Maatstaf. Jaargang 3

[p. 349]

Euripides
Herakles
vertaald door Evert Straat

Personen

[in volgorde van hun opkomst]

Amphitruoon	vader van Herakles
Megara	echtgenote van Herakles
Koor	oude krijgsmakkers van Amphitruoon
Lukos	tiran van Thebe
Herakles
Iris	bode der Goden
Lussa	de gepersonifieerde Razernij
Bode
Theseus	vorst van Athene

Drie zoons van Herakles lijfwacht van Lukos lijfwacht van Theseus enzovoorts

Plaats der handeling: Thebe, voor het paleis van Herakles

Tijd waarin de Herakles werd geschreven: tussen 421 en 415 v. Chr.: de tijd van de z.g. vrede van Nikias, het bestand uit de Peloponnesische oorlog. Euripides was toen in de zestig.

[p. 350]

Paleis van Herakles in Thebe. Daarvóór een altaar van Zeus. Op de treden van het altaar: Amphitruoon, Megara en de drie jonge zoons van Herakles.

 

amphitruoon

 

Wie kent den man, wiens huw'lijksbed Zeus deelde,

 

Amphitruoon uit Argos niet, zoon van

 

Alkaios, Perseus' kleinzoon, vader zelf

 

van Herakles?

 

Dit Thebe werd mijn stad...

 

Eens schoot gigantenkroost, uit drakentand

 

gezaaid, hier als een graanveld op, maar nietig

 

was 't aantal aren dat Ares liet staan.

 

Doch 't zaad daaruit bevolkte Kadmos' stad,

 

en aan 't geslacht der Sparten, kind op kind,

 

ontsproot Menoikeus' zoon, vorst van dit land,

 

Kreoon. Zijn dochter Megara werd door 't volk

 

van Thebe, juichend bij het lied der fluit,

 

met bruiloftszangen naar ons huis geleid,

 

toen Herakles haar nam tot echtgenote.

 

Doch hij, mijn zoon, ging weg uit Thebe, waar

 

ik woonstee had gevonden; hij verliet

 

zijn vrouw en schoonfamilie, hakend naar

 

't Kuklopisch Argos als verblijf, waaruit

 

ik, als de moord'naar van Elektruoon,

 

verbannen ben. Het ong'luk dat mij trof

 

wou hij verzachten, naar mijn vaderland

 

terug mij voeren. Voor dien wederkeer

 

bood hij Eurustheus aan, als hogen prijs,

 

't aardrijk van monsters vrij te maken, 't zij

 

dat Hera's priemende wrok hem daartoe opjoeg,

 

't zij dat het lot 't zo schikte. Hij volbracht

 

al wat hij anders op zich nam, doch van

 

zijn laatste taak, door hellepoort te gaan

 

naar Hades' huis, om daaruit den drievoudig

[p. 351]

 

gelijfden hond te sleuren naar ons licht,

 

is hij tot nu toe niet teruggekeerd.

 

Onder Kadmeeërs leeft d'herinnering voort

 

aan Lukos, Dirke's bedgenoot, die eens

 

hun stad der Zeven Poorten onbetwist

 

beheerste, voordat 't kinderpaar van Zeus,

 

Zethos en Amphioon, om hunne schimmels

 

vermaard, er hun regering vestigden.

 

Een verre nazaat van hem, met zijn naam,

 

maar geen Thebaan, doch van het Rundereiland

 

afkomstig, heeft vorst Kreoon omgebracht,

 

en is thans heer en meester in dit land,

 

doordat de stad, van twist en tweedracht ziek,

 

zijn prooi werd. En nu blijkt de zwagerschap

 

die ons met Kreoon bond een groot gevaar.

 

Terwijl mijn zoon in d'onderwereld toeft,

 

wil deze nieuwe Lukos, uit zijn macht,

 

de kind'ren doden van mijn Herakles,

 

daarna zijn vrouw, om moord met moord te blussen,

 

en dan ook mij, als het de moeite loont

 

mij oud' onbruikbaren man nog mee te tellen.

