Maatstaf. Jaargang 4

[p. 411]

Carel Gadink
Mijnheer Tastman

Iedere avond om zeven uur werd mijnheer Tastman geboren.

Ja, overdag werkte er op een van de vele gemeentebureaus wel een tengere man met een smal gezicht en een grote, koperomrande bril. Maar dat mannetje heette gewoon Tast. Zeg Tast, copieer jij deze brief even, wil je. O ja, Tast, jij ruimt die boel nog even op, voor je naar huis gaat, hè. Deze Tast interesseert ons niet. Hoe hij 's avonds om half zes op zijn fiets stapte, en over de Vijzelstraat naar zijn huis reed, ergens éénhoog in de buurt van de Weteringschans, het is allemaal van weinig belang. Zo ook de vluchtige kus die hij, thuisgekomen, zijn vrouw placht te geven. Want er worden iedere avond tegen zessen duizenden vrouwen vluchtig gekust. En dat hij vervolgens aan tafel ging zitten, om samen met zijn vrouw zwijgend de warme maaltijd in te nemen? Och...

Maar daarna!

Daarna verdween het mannetje Tast in de slaapkamer. De deur ging op slot. En in het geweld van stromend water, openslaande kastdeuren en wild uitgetrokken laden werd mijnheer Tastman geboren.

Om zeven uur precies opende zich de slaapkamerdeur, en hij trad te voorschijn. Een heer van middelbare leeftijd, enigszins grijzend aan de slapen, onberispelijk in het zwart gekleed. Een man van de wereld.

Voor de gangspiegel bleef hij staan, hij tipte een stofje van zijn mouw. Wie was hij, deze Tastman? Toch niet onze bekwame gewezen minister van Buitenlandse Zaken uit het kabinet-Zeegering? Nee, dat was hij niet. Tastman? Tastman? O, wacht eens! Was hij dan soms... maar nee, dat kon toch niet?!... Wat zei U? Was het werkelijk zo? Stond hier de geleerde Tastman voor ons? Die man van uitzonderlijke bekwaamheden, wiens faam tot ver in het buitenland was doorgedrongen? Aan wie vorig jaar het presidentschap

[p. 412]

van de I.S.S.W. [International Society of Scientific Workers] werd aangeboden, maar die dit van de hand moest wijzen wegens zijn drukke werkzaamheden op wetenschappelijk gebied?

Inderdaad. Dat was hij. Gerard J. Tastman, een van de knapste bollen van Nederland. Ja, men kon gerust zeggen: een bol van internationaal niveau, een bol met een wereldnaam. Een wereldbol.

Mijnheer Tastman keek nog eenmaal in de spiegel, dan liep hij naar de huiskamer. Aan de tafel zat zijn vrouw, ze stopte een sok. Ze keek hem aan. Hij kuste haar op het voorhoofd. Moet je vanavond wéér weg? Ja vrouw, mijn werk wacht. Rechtop liep hij de kamer uit. Zijn vrouw zag hem na. En ze keek door het raam. Naar buiten.

Mijnheer Tastman trok zijn lange, grijze jas aan, zette zijn hoed op, en liep de trap af, naar buiten. De tramhalte was vlakbij; hij stapte in lijn zestien. Had mijnheer Tastman dan geen eigen auto? Nee. Hieraan herkende men in hem de man van de wetenschap. Een echte geleerde heeft geen auto. Hij zou er zelfs geen willen hebben.

Onder het rijden maakte mijnheer Tastman in zijn agenda een paar wetenschappelijke aantekeningen. Bij de Munt stapte hij uit. Hij stond even stil en keek om zich heen. Zoals gewoonlijk waren er hier veel mensen, die elkaar liepen te vervelen. Een paar waren er, die alleen zichzelf verveelden.

Kalm liep hij een van de straten in, tot voor een groot gebouw. Een juffrouw in glas en een man in het rood. Mijnheer Tastman knikte vriendelijk. Een stalles, zei hij tegen de man. In de zaal bracht een juffrouw hem naar zijn plaats. Hij nam zijn hoed af en ging zitten. Het was pauze, de hoofdfilm was nog niet begonnen. Hij keek opzij. Naast hem zat een oud vrouwtje, een vruchtbaar kapothoedje op het hoofd, haar handjes in de schoot. Mijnheer Tastman voelde in zijn binnenzak. Zijn hand omvatte de revolver.

Hij glimlachte. De wetenschap voert op vreemde wegen. Hier zat hij, Gerard J. Tastman, met een geladen revolver in een Amsterdamse bioscoop. Waarom?

Ja, waarom. Waarom begon mijnheer Tastman soms in een volle tram plotseling luidkeels te zingen? Waarom stond

[p. 413]

hij 's zondags midden onder een kerkdienst van zijn plaats op, om met opgestoken paraplu, in doodse stilte, tussen rijen mensen door langzaam en plechtig de kerk uit te lopen?

