschonden exemplaren bewaarde ze in een grote doos onder haar bed.

- Scherven brengen geluk, zei ze met een giecheltje tegen mij, - en zonder geluk komen we bier niet levend vandaan.

Ik vond haar zo gek nog niet. Tante Suus was het enige grote mens met wie je over kabouters kon praten. Ze wist er veel van, van elfjes ook, en ze had me een keer ‘belezen’ toen ik ziek was. Mijn moeder zei dat ze toen had zitten bidden, een grote koele schaduw naast mijn bultzak; ik zei dat ze getoverd had, want toen ik wakker werd was ik immers beter geweest, maar tante Suus zelf zei: - Als je bidt tot God zullen de kabouters je helpen.

Ze werd erg opgewonden toen ze het belletje zag. Ze zei meteen dat het een boodschap van de kabouters was. Ergens in het kamp moest voor haar ook nog een belletje liggen; ik moest er maar goed naar zoeken, want mensen die zo'n belletje hadden waren uitverkoren. Het was een teken van God dat juist ik het gevonden had: ik moest het heel goed bewaren.

Maar hoe kon je iets bewaren, als je altijd alleen maar een onderbroekje aan had waar natuurlijk geen zakken in zaten, als er nergens in het kamp een plekje was, waar je iets weg kon stoppen? Iedereen zag altijd alles van elkaar, iedereen wilde altijd alles wegnemen: wie vandaag wat bezat, kon er zeker van zijn dat het de volgende dag weg was.

[p. 30]

Maar tante Suus zei, dat zij een ketting zou maken, waar ik het belletje aan kon hangen. En toen ik 's avonds bij haar terug kwam lag ze met een dun koordje in haar lieve bruine handen prevelend op me te wachten. Ze had het zelf voor me gehaakt met blauw en geel DMC-garen. Ze zei natuurlijk dat het goud- en zilverdraad was, maar ik vond het in ieder geval erg mooi. Met plechtige gebaren bond ze me het belletje om en ik was er zo blij mee, dat ik er meteen mee wegrende om het te laten zien aan wie maar wilde.

Toen ik de volgende dag nog eens langs het raam liep waar haar bed onder stond, zat ze al naar me uit te kijken en als een kind hield ze haar hand op. Ik was bang dat ze misschien het koordje met het belletje van me wou hebben, en ik kwam aarzelend dichterbij.

- Waar is het? vroeg ze. - Het andere belletje? Het belletje dat voor mij bestemd was? Heb je het nog niet gevonden? Je hebt toch wel gezocht?

Ik had niets gevonden: ik had alleen maar hout gesprokkeld voor mijn moeder en blaadjes van de heg geplukt voor bij de middagrijst. Tante Suus vond het niet erg, ze vond niets meer erg, maar die middag moest ik zeker zoeken... De kabouters zouden me wel helper, want zij bad immers? - Wie zoekt zal vinden, zei ze met opgeheven wijsvinger en op zo'n plechtige toon, dat ik me realiseerde dat het een Bijbelspreuk moest zijn.

Natuurlijk vond ik geen belletje meer. Misschien zocht ik niet goed. Ik had het al zo druk met gewone dingen, als houtsprokkelen en eten zoeken en ik wist eigenlijk toch wel heel zeker, dat er maar één zo'n belletje zijn kon in dat droge hete nare kamp. Ik durfde bijna niet meer naar tante Suus te gaan, want als ze me zag dacht ze dat ik haar het belletje kwam brengen. Als ik dan weer bij haar vandaan ging riep ze me achterna: - Wie zoekt zal vinden, en daar droomde ik 's nachts van.

Er waren overal muren in dat kamp. We hadden geen uitzicht en geen horizont. Ik had wel eens over een tachtigjarige oorlog horen spreken. - Dan word je in het kamp geboren en je gaat in het kamp dood, dacht ik. Maar bij ons

[p. 31]

werden niet eens kinderen geboren, bij ons gingen de mensen alleen maar dood.

En dan de honger, of liever: de eetlust. Eten was het belangrijkste. Wat er te eten was, hoeveel er te eten was en voor wie er eten was. We hebben gras gekookt en alle struiken kaalgeplukt. Overdag aten we alles wat mogelijk scheen en 's nachts moest iedereen braken. De vuilnishoop van de Jap was het gesprek van de dag, want aan zijn schillen kon je zien wat zijn menu geweest was. Kleine jongetjes lagen op de loer, en tien minuten mat het vuil gestort was, was er geen schil meer bij te vinden. Mijn broertjes en ik, wij zochten de hele dag eten en alles wat we vonden brachten we bij mijn moeder, die het eerlijk in vieren deelde.

Maar toen ik op een dag over het kampplein liep en daar een jongetje zag dat een worteltje in zijn hand hield, toen dacht ik alleen maar aan mezelf en aan vroeger. Dit was net zo'n worteltje als wij vóór de oorlog wel van onze baboe kregen: hel-oranje met zwarte rimpeltjes en een bosje groen aan het ene eind. Aan de andere kant eindigde hij in een lange haar.

Ik was bijna vergeten hoe worteltjes er uit zagen, maar nu wist ik het weer en meteen wist ik heel zeker dat ik dat worteltje hebben moest, dat ik het kost wat kost in handen moest krijgen en dat ik het helemaal alleen op zou eten. Met voelbaar kloppend hart slenterde ik naar het jongetje toe.