 

Hij vreest, dat eens de zoons van Herakles,

 

mannen geworden, 't bloed dat hij vergoot,

 

't bloed van hun moeders vader, zullen wreken.

 

Ik, die door Herakles hier in ons huis

 

achtergelaten werd als hoeder van

 

zijn kinderen, zijn haard, toen hij vertrok

 

naar 't zwarte duister van het Hadesrijk,

 

heb met de moeder, om van dood te redden

 

het kroost van mijn zoon Herakles, hier heil

 

gezocht op het altaar van Schutsheer Zeus,

 

het monument, dat eens mijn nobele telg

 

wijdd' aan zijn zege op de Minuërs.

 

In nooddruft klampen w'ons aan dit altaar,

 

van spijs en drank en kleren gans verstoken,

 

op naakten grond strekkend ons lijf, want uit

[p. 352]

 

ons huis, dat men met zegels heeft gesloten,

 

zijn wij verjaagd, en in den barren nood

 

zien wij geen uitkomst. Vele vrienden bleken

 

geen échte vrienden. Zij die 't werkelijk waren,

 

bleken onmachtig om ons bij te staan.

 

Zo gaat het mensen in hun ongeluk.

 

Ik wens het niemand toe, die ook maar half

 

mij goedgezind is, ooit te moeten voelen

 

hoe rampspoed toetst, onfeilbaar, elken vriend.

 

megara

 

Eens hebt gij, grijsaard nu, als commandant

 

van Thebe's leger op roemruchten tocht

 

door schitt'rend krijgsbeleid Taphos genomen...

 

Niets weet de mens van wat de godheid wil.

 

Ik zelf had, wat mijn vader aangaat, niet

 

te klagen over 't lot: hij was vermaard

 

om rijkdom, om zijn heersersmacht, een ding

 

waarom zo vaak de dolk flitst naar het lijf

 

van dien bevoorrechte. Ook kind'ren had hij.

 

Mij schonk hij aan uw zoon, en stralend was

 

het huw'lijk dat mij leidde in het huis

 

van Herakles. Maar nu is dat geluk

 

vervlogen, gans gestorven; gij en ik

 

staan voor den dood, en met ons ook het kroost

 

van uwen zoon, het jong gebroed dat ik

 

nog als een hen met vleugels wijd gespreid

 

in leven tracht te houden. Maar nu eens

 

fladdert er één, dan d'ander om gewisheid:

 

‘Moeder, waar 's vader heengegaan? Wat doet hij?

 

Wanneer komt hij terug?’ Wankel en pril

 

zoeken zij naar hun vader; 'k leid ze af,

 

vertel 'n verhaal, maar nauw'lijks kraakt de deur

 

of stuk voor stuk staat elkeen overeind,

 

om vaders knie t'omvatten als hij komt...

 

Maar welke hoop of bodem van behoud

[p. 353]

 

ziet gij als uitweg, eerbiedwaardig man?

 

Naar u toch zien wij op! Er is geen kans

 

de grenzen van dit land in heim'lijkheid

 

over te gaan; wachtposten, ons te sterk,

 

zijn neergezet op elken uitgangsweg.

 

Geen hoop op hulp van vrienden meer bestaat er

 

thans nog; zeg daarom openlijk hetgeen

 

uw mening is; als 't einde is nabij,

 

zoek dan uit zwakheid niet in tijd gewin.

 

amphitruoon

 

Mijn dochter, 't is niet makkelijk in ernst,

 

zonder lichtvaardigheid, thans raad te geven.

 

megara

 

Schiet smart te kort, of hecht gij zo aan 't licht?

 

amphitruoon

 

Ik hécht aan 't leven en ik hecht aan hoop!

 

megara

 

En ik! Maar mag men hopen zonder hoop?

 

amphitruoon

 

Heil schuilt in uitstel van onz' ondergang.

 

megara

 

Maar marteling is mij die tussentijd!

