Maatstaf. Jaargang 8

[p. 186]

A. Viruly
Vivre sans rêve, qu'est-ce?

Moeten wij naar de eeuwige waarden streven, zoals haast alle filosofen en moralisten ons dat altijd hebben voorgehouden? Moeten wij daarin ons heil zoeken, omdat, zoals ze allemaal schreven, de tijdelijke zo vluchtig zijn? Ik denk, dat het ook hier weer andersom is. Ik denk, dat de kostbaarste, de tederste band tussen mensen juist de tijdelijkheid, die hen verenigt, is - dat niets hen warmer kan verbinden dan het besef van de kwetsbaarheid van hun gezamenlijk geluk en de zekerheid van het uiteindelijk verlies. Het lijkt mij toe, dat de saamhorigheid met een ander mens, die juist haar vaarde krijgt door het begrip van de vergankelijkheid en een naderbij komend verliezen, warmer en edeler is dan steun op wat ónvergankelijk heet te zijn.

Het zou zo kunnen wezen, dat de abstracte, eeuwige waarden té vaak constructies van steriele alleenheid zijn geweest, dat de waarheid door een mens alleen benaderd kan worden in communicatie met een ander mens, dat werkelijk leven slechts uit samen-zijn kan ontstaan, dat de essentiële dingen alleen uit een ‘wij’ en niet uit een ‘ik’ kunnen ontstaan, maar dat vooral het besef van een ‘wij, - nóg’ pas de hoge witte toppen juist tegen zonsondergang aan het gloeien brengt.

Marpessa heeft dat wel geweten. Toen zij zich liet schaken door Idas, moedigste der Argonauten, gaf zij haar leven aan een liefde, die tot de dood moest duren. En toen Apollo haar later begeerde en Zeus haar toestond om te kiezen tussen het leven met een sterfelijk mens of met een eeuwig-jonge God, koos zij bewust de man - - omdat zij alleen met hém samen ouder zou kunnen worden. Er is geen verstandiger en geen ontroerender keuze in de wijze Mythologie.

Daaraan denk ik, nu dan Annie Salomons vijfenzeventig wordt. Vanzelfsprekend haast, want moet een mens dan niet aan de tijd en de tijdelijkheid denken, als Ans nog maar zo kort geleden ‘de jongejuffrouw, die met loshangend haar

[p. 187]

door de tijdschriften ravotte’ was, zoals Carel Scharten schreef? Vijfenzeventig nu. Ik weet heel goed, wat mij daarbij het eerste invalt. Er valt mij daarbij het eerst in, dat ik er dankbaar voor ben, ouder geworden te zijn in de tijd, waarin ook zij ouder geworden is. Dankbaar voor de daarin gegroeide verbondenheid, hoewel die er toch haast altijd een vanuit de verte gebleven is.

Als mensen wat plechtig bijeenkomen om een hunner te huldigen, is er - althans in de Kunst - haast altijd wel een komisch intermezzo, doordat een der hulde brengenden reeds vanaf de vijfde zin van zijn toespraak het vrijwel nog alleen over zichzelf heeft. In het algemeen moet een mens natuurlijk proberen om dát soort van huldigen te vermijden. Maar wat zal dit vermijden aan weinigen gelukken onder degenen, die Annie Salomons huldigen willen! Daarvoor heeft zij té velen té persoonlijk aangesproken. Wie zou dat kunnen of willen vergeten? Daarbij objectief zijn? Ik wil het niet eens proberen. Want ik heb haar, ronduit gesproken, volledig vereerd, en wie in zijn jeugd onvoorwaardelijk vereerd heeft, zou toch wel erg verraderlijk zijn als hij niet lyrisch bleef.

Voor zover ik weet, bestaat er thans niet meer zoiets als verering van schrijfsters of schrijvers, maar dit zal mij niet verleiden om over de mijne in mijn jongenstijd nu een beetje ironisch te gaan doen. De gevoelens der jaren, waarin Elisabeth van Rosande in De Stille Lach en Annie Salomons in Nederland hun boeken en verzen schreven en daarmee volle harten en zaaltjes boeiden, lagen nu eenmaal dichter bij de twaalfde-eeuwse ridderlijke poëzie dan bij de midden-twintigste eeuwse; wat zouden huidige Jongeren nu met een Amor de Lonh voor een Princesse Lointaine moeten beginnen? Maar zij, die omstreeks de eerste wereldoorlog van verzen gingen houden, wisten nog hevig beter. De provençaalse zangen van Joffroy Rudel en Annie's Zangen van Isoude van acht eeuwen later hadden nog saamhorig hetzelfde te zeggen:

‘Ja mais d'amor no'm jauziray
Si no'm jau d'est'amor de lonh’.

Zo was het.

