Maatstaf. Jaargang 7

[p. 506]

J.B. Charles
Groningen 1946

Nooit heb ik kinderen zo vervoerd zien spelen
als in het puinveld van de binnenstad
in Groningen na de duitse terreur.
Jongens, als kleine gidsen behoedzaam,
klommen en daalden langs loodrechte wanden;
meisjes die verrukt samenspanden:
deze kelders waren zalen!
Op 't wijdopen kerkhof van honderden huizen
waarvoor ik als kind ontzag had gehad
of die ik soms liefhad om de deur
of een stoep van gesleten blauw hardsteen
- in de jaren dat een man die mij zag
op zijn beurt moet hebben gedacht:
zie die jongen daar lopen te dromen -
over dat doodsveld dus liep ik en opeens
was het niet zeker welk jaar het was.

Er steken stangen uit de kelderwanden,
nergens vandaan nergens meer toe.
de akkerdistels groeien in het salon.
Die tussen het onkruid door de gaten ingaat
is in het land terug van zijn verlangen.
Dit is zo goed als 't opgespoten zeezand
en als de bouwterreinen langs 't Reitdiep,
als Dove's onbewoonde molen en als
Blaauw Börgie met de schilders aan de dijk,
als al die onbewoonde toevluchtsoorden
waar kindren die om een of andre reden
buiten hun wil er niet toe konden komen
hun werk te maken en hun les te leren
bevrijding vonden in het spel.

[p. 507]

 

Behoedzaam dalend en soms kranig klimmend

 

ben ik weer kind.

 

 

 

En dan is daar opeens die geur

 

van pasgemalen koffie. Uit een keuken

 

die vroeger, netjes opgeruimd, hier strak

 

tussen zijn witte wanden heeft gestaan.

 

Waar het plafond nu hemel is,

 

waar puin verkruimelt en de wilgenroosjes

 

dwars door de schoorsteenmantel groeien

 

ruik ik die verse koffie

 

en natuurlijk kan dat niet.

 

Ik weid mijn oog en al dit onkruid ziende

 

denk ik tevreden dat van al

 

die duizend soorten en variëteiten

 

van sierplanten, in bloempotten, op het balkon

 

of in de overschaduwde stadstuinen verzorgd,

 

niet één het overleefde of is teruggekomen;

 

maar wat bezit van deze vlakte heeft genomen

 

is 't onkruid dat hier duizend jaar geleden

 

werd uitgeroeid: de brandnetels voorop,

 

het kleine hoefblad en de ganzevoet

 

direkt daarachter aan; geeft dat geen moed?

 

 

 

Een halve wenteltrap daagt uit - er op!

 

Maar nergens leidt hij meer naar toe.

 

Hoe hebben in de lucht hierboven

 

de afgemeten kamers toch gelegen?

 

Daar hebben de mevrouwen met de hand

 

aan 't bellekoord, vol ongeduld, gestaan:

 

waar blijft de dienstbode nou weer?

 

Ja, God weet waar ze wezen mag

 

en ook waar de mevrouw nu zit.

 

Waar nu die huivering vandaan komt -

 

of staat mevrouw daar inderdaad, voor eeuwig,

[p. 508]

 

in de lucht? Ik buk mij en, nee maar,

 

wie is daar, op de tegelvloer

 

waar honingklaver over groeit

 

en zevenblad en wederik, zo bezig?

 

Het meisje, in haar pasgesteven schort!

 

Haar bovenlijf wiegt heen en weer

 

over het ijzer op de plank, zij zingt;

 

ik denk, het lied van de trouwe huzaar.

 

 

 

Terwijl dit voorviel had ik niet gezien

 

waar op de straat die vrouw vandaan gekomen was.

 

Zij was niet jong. Wie zal ook zeggen hoe oud?

 

Haar lijf was met de zwarte mantel versmolten.

 

Zij ging net toen ik weer naar buiten keek

 

dichtbij mij zitten op een stukje muur,

 

haar rug naar de spelende kinderen toe,

 

het gezicht over de barre woestenij.

 

De rieten tas die zij in de hand droeg

 

liet zij zakken tot die rustte op de grond.

 

 

 

Toen pas ook zag ik haar gezicht.

 

En allicht dat ik schrok omdat dat

 

evenals haar gestalte vervallen

 

en moe had moeten zijn, maar ach

 

het was zo mooi!

 

Wel voller dan van een jonge vrouw

 

maar gaaf en heel zacht oud.

 

Ik merkte dat haar ogen, terwijl

 

haar mond een trek van rust of van

 

berusting kan men zeggen kreeg,

 

zich op een ongemeten verte instelden.

 

Het werd beangstigend; die ogen,

 

werden licht, zij konden hier vandaan

 

over de Grote Markt tot in

 

de Jansstraat kijken, een afstand die alleen

[p. 509]

 

de burgers van 1200 jaar geleden

 

nog met hun ogen hebben kunnen meten.

 

De ogen, hel en doorzichtig, zagen

 

meer dan ik kon bedenken terwijl

 

ik meekeek over dit ontzettend huizenkerkhof.

 

Of zij het puin wel zag, dat zag men niet.

 

 

 

Daar wist ik met een zekerheid

 

die mij striemend over de rug ging

 

opeens wat zij deed, wie zij was.

 

Zij gaat nu naar Hinrichs aan de A-weg

 

voor haar zoon die in 't jaar tweeënveertig

 

verdronken is tussen Delfzijl en Zweden,

 

in de voorpiek van de coaster Samuel

 

waar men hem in verstopt had

 

om hem aan de duitsers te doen ontkomen,

 

zij gaat een schipperstrui voor hem kopen.

 

 

 

En toen zij wist dat ik het wist toen

 

stond zij op, zij nam de karrebies

 

en in haar vale mantel liep zij

 

zwaar over de geschonden huid

 

van deze dode straat door de ruïnes.

 

Aan haar rug zag men dat zij moe was,

 

haar gang liet denken dat zij nog steeds glimlachte;

 

zij was dus niet goed wijs.

 

 

 

Ik wou dat ik zo gek was dacht ik.

 

Maar door haar achterna te kijken tot

 

zij weg was had ik niet gemerkt

 

dat deze kinderen, waarschijnlijk

 

vervoerd van nieuwe plannen, verderop

 

getrokken waren naar een nieuw kasteel

 

in 't puinveld van de binnenstad.

 

Ik zag ze in de verte wijzen

[p. 510]

 

en ernstig overleggen.

 

 

 

Als ik sterk denk aan vroeger weet ik dat

 

het op een woensdagmiddag was.

 

De zomerdag had nog de tijd.

 

Negentienzesenveertig was de dag;

 

het uur was duizend jaren oorlog

 

en vrede tegelijk.