 

amphitruoon

 

Misschien komt er, mijn dochter, ommekeer

 

voor u en mij in deez' rampzaligheid.

 

Misschien nog komt mijn zoon, uw echtgenoot.

 

Blijf kalm, neem weg der kind'ren tranenstroom,

 

begoochel ze met woorden, met vertelsels,

 

hoe smart'lijk dat bedrog ook schrijnen mag.

 

Rampspoed van mensen houdt niet altijd aan,

 

doch raakt vermoeid; geen storm behoudt zijn kracht,

 

en geen gelukkig mens blijft in 't geluk.

 

Niets is bestendig, 't een wijkt voor het ander.

[p. 354]

 

Een groot man stelt vertrouwen in zijn hoop,

 

een lafaard is, wie radeloos verzaakt!

[Koor komt op; vijftien oude strijdmakkers van Amphitruoon]

 

koor

Naar 't oude huis met het hoge dak,
steunend op stokken komen wij,
een klagend lied op onze lip,
als vogelen grauw van jaren.
Niets zijn wij meer dan wat gepraat
en schimmig droomgezicht bij nacht aanschouwd,
met bevende woorden, maar hun zin
is diep u toegenegen.
O kinderen kinderen, vaderloos
sinds vader heenging, o oud man
en gij, rampzaal'ge moeder die snikt
om uw man in het huis der doden!

Vermoeit niet al te snel uw voet
en leden zwaar van ouderdom;
wij zijn geen jonge paarden meer
die aan het juk hun wagen-
last optrekken tegen ruige rots.
Wie blind het voetspoor bijster werd, ga hand
aan hand en hechte zich aan 't gewaad
van wie aan hem voorafgaat.
Zo leide elke oude man
den grijsaard met wien eens hij jong
te velde trok en de wapens droeg,
voor hun vaderstad geen schande!

Ziet gij, hoe als bliksem

[p. 355]

straalt het licht van hun ogen,
net als bij hun vader?
Ongeluk heeft hun kindsheid niet gespaard.
Nochtans bleef hun gratie fris.
Welk een bondgenoten
rukt men van u, als gij, Hellas,
dezen zult verliezen!

 

koorleider

 

Maar 'k zie, dat daar de heerser van dit land

 

Lukos zijn schreden richt naar het paleis.

 

 

[Lukos komt op, gevolgd door zijn lijfwacht]

 

lukos

 

Vader van Herakles, en gij, zijn vrouw,

 

't zij mij vergund, u beid' een vraag te stellen.

 

En dat is mij vergund: ik ben uw meester,

 

die vragen mag al wat hem maar belieft!

 

Tot hoelang zoekt ge 't leven nog te rekken?

 

Welk' hoop op bijstand weert u van den dood?

 

Gelooft gij soms, dat dezer kind'ren vader

 

uit Hades' huis terugkeert, waar hij slaapt?

 

Uw dood staat vast, maar bovenmate scherpt gij

 

uw smart, als gíj in Hellas ijdel pocht

 

dat Zeus vennoot was van uw echt'lijk bed

 

en deel had aan uw zoon, - en gíj, o vrouw,

 

als gij er prat op gaat, dat men u vierde

 

als echtgenote van den grootsten held.

 

Wat heeft uw man als pronkstuk dan gewrocht?

 

Dat hij een slang gedood heeft in 't moeras,

 

of 't monster van Nemeia? Naar hij zegt

 

heeft hij het in zijn armensnoer gewurgd.

 

Zijn dat uw pleitbetogen, moet dáárom

 

de dood ontzien het kroost van Herakles?

 

Vechten met dieren bracht hem valsen roem

 

van heldenmoed, maar verder was hij niets,

[p. 356]

 

geen man van weerkracht; nooit heeft hij een schild

 

getorst aan linkerarm en nooit kwam hij

 

binnen een speers bereik, maar met zijn boog,

 

het wapen van de lafaards, was hij altijd

 

ter vlucht gereed. Niet aan den boog toetst men

 

eens krijgers moed, maar aan den blik waarmee,

 

geworteld op zijn plaats, hij 't stoppelveld

 

der snelle speren op zich aan laat komen!

