Maatstaf. Jaargang 4

[p. 643]

Annie Salomons
Herinneringen uit den ouden tijd

XI Het echtpaar Simons-Mees

Johan de Meester had me ten eten gevraagd om mevrouw Mollinger-Hoyer te leren kennen, die in die jaren met haar twee spontaan geschreven boekjes: ‘Een vriendschap’ en ‘Twee vrouwen’ groten opgang had gemaakt. We zaten voor tafel bij elkaar en spraken over de Wereldbibliotheek en over haar stichter en directeur Leo Simons. ‘Ja’, zei De Meester en in zijn ogen blonken humor en melancholie. ‘Nu schrijf ik winter na winter de ene toneelbespreking na de andere in de courant en daar geven ze me drieduzend gulden in het jaar voor. En Simons schrijft één recensie en hij krijgt drie miljoen.’

‘En een vrouw als Josine Mees; dat moet je ook niet vergeten’, zei mevrouw Mollinger.

De Meester keek naar buiten en zijn ogen tintelden. ‘Och, als ze mij de keuze lieten: drie miljoen mèt of zònder Josien, dan zou ik de drie miljoen sec hebben gekozen. Die oversensitieve vrouwen zijn verdraaid bewerkelijk.’

Maar als we Leo Simons voor een enigszins andere keuze zouden hebben gesteld: Josine Mees òf drie miljoen, dan zou hij geen ogenblik geweifeld hebben. Ik heb nooit een man gekend, die méér in zijn vrouw opging en die haar sterker en zo in alle opzichten bewonderde. En toch was het van buiten af bekeken een vreemde combinatie: hij vóór alles intellectueel, zakenman, scherpzinnig en nuchter; zij bewogen, artistiek, overgevoelig, snel uit haar evenwicht, gejaagd en onhandig soms, allerbekoorlijkst om te zien met een heel eigen distinctie. Hij met een volkomen gemis aan uiterlijke charme, maar betrouwbaar en eerlijk, heel eigenwijs, zij onzeker en weifelend. Maar ze vulden elkaar wonderlijk goed aan en zijn genegenheid overbrugde alle kloven. Toen zij tegen me zei: ‘Nee, ik dacht wel, dat je niet Joods was. Leo beweerde van wel, maar ik, die een Jood op een uur afstand ruik...’, zat hij te grinniken van louter pret, dat ze zich niet realiseerde, dat ze hem daarmee

[p. 644]

kon kwetsen. Ze placht zijn hinderlijke eigenaardigheden, - b.v. zijn gesnuffel, alsof hij altijd verkouden was, - dat haar onderbewuste in haar werk afreageren moest, wat haar in hun daaglijksen omgang hinderde. Maar ze kon toch in volle overtuiging zeggen: ‘Jij houdt ook van hem, hè Annie? hij is zo goed’. Bij haar zal het gevoel wel gedomineerd hebben, dat ze veilig bij hem was voor de vijandige wereld; dat hij alle moeilijke beslissingen voor haar nam en haar zaken regelde; bij hem leefde tot het eind toe de dankbare verbazing, dat ‘la belle’ zich over ‘la bête’ had willen ontfermen.

Hij vierde alle gedenkdagen van hun verloving en hun huwelijk, niet alleen de verjaardagen, maar ook de halve verjaardagen, Dan kwam hij met een groten bos bloemen thuis; en zij liet het zich welgevallen als een meisje, innemend en een beetje verlegen.

Het is merkwaardig, hoe snel deze heel speciale figuren in onze samenleving vergeten zijn. Wie denkt er onder literatoren nog aan, dat Simons niet alleen veel gedaan heeft voor de verspreiding van het boek, ook in kringen die zich tot dan toe weinig aan lezen gelegen hadden laten liggen, maar dat hij zich zijn leven lang heeft ingespannen om schrijvers een meer menswaardig bestaan te verschaffen. Hij inaugureerde in ons land de gewoonte, dat een auteur eerst een vast minimum krijgt voor zijn werk en daarna per verkocht exemplaar wordt betaald. Hij vestigde er de aandacht op, dat men nooit afstand moet doen van zijn auteursrecht. Hij kwam met zoveel vuur voor de schrijvers op, dat andere uitgevers beweerden, dat de Wereldbibliotheek niet op zakelijken grondslag werd geëxploiteerd; dat het een soort filantropische instelling was en dat zij niet in staat waren om ook zo te doen. Het kwam tot de eigenaardige situatie, dat Simons zijn boeken openlegde om te laten zien, dat hij eerlijk wel zijn reiskosten in rekening bracht en dat de zaak wel zichzelf bedroop.

