Maatstaf. Jaargang 4

[p. 654]

Matthijs Vermeulen
Een bladzijde muziekgeschiedenis

Amsterdam, 29 oktober 1956.

Zeer geachte Heer Bakker,

Het artikel Utrecht en J.S.B.B, van de heer C.A. Schilp, verschenen in het oktober/novembernummer van Maatstaf, bevat over gebeurtenissen waarbij ik betrokken ben geweest verscheidene feitelijke onjuistheden, die, als zij niet worden hersteld, de toekomstige historicus zouden kunnen misleiden.

1^o Er heeft tussen Willem Mengelberg en Evert Cornelis nooit een controverse bestaan in de zin van dit woord. Cornelis was omstreeks 1914 een jong en zeer begaafd kunstenaar, wiens licht door Mengelberg lange jaren onder de domper is gehouden. De herhaalde protesten welke ik tegen die eigendunkelijke verdrukking uitte, vormden een der twistpunten in mijn controverse met Mengelberg. Zolang deze strijd duurde, heeft Evert Cornelis de strikte onzijdigheid en het zwijgen betracht welke zijn positie hem gebood.

2^o De voornaamste oorzaak van het conflict tussen Mengelberg en mij kwam voort uit de demonstratieve duitsgezindheid van de dirigent tijdens de eerste wereldoorlog. Toen ons geschil zich openbaarde, kon ‘de componist Vermeulen’ onmogelijk ‘in zekere zin partij zijn’, gelijk de heer Schilp blijkt te menen, want op dat tijdstip had de criticus Vermeulen nog geen enkele compositie voltooid.

3^o Ik heb niet Leve Sousah geschreeuwd wijl ik ‘beu was geraakt van de geijkte programma's’ [dan zou ik nonsens hebben uitgekraamd] doch om mijn dikwijls geschreven, lang verkropte afkeuring te onderstrepen over de buitensporige preponderantie welke Mengelberg toekende aan de muziekjes van Cornelis Dopper, die toen reeds niet meer met lijdzaamheid konden worden aangehoord.

4^o Het is onwaar dat De Telegraaf mijn oproep Leve Sousah ‘niet kon hebben’, en dat die kreet mij ‘de kop kostte’. Het Sousah-incident, waarbij ik met de sterke arm uit het Concertgebouw verwijderd ben geworden, vond

[p. 655]

plaats in november 1918, zette zich voort in heftige polemieken, rumoerige manifestaties [waarbij o.a. Erich Wichman mijn bondgenoot was] en ik ben medewerker aan De Telegraaf gebleven tot na de Mahler-feesten van mei 1920. Zowel de directie als de hoofdredactie van De Telegraaf hebben mij steeds een onbeperkte vrijheid van denken en doen vergund, welke ik sedertdien nog maar zelden ontmoette. Dit strekt hun tot eer. Ik heb uit eigen beweging en geheel vrijwillig afscheid van De Telegraaf genomen om, met steun van enkele vrienden, te gaan componeren.

5^o Het is onmogelijk dat J.S. Brandts Buys heeft kunnen schrijven over ‘de eerste symfonieën van Matthijs Vermeulen’. Mijn tweede symfonie namelijk, beëindigd in 1920 en overal geweigerd, is pas in december 1953 voor de eerste maal uitgevoerd, ten gevolge van de prijs waarmee zij anoniem beloond werd op het internationale componistenconcours Reine Elisabeth te Brussel.

6^o J.S.B.B. heeft slechts geschreven over mijn eerste symfonie, in maart 1919 geëxecuteerd te Arnhem, door het toenmaals kleinste en minst bekwame orkest van Holland. Tot deze totaal onvolwaardige reproductie was ik genoodzaakt omdat Mengelberg door een aanzienlijk persoon in een vooraanstaand Amsterdams weekblad had laten verklaren, dat hij mijn muziek niet wilde spelen uit pure mensenliefde, om mijn onbeduidendheid en mijn onkunde niet openlijk ten toon te stellen. Op die deloyale aantijging was voor mij geen andere repliek mogelijk dan een uitvoering, hoe gebrekkig ook. Ofschoon danig verminkt, leed het werk geen echec. En hoewel de kritiek eenparig mij beschouwde als ongewenste vreemdeling, kon de symfonie niet worden verguisd. Wanneer J.S.B.B. tegen die onsportieve en onverdiende handicap ronduit verzet had aangetekend, zou het inderdaad ‘zelfs piquant’ geweest kunnen zijn van hem een ‘oordeel te horen’ over mijn werk, gelijk de heer Schilp zegt. Brandts Buys echter heeft die lastige gezichtshoek voor zichtig ontweken. Hij heeft het extravagante contrast tussen het geschrevene en het gespeelde verzwegen, evenals de banale rest zijner confraters. Dit is voor mij het enig ‘pi-quante’ in zijn oordeel. Bij een voor iedereen hachelijke

[p. 656]

test heeft hij verzuimd een onafhankelijkheidszin te bewijzen welke hij in minder gevaarlijke omstandigheden gaarne betuigde. Aan een menigte soortgelijke halfheden valt het te wijten dat die eerste svmfonie, waarover niemand sinds ooit nog een woord gerept heeft, hoewel zij technisch even belangrijk is als mijn Tweede, tot heden toe op haar eerste ordentelijke uitvoering wacht. Zo is in Holland een componist behandeld die enige blijken gaf van leven.

Het behoeft niemand te verwonderen dat de documentaire gegevens van dit brokje muziekhistorie aan de heer Schilp ontgaan zijn. Hij kon ze niet kennen omdat de periode waarvan zij integrant deel uitmaken, tot nu toe door de musicologen compleet werd veronachtzaamd. Het is ook niet mijn bedoeling enigerlei berisping te richten tot de heer Schilp. Integendeel. Wijl een juiste kijk op de betreffende evenementen nauw samenhangt met mijn behoefte aan intellectuele properheid, ben ik hem zeer erkentelijk dat hij mij de gelegenheid verschaft heeft in Maatstaf de exacte feiten vast te leggen ener gewichtige fase van onze muzikale ontwikkeling, welker geschiedenis vroeg of laat objectief en zonder lacunes zal moeten worden geschreven.

Met alle dank en met de meeste hoogachting,

Matthijs Vermeulen