 

Geen schaamteloze bruutheid is mijn doel,

 

maar 'k moet voorzichtig zijn. Ik weet zeer wel,

 

dat ik Kreoon, haar vader, heb gedood

 

en op zijn troon thans zit. Geen wrekers van

 

mijn daad wil ik in hen volwassen zien!

 

amphitruoon

 

Laat Zeus beschermen, wat zijn aandeel is

 

in 't kind van Zeus; mijn taak is 't, Herakles,

 

den stompzin van dien man om uwentwil

 

met klem van argumenten aan te tonen.

 

Onduldbaar is 't, dat hij u smeurt met laster!

 

Van 't gruwbare eerst, dat niet gezegd mocht worden,

 

- want gruwbaar is 't, van lafheid Herakles

 

te betichten - zal 'k, met god als mijn getuige,

 

u reinigen. Zeus' bliksem en het vierspan

 

waarop gezeten hij 't gigantenbroed

 

trof in hun flanken met geveerden pijl,

 

heb ik 't gevraagd: en met den stoet der goden

 

heeft hij den stralenden triomf gevierd!

 

Ga naar 't vierpotig schoelje der Kentauren

 

op hun berg Pholoë, gij slechte koning,

 

en vraag hun, of zij om zijn fieren moed

 

een ander stellen boven hem, mijn zoon,

 

die volgens u in schijn slechts dapper is.

 

Vraag Dirphus, op het eiland der Abanten,

 

waar gij getogen zijt: die berg zal u

 

geen lof toezwaaien; nergens immers hebt gij

[p. 357]

 

iets groots verricht, waarvan uw land getuigt!

 

Gij hoont den boog, 't zo sluw gevonden wapen.

 

Luister dan naar mijn woorden en word wijs!

 

De man in wapenrusting is de slaaf

 

van eigen waap'nen: staat hij in 't gelid

 

met and'ren, wien 't aan moed ontbreekt, dan sneuvelt

 

hij door de lafheid van wie naast hem gaat.

 

Verbrijzelt men zijn speer, dan kan hij niet

 

den dood van 't lijf afhouden, plots ontwapend.

 

Wie daarentegen raak den boog hanteert,

 

heeft 't grote voordeel, dat met duizenden

 

van pijlen uit den dood hij 't lichaam redt.

 

Op verren afstand van zijn vijanden,

 

die zich door blinde pijlen zien verwonden,

 

verweert hij zich; hij geeft zijn lijf niet bloot,

 

maar blijft beschut. En dat is in 't gevecht

 

de hoogste wijsheid, schade toe te brengen,

 

bij eigen lijfsbehoud, en niet van 't toeval

 

afhankelijk te zijn. Dat is 't betoog,

 

dat 'k op dit punt uw woorden tegenvoer.

 

En waarom wilt gij deze kind'ren doden?

 

Wat hebben z'u gedaan? Een ding geef 'k toe:

 

gij zijt niet stom, als gij bij eigen lafheid

 

bevreesd zijt voor de zonen van een held!

 

Maar daarvan afgezien, voor ons is 't gruw'lijk

 

ten dood te gaan voor uw lafhartigheid!

 

Dat lot had gíj verdiend, uit handen van

 

uw beet'ren, óns, als Zeus rechtvaardig was!

 

Wilt gij den staf der heerschappij des lands

 

behouden voor u zelf, laat ons dan gaan

 

in ballingschap; geweld moet gij vermijden,

 

als gij geweld ducht op het ogenblik

 

dat d'adem gods een and'ren kant uit blaast!

 

O!

 

O land van Kadmos - want ik kom er toe

 

ook u verwijtende woorden toe te voegen -

[p. 358]

 

is dit de hoede, die gij Herakles

 

en zijne kind'ren biedt? Toen hij, alleen,

 

de Minuërs in strijd verslagen had,

 

schonk hij het licht der vrijheid aan uw stad.