Niemand zal beweren, dat sinds de stichting van de W.B. en de bemoeienissen van haar eersten directeur het schrijversambt een lucratief baantje is geworden, maar wel

[p. 645]

zijn de voorwaarden, waaronder een auteur tegenwoordig werkt, veel verbeterd. Helemaal zonder rechten is hij toch niet meer. Hiervoor heeft Simons met overtuiging gevochten. Wie schrijft eens een dissertatie over dezen hard werkenden autocraat, die altijd vol initiatieven stak? ‘Het borrelt weer in me’, placht hij te zeggen en dan wist het personeel van de W.B., dat er weer een grootscheepse actie dreigde. Hij was een man met veel sociaal gevoel; hij ijverde voor volkshuizen en volksuniversiteiten; hij schreef over toneel; hij schreef [onder pseudoniem] zelf toneel; het was helder en verstandig maar niet bijzonder boeiend. Toen hij eens voor ‘Leven en Werken’ een niet ondertekend, getypt artikel had ingezonden, waar ik nogal wat aanmerkingen op had, verbeterde ik als een schooljuffrouw zijn te lange zinnen en zijn minder geslaagde uitdrukkingen. Van Suchtelen vertelde me later, dat Simons de auteur was en dat hij het nogal moeilijk te verteren had gevonden, dat hij zo gekapitteld werd. Dat kwam niet voor, als men wist, dat hij iets geschreven had. Maar hij was sportief genoeg om het mij niet na te houden. Hij zocht in zijn ijveren niet eigen glorie. Als hij het werk van een auteur goed vond, gaf hij het uit, zonder er zich om te bekommeren, dat diezelfde man hem nog juist tegengewerkt of uitgescholden had. Er was maar één ding dat hij nooit vergaf: als iemand iets onvriendelijks over het werk van zijn vrouw had geschreven. Daarmee, meende Simons, had die schrijver bewezen, dat hij geen onderscheidingsvermogen en geen smaak had en dan kon zijn eigen werk ook geen waarde hebben.

Simons was ontegenzeglijk eigenwijs en eigengereid, maar je kon het hem niet kwalijk nemen, omdat hij het wist en er den draak mee stak. Toen hij met Van Suchtelen, die jarenlang onderdirecteur van de Wereldbibliotheek is geweest, een soort ideaalstaat had uitgeknobeld, waar iedereen de plaats zou bekleden, waarvoor hij het best geschikt was, zei hij aan het slot voldaan: ‘En dan moeten ze mij maar albedil maken’.

De figuur van mevrouw Simons staat in een heel andere sfeer. Zij is een van de weinige Nederlandse toneelschrijvers, wier stukken herhaaldelijk en met succes zijn gespeeld. Met

[p. 646]

‘de Veroveraar’ en ‘Atie's huwelijk’ zette ze een typisch Hollandse wereld op de planken, op een speelse, geestige manier, modern in dien tijd, met een sprankelenden dialoog en onvergetelijke uitspraken, zoals: ‘Wat is het toch jammer dat de deugd niet een beetje aantrekkelijk is’.

Het stuk dat het meeste stof heeft doen opwaaien en dat min of meer een schandaalsucces had, was ‘de Paladijn’, waarin heel Amsterdam gnuivend een toentertijd zeer bekend publicist herkende, die iederen zondag een opbouwend artikel in zijn courant placht te schrijven. Mevrouw Simons kende hem niet persoonlijk en in haar Paladijn ging ze eigenlijk meer in het algemeen de schijnheilige braafsprekerigheid te lijf, dan dat ze dezen braven en in zekeren zin talentvollen hoofdredacteur een hak wilde zetten. Maar Jan C. de Vos, die de hoofdfiguur creëerde, liet in zijn grime geen twijfel, wie hem voor ogen stond en het Amsterdamse schouwburgpubliek loeide van enthousiasme, toen het den nobel gebarenden, nobel sprekenden Paladijn voor zich zag. Mevrouw Simons schrok bijna van het succes, ook op punten waar ze dat niet speciaal had verwacht, b.v. toen de Paladijn waardig verkondigde, dat hij nooit ‘Jaeger’ maar altijd ‘Jansen en Tilanus’ droeg, lag de zaal flauw van het lachen. Het was een detail, dat de auteur als passend bij haar schepping zelf had bedacht, maar het bleek een van zijn stokpaardjes te zijn! Wel een bewijs, dat de figuur echt levend was geworden.

In zekeren zin is het merkwaardig, dat deze, in het daaglijks leven schuchtere en onzekere vrouw zich in haar werk zo uitbundig, soms meedogenloos, fel en dwaas kon uitleven. Alsof ze nooit genoeg revanche kon nemen op haar strenge, conventionele opvoeding; alsof haar altijd nog dwars zat, dat ze haar weg om zich te uiten zo moeilijk had gevonden.

In den omgang, als gastvrouw, was ze gedistingeerd. Ze zag er in haar smaakvolle huis allerliefst uit. Op straat, schichtig en schutterig, wekte ze den lachlust van de kinderen op, zoals ik tot mijn schrik merkte. Haar charme had de bescherming van het veilige huis nodig; ze verschrompelde als ze aan de buitenlucht werd blootgesteld.

[p. 647]

Na den dood van haar man werd haar leven een tragedie. Hij had altijd alle praktische problemen voor haar opgelost; ze stond als een kind tegenover zakelijke beslissingen. Ze dwaalde van rusthuis tot rusthuis; in den oorlog moest ze herhaaldelijk evacueren. De slapeloosheid waaraan ze haar hele leven had geleden, nam angstwekkende vormen aan. Ze tobde over haar Joodse familie; ze tobde [en dit onnodig] over geld. Niemand scheen meer te weten, dat ze een briljante, ondeugende toneelschrijfster was geweest. Zij zelf scheen het ook vergeten.

Ze is ongemerkt heengegaan. Wie van haar hielden, vonden het goed, dat haar einde kwam.