[p. 188]

 

‘Er klinkt in mij een nieuw gedicht

 

Van 't verre tusschen u en mij’.

Zo was het ook. En het was, zoals het in ál Annie's Nieuwe Verzen klonk, en in haar Liederen van Droom en Derven, en hoeveel was er ook niet precies zo, als Go het in haar Meisje Studentje hevig gezegd had? Droom en Derven, daarin lag alles. Zo zou het leven zijn, zo zou het moeten zijn en zo zou het ook het beste en het mooiste zijn, en er was er maar één, die dat, na veel verdriet, precies gezegd had zoals het was, en háár heb ik dus vereerd. Vijftien jaar oud. Dat mijn Princesse Lointaine toen vijfendertig geweest moet zijn, heb ik pas in 1960 bedacht, toen ik 55 van 75 ben gaan aftrekken. Omstreeks 1920 deed dat er namelijk helemaal niets toe. Het deed er zó helemaal niets toe, dat het er later ook nooit meer iets toe gedaan heeft. Zij en ik zijn naar mijn gevoel gewoon veertig jaar lang tezamen ouder geworden, al waren er in al die tijd misschien maar tien ontmoetingen, behalve die van boek en brief. In onze eerste tien jaren was er zelfs maar één.

Dat was haar trouwdag. Toen het in de couranten gestaan had, dat Annie Salomons zou gaan trouwen, had ik meteen begrepen, dat nu in heel Nederland al die anderen, die ook díe verzen en díe boeken gelezen hadden, op deze dag in de kerk van de Haagse Van Beverningstraat aanwezig zouden willen zijn. Ik besloot niettemin, het uiterste te doen om daarin ook nog een plaatsje te bemachtigen. Toen ik, naar de kerk gesneld, vroeg, of dit nog mogelijk gemaakt zou kunnen worden, werd me echter door een koster gezegd, dat er geen plaatsen gereserveerd konden worden. Er zat maar één ding meer op: zeer vroeg komen. Ik was er zó vroeg, dat ik als allereerste in de kerk plaats kon nemen. Na een goed uur of zo zijn er toen hier en daar nog wat meer mensen komen zitten, zodat ik mij op een heel verwarde manier voor heel trouweloos Nederland bijzonder diep geschaamd heb. Hoe kón zoiets nu? Waar waren al de anderen op deze dag?

Hoe dan ook, ík heb Annie Salomons toen gezien. Voor het eerst. Stralend en feestelijk is zij, terwijl het orgel speelde, op niet zoveel afstand aan mij voorbijgegaan. Eigenlijk al

[p. 189]

mevrouw Van Wageningen en Annie Salomons niet meer, maar dat gaf niets voor een hart, dat van vererende Amor de Lonh vervuld bleef. Dat gaf helemaal niets. Ik was niet Rooms en ik kende geen liturgie en geen Latijn; ik heb tijdens de dienst de Nieuwe Verzen herlezen. Geen boekje van de Wereldbibliotheek is ooit op enig ogenblik minder werelds geweest dan dat oude bundeltje van 1917 op die november-ochtend van 1924 - en dat was onze eerste en enige ontmoeting gedurende de eerste tien jaar.

En nu is het zes en dertig jaren later. De lieve, vereerde bruid van toen wordt vijfenzeventig. Zo varen de scheepjes voorbij. Ik heb de Boekenweek van 1960 voornamelijk in treinen gevierd, trekkende van lezing over boeken naar lezing over boeken, precies zoals Elisabeth van Rosande en Ans dat ook zo vaak gedaan moesten hebben, en alles herlezende, wat onze jubilaresse geschreven heeft, van dat oude bundeltje Nieuwe Verzen af tot de Herinneringen uit den Ouden Tijd toe. En telkens heb ik onderweg door Nederland gedacht, dat mijn verre prinses het heel ver gebracht heeft. Je kunt dat het best aan die Herinneringen merken: ze heeft daarin eigenlijk iedereen, aan wie ze achter de tinnen van de Pauwhof heeft zitten denken, met een tikje van haar vulpen in de adelstand verheven. Maar zoveel macht krijgt een prinses natuurlijk pas, als ze koningin geworden is.

Vijfenzeventig --- dat wordt een hoge leeftijd, dat wordt een wijd uitzicht, dat wordt een lange regering over mijn hart. Het was prettig om nog eens met al haar boeken, het ene na het andere, rond te reizen door haar land. Eeuwige waarden? Nooit heb ik mij daarom zo weinig bekommerd. De velden trokken voorbij, de kerktorentjes en de bomen, de Tijd en de bladzijden. Ze had goed gekozen, Marpessa - er is geen beter band dan die van het samen-ouder-worden tijdens eenzelfde voorbijgaan.