 

Ook Hellas gisp ik, nooit zal ik mij schikken

 

in zwijgzaamheid, nu ik den ondank zie,

 

die aan mijn zoon te beurt valt. Wat hij wrochtt'

 

had Griekenland met vuur, met zwaard, met speren

 

moeten vergelden aan zijn zoons, als loon

 

voor zuivering der zee en van het land.

 

Maar dezen bijstand, kind'ren, geeft u nóch

 

de stad van Thebe, noch heel Griekenland.

 

Doch naar mij ziet gij op, een vriend zo zwak,

 

die niets meer is dan enkel tonggeruis,

 

want alle vroeg're kracht is heengegaan,

 

mijn oud lijf rilt, 'k ben dof en uitgeblust.

 

Was ik nog jong en sterk van lijf en leden,

 

dan nam 'k de speer, bezoedelde met bloed

 

de blonde lokken van dien man en joeg

 

hem in zijn lafheid verder dan Gibraltar!

 

koorleider

 

Ook als het spreken nog maar moeizaam gaat,

 

heeft een fier man een bodem in zijn taal!

 

lukos

 

Blaast gij maar hoog van uwen toren af,

 

mijn antwoord op uw praat zal érger zijn.

[tot zijn lijfwacht]

 

Gaat naar den Helikoon, naar krochten van

 

Parnassos, laat de houtvesters daar kappen

 

van eiken dikke takken, brengt die hier

 

en stapelt ze als brandhout om 't altaar.

 

De vlam er in! Verteert met vuur hun lijven

 

opdat zij weten, dat geen dode hier

 

nog langer heerst, maar ík, en in míjn tijd!

 

Gij, oude mannen, die niet meegaat met

[p. 359]

 

hetgeen ik wil, zult niet alleen bewenen

 

de kinderen van Herakles, maar ook

 

wat ú misschien, uw huis nog overkomt.

 

Gij zult niet meer vergeten, dat gij slaven

 

geworden zijt van mijne heerschappij!

 

koorleider

 

O aarde's kroost, door Ares eens gezaaid

 

met tanden uit de leeggerukte kaak

 

van 't gulzig drakenmonster, waarom niet

 

heft gij den stok, waarop gij steunt, en slaat

 

tot bloedens toe het godvergeten hoofd

 

van dezen mens, die geen Kadmeeër is,

 

maar, vreemdeling, in al zijn slechtheid heerst

 

over ons jong geslacht? Doch over mij

 

zult gij nooit straf'loos meester zijn; wat ik

 

met zwoegen heb tot stand gebracht, zult gij

 

niet krijgen! Ga naar 't land waarvan gij komt,

 

vier daar uw lusten bot; zolang ik leef

 

zult gij de kinderen van Herakles

 

niet ombrengen! Zó diep in aarde's schoot

 

is hij niet weggestopt: zijn zóóns zijn hier!

 

Gij die dit land tegronde hebt gericht,

 

ontneemt zijn weldoener 't rechtmatig loon.

 

En zou ik dan mijn plicht te buiten gaan

 

als ik voor een gestorven vriend opkom

 

in 't uur dat vrienden hij zo nodig heeft?

 

O rechterhand, hoe haakt gij naar de lans,

 

maar in onmacht gaat al uw drift verloren.

 

Was 't anders, 'k had den lust u doen vergaan

 

mij slaaf te schimpen, en dit Thebe hier

 

behield zijn glorie onder ons bestuur,

 

Thebe, uw speelbal thans. Geen stad is wijs

 

die ziek van tweedracht is en slecht beleid;

 

nooit had het anders u als heer gekend.

[p. 360]

 

megara

 

Grijsaards, uw woorden doen mij goed; dat vrienden

 

in toorn ontsteken voor der vrienden recht,

 

is juist. Maar laadt uit verontwaardiging

 

over uw meester niet om onzentwil

 

leed op u zelf. Luister, Amphitruoon,

 

naar wat mijn mening is, terecht of niet.

