Maatstaf. Jaargang 8

[p. 209]

E. Elias
Een bloemetje

Ik hoop, dat het niet tegen de maatstaf van Maatstaf is, wanneer ik in eigen huis misschien iets onaardigs zeg met de bedoeling, iets aardigs te zeggen: van alles wat de laatste twee jaargangen bevatten, waren de stukken van Annie Salomons mij ver-uit het liefst.

Misschien dat ik niet letterkundig-rijp genoeg ben, of dat ik, dood-eenvoudig-menselijk, te ongeduldig ben om mijn gedachten bij de essayistiek van Rodenko of Straat te houden. Ik weet van de, voor mij, onbegrijpelijk-uitgebreide en diepe ontwikkeling dezer heren, waardoor zij [ook al ben ik ervan overtuigd dat dit hun zó-een-zorg zal wezen] op mijn bewondering-bij-voorbaat mogen rekenen. Dit impliceert dat, 't zij onbeschaamd erkend, mijn ontwikkeling niet groot genoeg is om de hunne op haar adelaarsvlucht steeds te volgen. Dikwijls moet ik, ditmaal wèl beschaamd, erkennen dat ik hen, [letterlijk: domweg] niet begrijp en dat ik daarom na enige bladzijden de ijdelheid mijner pogingen aan mij zelf moet erkennen. Ook de vele bladzijden ingeruimd voor de polemiek Verspoor contra Brandt Corstius en vice versa waren mij te machtig. Ik moest, onwillig, in beiden mijn superieuren erkennen en bleef daarbij steken in de stof.

Ik maak deze opmerking, onbetamelijk jegens Maatstaf en de vier heren voornoemd; beschamend voor mijzelf, niet om pralend de ‘gewone man’ uit te hangen, hetgeen altijd een kwalijke vorm van snobisme is, maar omdat ik haar nodig heb om het hoofd-argument voor mijn bewondering voor Annie Salomons' memoires te plaatsen: de meesterlijke eenvoud van hun stijl. De klare doorzichtigheid van dit onliterair proza, zijn oprechtheid, maakten dat in deze opstellen dikwijls een poëzie, of althans: een poëtische aandoenlijkheid, aan de dag treedt, die, naar mijn overtuiging, dit non-fictionproza - laat ik mij zo ruw mogelijk uitdrukken: deze journalistiek - tot de ware letterkunde bestempelt. Evenmin als, naar waarheid, ontkend zou mogen worden,

[p. 210]

dat de journalistiek van de Rotterdamse Zandlopers of de Amsterdamse Kronkels, tot de letterkunde behoren, evenmin zou dat mogen worden gedaan ten aanzien van deze stukken van Annie Salomons.

Ik geloof niet, te mogen zeggen, dat hun poëtische eenvoud geraffineerd is. Dit zou trouwens een contradictio in terminis mogen heten. Niet geraffineerd dus, maar wèl - en dit dan ook ten voile en altijd - verfijnd.

Zo kwam het dat de gewone man zijn ongeduld nog wel eens wist te bedwingen om Straat of Rodenko te lijf te gaan, maar dat, wanneer er een opstel van Annie Salomons in stond, Maatstaf onmiddellijk ter hand genomen werd. Altijd komt het blad met de ochtendpost midden in het werk en menigmaal werden de resten van deze beide tijdelijk terzijde geschoven ‘om eerst Salomons te lezen’. Toen de Ooievaar beide bundeltjes bracht, werden zij daaruit nòg eens gelezen.

Is dit eigenlijk reeds niet genoeg-gezegd door wie bij een kroonjaar zijn hommage brengen wil aan een bewonderde dame?

Of mag ik, uit mijn herinnering, het toch wel verrassende feit constateren, dat ik haar, van het prille begin tot dit zelf-opgelegde einde, ben trouw gebleven over een lange pauze heen?

Want mijn herinnering gaat terug tot de beide Groene's, die altijd met vreugde en spanning verbeide hoogtepunten van de week voor een gymnasiumjongen met grasgroene litteraire belangstelling. Er is altijd nog wel iets gebleven van de toenmalige heerlijkheid van het-bandje-van-de-verse-bladen-verwijderen, maar de diepe vreugde daarvan, zoals die toen was, lijkt nu onbegrijpelijk. Even onbegrijpelijk als het vroegste geluk om een nieuw-gekocht of gekregen boek, dat met àlles wat het had, een kleine roes verwekte: vóór het lezen al met zijn tastbaarheid: de band en het papier en ook met zijn verse, bijna bedwelmende geur van jonge inkt.

Het was toen, dat Ada Gerlo een toverprinses uit de onbereikbare verte was.

Met zulke grote woorden zou ik haar nu niet meer willen kenschetsen. Nu is alles nuchterder en meer dichtbij om er

[p. 211]

een poging tot lyriek voor te wagen. Dit zou haar werk trouwens onrecht doen. Het is constaterend geworden en niet meer getuigend als toen. Het wil niet meeslepen en niet overtuigen. Bovenal heeft het niet het oogmerk te scheppen, doch slechts te reproduceren. De Ada van toen en de Annie van nu zijn onvergelijkbare vrouwen. Dat ligt in de rede van haar leeftijdsverschil.

Maar het is dan toch zó, dat wij getuigen mochten zijn van een zeldzame en zeldzaam-verheugende ‘come back’. Een verheugenis, dunkt mij, voor de schrijfster in de eerste plaats. Het weer en nog aanslaan van haar werk bij zovelen, als uit de oplaag harer Ooievaartjes blijkt, moet een groot geluk voor haar zijn.

De eenvoud van haar geschreven herinneringen behoort bij de veelheid harer jaren. De bejaarde heeft de foefjes en de tierelantijntjes dóór. Zij weet dat goed schrijven voor een groot deel ‘weglaten’ is. Het was, meen ik, Shaw die een jongere de raad gaf: ‘Wanneer ge verrukt zijt van een regel die ge geschreven hebt, moet ge die schrappen’. Ik geloof dat de bejaarde niet eens meer komt tot het schrijven van zulke regels. Zij heeft te veel kunstjes met de Kunst gezien, om niet te begrijpen dat willen-épateren slechts zeer sporadisch en in ieder geval zéér tijdelijk gelukt.

In haar geschreven herinneringen heeft mevrouw Salomons de vroeger-bewonderden voor ons doen herleven, sommigen [als Gerretson] in hun grandeur, sommigen in hun kleinheid, allen in hun menselijkheid. ‘Human interest’ is een nieuw en modieus woord voor een oud begrip. Dat dit begrip oud is, bewijzen deze opstellen. Dat het niet - zoals zo dikwijls nu - staat voor vulgaire steekneuzigheid en indiscretie, bewijzen zij evenzeer.

Ik zou mijn bewondering voor dit werk hierbij willen laten. Ik geloof dat deze weinige woorden voldoende zijn om deze bewondering te verklaren.

De schrijfster aanvaarde deze paar woorden als een bloemetje voor haar verjaardag.

Zo zijn ze bedoeld.