Het antwoord op deze vragen is eenvoudig: mijnheer Tastman bestudeerde de Mens. Hij legde zich toe op de menselijke ziel.

Was dit een vreemde studie? Hij schudde zijn hoofd. Nee, er waren meer mensen, die zich hiermee bezig hielden. Maar waarom was hij, Tastman, dan zo'n bijzonder iemand?

Omdat hij de menselijke ziel bestudeerde op een geheel eigen, nieuwe manier. Niet van achter zijn bureau. Niet met inktvlekken knoeiend. Nee, mijnheer Tastman trok er op uit. Hij ging de straat op. En dan deed hij vreemde dingen. Hij zong in een volle tram, hij liep met zijn paraplu de kerk uit. Hij stelde gekke vragen. En daarbij keek hij de mensen aan. Hij keek ze recht in het gezicht. Begonnen ze te lachen? Deden ze, alsof ze hem niet zagen? Daarop lette mijnheer Tastman heel precies. En hij noteerde het.

Dit was het geheim van mijnheer Tastmans succes. Hieraan waren de dikke manuscripten te danken, die thuis, zwanger van wijsheid, op de verlossende hand van de drukker lagen te wachten.

Een paar weken geleden was mijnheer Tastman met een nieuw onderzoek begonnen. Er was een kind in een gracht gevallen. Mensen waren te hoop gelopen aan de kant. Ze schreeuwden. Een man lachte luid: Ha, kakes, een kind in het water! Een dame was boos geworden. Sta daar niet zo dom te lachen, man, doe liever iets, bel de politie op. De man was ook boos geworden, hij vloekte. Andere mensen begonnen ook te vloeken. Er kwam een ruzie. [Het kind verdronk.]

Toen heeft mijnheer Tastman gedacht: Hier moet iets gedaan worden. Hier moet onderzocht worden. Onderzocht moet worden dit: wat doet iemand, als hij merkt dat iemand anders in gevaar, in levensgevaar, verkeert?

Dit nieuwe onderzoek heeft hij weer helemaal op zijn eigen manier aangepakt. Niet, dat hij in het water is gesprongen, of van een hoge toren af. Nee, hij heeft zijn oude dienstrevolver van de zolder gehaald. Toen is hij naar de

[p. 414]

bioscoop gegaan. Zoals ook deze avond.

De pauze was voorbij, het licht ging langzaam uit. Het gordijn scheurde open. Een leeuw gnauwde, een muur muziek stortte ineen. De hoofdfilm was begonnen.

Mijnheer Tastman zat er een poosje naar te kijken. Toen haalde hij zijn revolver te voorschijn. Van heel diep welde een zucht in hem op. En nog een. Hij begon in zijn stoel te draaien. Hij kreunde, eerst zacht, maar langzaam luider. Nee, fluisterde hij, nee, ik kan het niet...

Hij keek naar het vrouwtje, dat naast hem zat. Ze had nog niets gemerkt, op het doek gebeurde de eerste kus van de avond, haar oogjes glinsterden. Mijnheer Tastman begon luider te zuchten. Als bij ongeluk stootte hij het vrouwtje tegen de elleboog. Zo kan het niet langer, zei hij zacht, ik weet het niet meer, maar zo kan het niet langer.

Hij voelde, dat het vrouwtje naar hem keek.

Toen drukte hij de revolver tegen zijn hoofd. Het staal glansde zacht in het schijnsel van een lampje aan de muur. Het moet, mompelde hij, ik moet het nu doen, straks durf ik niet meer.

Een verkreukeld handje legde zich op zijn arm. Hij hoorde een stem naast zich, de stem van het vrouwtje.

Mijnheer Tastman keek opzij. Haar gezicht kon hij nauwelijks onderscheiden. Maar dat deed er niet toe. Belangrijk was alleen, wat ze zei. Wat zei ze? Het is niet nodig, om dat hier allemaal te vertellen. Ze vroeg dingen, ze zei dingen. Af en toe mompelde mijnheer Tastman iets.

Zult U nou dat... dat ding niet gebruiken? vroeg het vrouwtje na een poos. Haar hand drukte op zijn arm. Zult U het weggooien, in een gracht of zo?

Mijnheer Tastman knikte. Ja, zei hij, ja, dat zal ik doen, en ik dank U dat U... dat U mij zo hebt geholpen, dat U zo met mij hebt gepraat. Hij deed de revolver weer in zijn zak. Eigenlijk schaamde hij zich een beetje, dat hij haar voor de gek had gehouden. Maar het was nodig. Deze dingen waren allemaal erg belangrijk voor de wetenschap.