 

'k Houd van mijn kinderen, hoe zou ik niet?

 

'k Heb ze gebaard, voor ze gezwoegd; te sterven

 

vind ik verschrikkelijk, maar wie verzet

 

pleegt tegen 't onontkoombare is dom.

 

Als wij dan sterven moeten, laten wij

 

den dood dan vinden zonder marteling

 

in 't vuur, door onze haters uitgelachen.

 

Dát is voor mij nog erger dan de dood.

 

Wij zijn ons huis een nobel eind verplicht.

 

Gij hebt den roem verworven van een krijgsman;

 

ondraag'lijk is 't, dat gij laf sterven zoudt.

 

De glorie van mijn man hoeft geen bewijs;

 

hij had zijn zonen nimmer willen redden

 

als zij hun naam bezoedelden, want wie

 

als edelman geboren is gaat ziek

 

onder de schande van zijn kinderen.

 

Ik kan aan 't voorbeeld van mijn echtgenoot,

 

dat tot navolging noopt, mij niet onttrekken.

 

Ga met mij na, op welke waarde ik

 

de hoop, die gij nog koestert, schatten kan.

 

Gelooft gij nog, dat uit het ingewand

 

der aard' uw zoon herrijzen zal? Maar wie

 

is ooit uit Hades' huis teruggekeerd?

 

Denkt gij misschien, dat wij dién man met woorden

 

vermurwen moeten? Neen, dat heeft geen zin.

 

Een bruut moet men ontvluchten; schikken kan

 

men zich alleen uit vrijen wil in d'aard

 

van nobele naturen, schoon gevormd.

 

Bij hen toch vindt ge licht den schroom, die hen

[p. 361]

 

voor vergelijk als vriend toegank'lijk maakt.

 

Ik heb mij afgevraagd of ik voor hen,

 

die kind'ren hier, om ballingschap zou smeken.

 

Maar ook dat ware gruwelijk, hen met

 

het lijfsbehoud in armoede te steken.

 

Immers, men zegt, dat voor een ballingvriend

 

de gastheer slechts één dag het blij gezicht,

 

waarmee hij hem ontvangt, zijn blijdschap laat...

 

Durf dan met ons den dood, die u tóch wacht!

 

Ik daag uw adel uit! Wie zich met kracht

 

verzet tegen wat god hem heeft beschoren,

 

is moedig - met een moed die zinloos is:

 

van 't noodlot neemt niemand de noodzaak weg!

 

koorleider

 

Had ik de kracht nog, die in mijn armen stak,

 

wie u geweld aandeed zou spoedig wijken.

 

Maar ik ben niets meer. Gij, Amphitruoon,

 

zult moeten zien hoe gij 't onheil verjaagt.

 

amphitruoon

 

Niet lafheid of verliefdheid op het leven

 

weerhoudt mij van den dood, maar voor mijn zoon

 

wil ik zo graag zijn kind'ren redden. Doch

 

het schijnt, dat ik 't onmooglijke verlang.

 

 

[Hij verlaat het altaar, gevolgd door Megara en de kinderen]

 

 

 

Goed dan, hier is voor 't zwaard of mes mijn keel!

 

Doorsteek mij, moord mij, werp mij van een rots,

 

maar gun ons een ding, heer, wij smeken u:

 

dood mij en deez' rampzaal'ge vrouw het eerst,

 

vóór deze kinderen, opdat wij niet

 

d'afschuuw'lijk' aanblik hebben te aanschouwen

 

van hun doodsstrijd, en geen kreet om hun moeder

 

en vaders vader tot ons dringt. Doe verder

 

al wat gij wilt; niets weert ons van den dood.

[p. 362]

 

megara

 

Op mijn beurt smeek ik u, aan deze gunst

 

een and're toe te voegen, opdat gij

 

als eenling beiden ons weldadig zijt.