- Wat heb je daar? Weet je wel wat dat is?

- Een worteltje, zei de jongen.

- Van de vuilnisbelt?

- Nee, van de Jappenkar gevallen.

- Niks aan, een worteltje, probeerde ik.

- Je kunt het opeten, zei de jongen.

- Nou, je moet er van houden, zei ik.

- Ik lust alles, zei de jongen.

- Toevallig was vóór de oorlog worteltjes mijn lievelingseten.

Ik had besloten te laten merken, dat ik zeer geïnteresseerd was, want het jongetje wou alweer doorlopen.

- Wat zou dat? Hij bleef nog even staan. Ik kende hem

[p. 32]

niet. Ik had hem nooit eerder gezien, maar zijn worteltje moest ik hebben.

- Mijn moeder heeft een jaar in de gevangenis gezeten.

Ik probeerde zijn belangstelling en wellicht zijn medelijden op te wekken.

- Mijn moeder is dood, zei hij.

- Ruilen? vroeg ik - Dat worteltje?

- Voor dat belletje, knikte hij.

Mijn mond werd droog van schrik. Eigenlijk had ik, sinds ik dat worteltje zag, wel geweten dat het mij mijn belletje zou kosten, maar ik wist ook dat ik het er voor over had.

- Het koordje krijg je niet, zei ik kattig.

- Ik heb een broekzak, zei hij trots. Er werd goed voor hem gezorgd, bedacht ik, terwiji ik met vochtige vingers het belletje lospeuterde. Een broek met een zak, dat was iets bijzonders.

Ik had het belletje in mijn linkerhand, hij de wortel in zijn rechter. Ruilen was een ritueel geworden bij de kinderen in ons kamp. Tegelijk staken we over.

- Blijf-punt-komma-punt-kruis-met-dop, zei ik zo snel mogelijk, want als hij vóór ik was uitgesproken - Tàblijf - had gezegd, dan had hij het recht om terug te ruilen. Maar hij zei niets en holde weg met het belletje in zijn hand, zijn hand in zijn zak.

Tegen één van de kampmuren at ik het worteltje op. Ik vond een speciale manier voor het eten van lekkere dingen uit: ik nam een nonchalant-grote hap, kauwde hem onverschillig en vlug en slikte hem door. Maar vóór de hap helemaal door mijn keel was, maakte ik een bepaalde beweging met mijn tongspieren en de hap kwam terug in mijn mond. Dan kauwde ik hem nog eens, maar nu goed en telkens stopte ik alles vóór mijn tanden en zoog ik het sap naar binnen. Als er uiteindelijk geen smaak meer aan was, slikte ik hem voorgoed door, keek een tijdlang dromerig voor me uit en nam een nieuwe hap.

In drie happen was mijn wortel op. Ook het bosje groen, ook de lange haar. Ik bedacht dat ik nu geen belletje meer had, en dat ik aan niemand kon vertellen dat ik een worteltje had gehad. Mijn broertjes zouden vragen, waarom zij

[p. 33]

niets gekregen hadden en wat moest ik dan zeggen? Huilend van spijt kwam ik bij mijn moeder. Zij vroeg wat er was, en ik vertelde dat ik mijn belletje verloren was en het niet aan tante Suus durfde te zeggen. Ik jokte maar een béétje. Mijn moeder vond het niet zo belangrijk, geloof ik.

Voor straf liet ik mezelf naar tante Suus gaan. Diezelfde avond nog. Zij zag meteen dat het belletje weg was en ook dat ik jokte toen ik zei dat ik het had verloren. Ik had gedacht dat ze me nu zou opdragen om naar twee belletjes te zoeken, maar ze zei niets toen ik wegging. Ze huilde en ik durfde nooit naar huilende grote mensen te kijken.

De volgende dag deed het verhaal de ronde dat tante Suus ‘matta gelap’, helemaal gek, was geworden: ze was het kamp uit gelopen. Een witte nachtpon had ze aan, en de bewaker had gedacht dat het een spook was en haar met zijn stok op het hoofd geslagen.

Toen ik bij het ziekenhuis ging kijken was haar raam dicht. 's Middags kwam een kleine vrachtauto het kampplein oprijden. Twee verpleegsters ondersteunden tante Suus en hielpen haar achterop. De Jap deed de klep dicht. Ik stond achter een boom maar ik zag alles. Tante Suus had een groot wit verband met rood-bruine vlekken om haar lange grijze wuivende haren. Haar schervendoos hield ze goed vast, maar haar bundeltje kleren moesten de verpleegsters naast haar zetten. De Jap stootte een schreeuw uit en de auto reed weg.

- Naar het Maleise gekkenhuis, wist mijn moeder te vertellen en ze zei er bij: - Dit betekent haar dood.

Het geel-blauwe koordje heb ik nog heel lang om mijn nek gehad. Ik nam me tot gewoonte er met mijn handen aan te hangen. Mijn armen hingen anders zo zwaar aan mijn lichaam. Zoals ook mijn hoofd te zwaar werd om het rechtop te houden. Zoals mijn voeten te zwaar werden om anders dan schuifelend te lopen. Mijn wangen te moe om te lachen.

En het kon nog wel tachtig jaar duren vóór het vrede was.