Toen hij thuiskwam, was zijn vrouw al naar bed. Maar mijnheer Tastman kon nog niet gaan slapen. Eerst moest hij de resultaten van zijn onderzoek opschrijven. Hij haalde

[p. 415]

het dikke aantekenboek uit de kast, en legde het op tafel. Hij bladerde erin, en glimlachte. Hij glimlachte over die keer, toen hij nog maar net met dit nieuwe onderzoek begonnen was. Hij had zijn revolver al in de hand, en slaakte zijn eerste zucht, toen plotseling een zaklantaarn aanflitste, en de bioscoopjuffrouw zei: Mijnheer, doet U die revolver weg alstublieft! Alsof het een verboden sigaret was.

En om al die andere keren, dat de mensen, die hij onderzocht, verwachte en onverwachte dingen deden. Om de gehandschoende heer, die hem zijn revolver uit de hand sloeg, en hem een sigaret aanbood. En om de juffrouw, die met een minutenlang gegil de hele bioscoop op stelten zette. Al deze dingen stonden in het boek genoteerd.

Het was al laat, toen mijnheer Tastman het boek weer opborg, en naar bed ging. Slaap je, vrouw?, vroeg hij, toen hij de slaapkamerdeur opende. Het bleef stil. Mijnheer Tastman kleedde zich uit, en kroop voorzichtig in zijn bed. Binnen vijf minuten sliep hij.

In het andere bed lag zijn vrouw op haar zij. Ze keek naar de muur. En door het raam, naar buiten. De maan was bijna vol. De kamer was vervuld van de zoete geuren van de zomernacht.

Zo werd iedere avond om zeven uur mijnheer Tastman geboren. Zo werkte de geleerde Gerard J. Tastman iedere avond aan zijn onderzoek van de gedragingen van de mens. Tot op een avond...

Op een avond kwam het mannetje Tast thuis van het gemeentebureau. In de huiskamer lag een briefje op tafel: Ik moet boodschappen doen, kan niet op tijd thuis zijn. Je eten is in de hooikist in de keuken.

Het mannetje Tast stond even te kijken, met het briefje in zijn hand. Het leek hem erg stil in huis. De tafel was voor één persoon gedekt. Ook dat deed erg vreemd aan. Hij schudde zijn hoofd; toen ging hij naar de keuken. Het eten wàs in de hooikist. In stilte heeft hij het opgegeten.

De hoofdfilm was al begonnen. Mijnheer Tastman ging zitten, zijn ogen wenden langzaam aan de duisternis in de zaal. Naast zich hoorde hij onderdrukt gefluister en gelach.

[p. 416]

Vaag onderscheidde hij op de plaats naast de zijne een vrouw. Een mannenarm was om haar heengeslagen. Haar parfum was doordringend.

Weer begon mijnheer Tastman zijn kleine toneelstukje. Hoe zou ditmaal de afloop zijn? Hij kreunde en steunde, dat het een lust was. Nee, zei hij, nee, dit nooit!... maar wat dan?... dit is mijn laatste uitweg...

Naast hem werd het stil. Wat het ogenblik daar?

Hij haalde zijn revolver te voorschijn en drukte hem tegen zijn voorhoofd. Hij wachtte. Maar er kwam niets. Er was geen stem, er was geen hand.

Hij liet de revolver zakken. Dit was nog nooit gebeurd. Hij keek opzij. De vrouw had zich half in haar stoel omgedraaid, haar rug naar hem toe. Mijnheer Tastman boog zich voorover. Het was een zoen. Een langdurige en innige. Mijnheer Tastman keek voor zich. Hij zuchtte. Alles was tevergeefs geweest.

Toen de zoen afgelopen was, begon hij weer. Van voren af aan. Hij zuchtte en snikte. Ik kan het niet langer... hier moet een eind aan komen. Ik moet het nu doen...

Hij schoof de pal over, met een lichte tik, en drukte de loop tegen zijn hoofd. Hij wachtte en luisterde. Daar was het. Een stem in zijn oor, een fluisterende vrouwenstem.

Doe het! Toe dan! Doe het maar!, fluisterde de stem.

Mijnheer Tastman liet zijn revolver zakken.

Hij had de stem herkend.

De vrouw keek hem aan. Hij keek haar aan. In de duisternis zagen zij elkaar aan. Het was hel licht.

Vrouw? zei hij zacht. Vrouw?!

Ja, zei de vrouw. Ze lachte, haar tanden glinsterden flauw. Ja... mijnheer Tastman! Nou! Doe het dan!

De bioscoopzaal had een goede acoustiek.

Mijnheer Tastman was niet meer.

Er was alleen het mannetje Tast. Een klein gaatje zat er in het hoofd van het mannetje Tast. Een klein gaatje in een klein mannetje.