 

Gun mij, den tooi der doden aan mijn kind'ren

 

te leggen in ons huis, ontsluit daartoe

 

de woning ons versperd, opdat hun van

 

vaders bezit ten minste dat ten deel valt.

 

lukos

 

Goed. Aan mijn dienaren geef ik bevel

 

de deuren te ontgrendelen. Ga binnen,

 

dos uwe kind'ren uit, 'k misgun ze niet

 

hun kleed; maar als hun tooi is aangelegd,

 

keer ik terug voor uwen gang naar 't graf!

[Lukos met zijn lijfwacht af]

 

megara

 

O kind'ren, volgt den doodgewijden stap

 

van uwe moeder in het vaderhuis.

 

Wat het bezit, staat and'ren ter beschikking,

 

de roem ervan is echter nog van ons.

[Megara met de kinderen naar binnen]

 

amphitruoon

 

Vergeefs dus, Zeus, heb ik mijn huwelijksbed

 

met u gedeeld, vergeefs u deelgenoot

 

in mijnen zoon genoemd. Veel minder dan

 

gij mij liet denken waart ge mij een vriend.

 

Ik, sterveling, ben beter van gehalte

 

dan gij, een god zó groot, want ik heb niet

 

de kinderen van Herakles verraden.

 

Gij wist u heim'lijk in mijn bed te dringen

 

en daar te nemen, wat niemand u gaf.

 

Maar niet wist gij te redden wat u lief was.

 

Gij zijt een godheid, die niets heeft geleerd,

 

of van natuur zonder rechtvaardigheid!

[p. 363]

[Amphitruoon gaat naar binnen]

 

koor

‘Linos, gij die door schoonheid stierf!’
klaagt na lofzang Apollo,
en hij slaat met de gouden pen
in de snaren van zijn gitaar.
Ik wil zingen van hem die ging
naar het duister van aarde's krocht,
of ik telg hem nu noeme
van Zeus of van Amphitruoon.
Ik wil vlechten een liederkrans
om te prijzen hetgeen hij wrochtt',
daden edel van moed en kracht,
ook den doden een vreugde.

Eerst ontdeed hij het bos van
Zeus van den leeuw, wiens rosse
huid hij sloeg om de schouders,
en zijn blond hoofd dekten gesperd
's monsters gruwzame kaken.

't Bergbewonend wilde geslacht
der Kentauren versloeg hij
met zijn moordenden pijl en boog,
schoot ze neer met gevederd schot.
Daarvan weet ook de Pèneios
met zijn kolken 't verhaal te doen,
en de vlakten onvruchtbaar
en de kloven van Pelion,
't buurland ook van de Omola,
waar z' hun vuisten met dennestam
wapenden om 't Thessalisch land
dan in galop te knechten.

[p. 364]

En het gouden-gehoornde
hert, het rug-bontgevlekte,
plonderaar van den landman,
doodde hij en wijdde het aan
Artemis in Oinoë.

En hij klom op zijn vierspan
hoog en bedwong met het bit de paarden van Diomedes,
die zonder breidel aan moordende krib met hun kaken verslonden
hun voer dat stroomde van bloed, als tafelschuimers
aan een maal van mensenvlees.
Naar den overkant van zilverstromenden
Hebros drong hij door,
in dienst des konings van Mukene.

Op de Pelische rotskust,
bij de bron van Anauros
doodde hij met z'n pijlen
Kuknos, die den vreemdeling moordd',
't ondier van Amphanaia.

Naar de zingende vrouwen
ging hij, den tuin in het westen, om te roven van gouden
takken de appelenvruchten en doodde er 't roodruggig
de draak die kronkelde, ongenaakbaar wakend; [monster,
daalde daarna af in zee
naar der oceanen krochten;
spiegelend glad werd 't watervlak
en veilig konden mensen varen.

Onder 't midden des hemels,
Atlas' woning betredend,
hief hij 't stut van zijn armen,
en het stralende sterrendak
droeg een méns op zijn handen.

