Maatstaf. Jaargang 5

[p. 71]

W. den Boer
‘Deze is Jezus, de koning der joden’^*

Mattheus 27, 37

Ik weet niet, of soms de omstandigheden U de baas worden. Het komt meer voor dan men denkt. Iets wat men beslist niet had willen doen, gaat men doen. In de oorlog zijn er voorbeelden van. Angstige mensen, die beslist niet willen vechten, zij worden dapper, zij gaan voort en geven alles, gehoorzaam aan een geheimzinnige stem, die hen drijft. En als men hen later voor hun moed een onderscheiding geeft, staan zij wezenloos en vragen zich af: Was ik het wel, die dat deed?

Een man die niet wist wat hij deed, was de profeet Bileam, die kwam om Israël te vervloeken; daar was hij voor gehuurd. Maar een macht, sterker dan zijn eigen magisch woord, bedwong hem: wat hij uitsprak, was een zegenspreuk, geen vloek. De man, die het opschrift liet schrijven, wist ook niet wat hij deed. De woorden bovenaan het kruis van Jezus zijn stellig niet bedoeld als hulde, maar als hoon. Spot werd er door uitgedrukt, zowel tegen het volk der Joden als tegen de Gekruisigde. Die woorden zijn evenwel als een profetie van diepe betekenis door de wereld gegaan [o.a. in de vervolging tijdens het Romeinse rijk].

Maar wij begrijpen, dat de Joden woedend worden en zeggen: wij hebben geen koning behalve de keizer. Want hoezeer zij de Romeinse keizer ook verfoeien, een ding is voor hen zeker: liever de keizer als staatshoofd erkennen dan deze gevloekte. De nationale trots verdraagt de onderwerping aan een macht, die waarlijk Macht is, maar hij aanvaardt nooit de onderwerping aan de mislukkeling. Wie in het leven mislukt is, heeft geen hoop op waardering, laat staan op de positie van koning. Het kruis betekent, dat het uit is. En voor de Joden is het nooit uit. Zij weten van een roeping, die blijft, van een verlangen, dat niet gestild wordt, van een vreemde

* Toespraak bij de weeksluiting, het z.g. Avondgebed, in de Pieterskerk te Leiden op 22 maart 1957.

[p. 72]

hunkering, die hun heilig is. Hun verlangen naar het Godsrijk is reëel, en de Kruiseling is voor hen irreëel; zij geloven in een toekomst, maar deze man heeft geen toekomst meer. Hoe kan hij dan drager zijn van die hoop op de toekomst? Het klinkt hun als een vloek in de oren, als een uitdagende plagerij van de Romeinse stadhouder.

Zo brengt het opschrift, en de reactie der Joden, ons tot twee figuren: Pilatus en Jezus; de man die niet wist wat hij deed, die niet wist wat hij schreef, en de man die geen toekomst heeft en daarom geen drager van de Joodse toekomstgedachte kan zijn; dan nog liever de keizer, al liet de Joodse toekomstgedachte deze Romein koud. Want die keizer was tenminste machtig, en macht is voor een koning onontbeerlijk, wil hij althans de toekomst hebben. En daarom zeggen ook de Joden: Pilatus, je wist niet wat je deed. Want wij hebben inderdaad een koning: dat is de keizer.

Staande bij het kruis van Golgotha had de Joodse menigte misschien kunnen overwegen, of de reden ‘want wij hebben de keizer’ wel juist was. Had zij zich afgevraagd: Pilatus, wist je wel wat je deed?, en had zij dan geantwoord: neen, dat wist je niet, dan zou die menigte gesproken hebben, zoals haar eigen geschriften spraken. Het woord, als hoon of als koude constatering bedoeld, is in scherpe tegenstelling met de situatie. Zou een man aan het vloekhout de koning der toekomst zijn?

Maar Joodse menigte, deze tegenstelling leest gij telkens weer in Uw heilige schriften. Abel was zwakker dan Kaïn; Lea onaanzienlijker dan Rachel; Ezau was de rondborstige, eerlijke natuurmens; Jacob, de achterbakse hielenlichter, bleek de uitverkorene; Saul, de brillante koning, minder geacht dan David, de laffe echtbreker; en ga maar door. Zwakheid, onaanzienlijkheid, zelfs oneerlijkheid en slechtheid zijn geen hinderpalen gebleken voor de gang der heilsgeschiedenis, die God heeft gewild. Dat alles had de Joodse menigte kunnen weten. Het is alsof de onaanzienlijkheid van de komst van de Messias deze vreemde, andere maatstaf van bruikbaarheid is komen bevestigen. En het leven van dit kleine volk, van dit Israël, stemt hierin met het leven van deze koning overeen, dat de eigen onaanzienlijkheid aan een

[p. 73]

grootse roeping niet in de weg staat. Inderdaad, zij horen bij elkaar: dat volk, dat zijn toekomst een mensenleven later zag vergaan in as, vertreden door de legioensoldaten van Titus. Het volk dat geen toekomst heeft, zo kon terecht gezegd worden. Eeuwen lang heeft de wandelende Jood aan ons, heidenen, het beeld toegeschenen van de mislukkeling, de verschopte in dit leven. Maar het is het volk Gods gebleven en wat dit volk beloofd is, blijft God gestand doen. Ik aarzel niet te zeggen, dat voor mij althans daarvan de staat Israël een bewijs is. En ik kan, nu meer dan ooit, begrijpen, dat de hofprediker van Frederik de Grote, toen deze hem vroeg, een bewijs te geven van het bestaan van God en Diens bestuur over de wereld, antwoordde: De Joden, Sire.

Naast dit volk, als koning van dit volk, duidt Pilatus de Gekruisigde aan. Naast het volk dat geen toekomst heeft, de Man die geen toekomst heeft. Zij horen bij elkaar. Pilatus zag dit alleen in het politieke vlak, maar de band is hechter dan de politiek. Het is een band van afkomst en... een band van de toekomst, waarin de Christenheid gelooft, ook voor Israël. Het bewijs voor de macht van deze Koning ligt niet in de indrukwekkende schare van zijn volgelingen, niet in het Vaticaan en niet in Evanston. Het bewijs ligt er telkens, wanneer uit zwakheid kracht geboren wordt, uit het dienstbare het vrije, uit het duister het licht, uit de zonde de genade, uit de gebondenheid de verlossing.

De man die niet wist wat hij deed, die niet wist wat hij schrijven liet, heeft een woord de wereld ingezonden dat nooit in de Christenheid vergeten is. De betekenis hiervan sluit zich aan bij de profeet van het Oude Testament: hij zal het gebogen riet niet verbreken, tot aan het triumferende woord van Nieuw-testamentisch belijden: Maar het zwakke der wereld, dat heeft God uitverkoren. Die verkiezing is eerst gegaan naar het Joodse volk, het volk dat nog steeds een teken is in deze wereld, die verleerd heeft tekenen van Gods handelen te zien; en zij is vervolgens gegaan tot één van dit volk: de man van smarten met de doornenkroon. Maar dat volk zal een groot licht zien, zegt de profeet; en de man van smarten met de doornenkroon is de Heiland der Wereld, die als verlorene het verlorene terecht brengt.