Maatstaf. Jaargang 6

[p. 605]

Paul Rodenko
Waarom daarom

Waarom een bijzonder nummer, gewijd aan de ‘experimentele poëzie’? Zo'n bijzonder nummer wekt onvermijdelijk associaties met de extra-bulletins van de nieuwsdiensten, die gewoonlijk dàn verspreid worden wanneer er een belangrijk personage op sterven ligt of een oorlog op til is. Wat is de reden van dit bijzondere nummer, zal men zich misschien afvragen: ligt de ‘experimentele poëzie’ op sterven of is er een ‘experimentele’ burgeroorlog op til? De werkelijkheid is minder dramatisch. Laten we zeggen, dat het gewoon een jubileum betreft: het tienjarig bestaan van de ‘experimentele poëzie’. Er is het een en ander aan voorafgegaan, maar omstreeks 1948/1949 kwam de term ‘experimentele poëzie’ in zwang, begonnen ‘de experimentelen’ van zich te doen spreken. Tien jaar is tegenwoordig in de litteratuur een lange tijd: het expressionisme, het vitalisme, het imagisme, het futurisme, het dadaïsme hebben het minder lang uitgehouden; en het surrealisme was na tien jaar volkomen verbrokkeld. De poëzie van ‘de experimentelen’ heeft nog niets aan vitaliteit ingeboet, integendeel; of is het gezichtsbedrog? Hebben Lucebert, Andreus, Elburg enz. niets aan vitaliteit ingeboet, integendeel, maar wel ‘de experimentele poëzie’? Een feit is in ieder geval, dat de term ‘experimenteel’ de laatste tijd een zeker wantrouwen ontmoet, ook bij ‘de experimentelen’ zelf. Waarom? Omdat de ‘experimentele poëzie’ van karakter veranderd is of omdat de term van het begin af aan verkeerd gekozen was? Omdat het begrip te breed of juist omdat het te smal is? Of omdat het begrip in discrediet is gebracht door een jongste generatie, wier poëzie in hoofdzaak op de zwakheden van de ‘experimentelen’ lijkt voort te bouwen? En trouwens: waaraan ligt het, dat de jongste poëzie in zo geringe mate een eigen gezicht vertoont? Moeheid, lusteloosheid, onzekerheid? Of gewoon gebrek aan talent? Oefent de dreiging van de waterstofbom een verlammende werking uit of zijn er intern-poëtische oorzaken aan te wijzen? En voorts: welke richting gaan wij met

[p. 606]

de poëzie uit? Wat is, in breder verband gezien, de betekenis van de ‘experimentele’ revolutie? Wat is op dit ogenblik de ‘situatie van de poëzie’?

Zoals men ziet, betreft het een jubileum, dat genoeg vragen opwerpt. Wij hebben deze en andere vragen voorgelegd aan oudere, jongere en zeer jonge dichters en hun gevraagd, er hun mening over te geven; wij hebben enkele briefwisselingen op touw gezet en voorts een groot aantal ‘pre-experimentele’, ‘experimentele’ en ‘post-experimentele’ dichters als dichters aan het woord gelaten [in deze litterair-chronologische volgorde, zonder dat wij overigens aan de etiketten als zodanig enige waarde hechten]. De beschouwende bijdragen vertonen geen litterair-chronologische, maar een gewone logische volgorde, nl. van het algemene naar het bijzondere. Het essay van A. Roland Holst beziet het experiment om zo te zeggen uit interplanetaire gezichtshoek; Keuls, Van Vriesland en Hendrik de Vries beschouwen het zeer algemeen in zijn aardse afmetingen [al ziet Hendrik de Vries toch nog even kans, in een vliegtuig te stappen] en Vroman plaatst het in etnologisch verband - of moeten we zeggen etnomantisch? En dan komen achtereenvolgens diverse speciale problemen en aspecten ter sprake: Criterium voorbij, Forum niet voorbij, Podium wel en niet voorbij, de schilderkunst vóór en de dichtkunst niet altijd bij; soms is het één enkel aspect, soms zijn het er zoveel tegelijk, dat de auteur niet verder dan een fragment van een voorwoord komt; maar daarvoor is hij dan ook een echte ‘experimenteel’. Of ‘non-significatief’, om met Vestdijk te spreken die, evenals Herman van den Bergh, op heldere wijze uit de doeken doet waarom de ‘experimentele poëzie’ zo duister is. Ten slotte spreken Ad den Besten en de ‘post-experimentelen’ elkaar zeer overtuigend tegen omtrent de betekenis van de ‘post-experimentele’ poëzie, en aan de gastredacteur, die zich inmiddels in een egelstelling heeft teruggetrokken, dan de taak om in een slotbeschouwing na te gaan wat er uit deze choc des opinions te voorschijn komt en welke ‘perspectieven’ zich openen; een zware opgave, waar hij zonder een zekere portie eigenwijsheid misschien nooit uit was gekomen. Waarom niet? Daarom niet.