[p. 365]

De ruiterschaar der Amazonen in
het stromenrijke land Maiootis
ging hij te lijf en stak de zwelling over
der Ongastvrije Zee.
Een drom van makkers sloot zich aan
uit Hellas overal, toen hij
ter jacht ging op 't noodlottig weefsel,
den gouden gordel van Hippoluta.
En Hellas maakte buit van Ares' dochter
het kleinood, in Mukene thans bewaard.

't Duizendkoppig gedrocht van
Lerna, bloedoverspoten
slangenhond, liet hij branden.
Gif droop af van de pijlen
waarmee hij doorboorde het drievoudig
lijf van Geruoon.

En stralend is de roem die hij verwierf
op and're welgeslaagde tochten.
Toen trok hij naar het tranenrijke huis
van Hades, waar hij bij
zijn laatste taak 't leven besloot:
hij keerde daarvan niet weerom.
Zijn woning is berooid van vrienden,
en Charon's roeiboot, die nooit brengt terug,
wacht voor der kind'ren laatste reis. Naar úw arm
kijkt uit ons huis om recht - maar gij zijt ver...

Als ik kracht van mijn jeugd had
en de speer nog kon drillen
met mijn makkers uit Thebe
zou ik Herakles' zonen
met mijn weerkracht beschermen.
Maar nu schiet ik te kort; 't geluk
van mijn jeugd is verzonken.

[p. 366]

[Uit het paleis komen Amphitruoon, Megara en de kinderen, die op hun hoofd wollen banden en kransen dragen]

 

koorleider

 

Daar komen in 't kleed der doden gehuld

 

die de zonen eens heetten van Herakles,

 

en zijn vrouw hem zo lief, die met slependen voet

 

hare kinderen leidt, en zijn vader zo oud...

 

Van ellende weerhoud ik mijn tranen niet

 

en ik huil uit ogen die dor zijn.

 

megara

 

Hier zijn wij. Wie is d'offerpriester, wie

 

de beul, de moordenaar van deez' gedoemden,

 

in wie mijn eigen leven wordt vernield?

 

Voor Hades' huis staat d'offerschaar gereed.

 

O kind'ren, 't is geen fraaie dodenstoet

 

die hier wordt weggeleid, maar jong en oud

 

zijn hier te hoop gebracht, grijsaard en moeder.

 

Ondraag'lijk is mijn lot en van mijn zoons,

 

die voor het allerlaatst mijn ogen zien.

 

Ik baarde u, maar heb u grootgebracht

 

voor spot en hoon en ondergang door haters.

 

Helaas,

 

hoe erg bedroog mij de verwachting die

 

uw vaders woorden eens in mij verwekten.

 

Jóu wees hij, die nu dood is, Argos toe,

 

met van Eurustheus het paleis als woning

 

en heerschappij over 't Pelasgisch land

 

zo rijk aan vruchten. Om jouw hoofd sloeg hij

 

de leeuwenhuid waarmee hij zelf zich tooide.

 

Jíj was bestemd tot heerser der Thebanen,

 

op wagenwedstrijd zo belust, en kreeg

 

als erfdeel toegewezen 't weids gebied

 

van mijne vaderstad: jij wist wel, hoe

 

het hart te winnen van wie jou verwekte.

 

In jouw hand legde hij 't beschermend hout,

[p. 367]

 

de knots, het vals geschenk van Daidalos.

 

Aan jóu tenslotte zegd' hij toe de stad

 

die hij met zijnen boog, zo ver van draagkracht,

 

veroverde, de stad Oichalia.

 

Voor drie zoons trok de fiere vadertrots

 

drievoudig op den burcht van 't koningschap.

 

Ik koos het puik der bruiden voor mijn zoons,

 

om ze met huw'lijksbanden aan Athene,

 

aan Thebe en Sparta, als een schip aan kabels,

 

te meren voor een leven van geluk.

 

Dat alles is voorbij, het lot sloeg om,

 

het gaf u doodsgodinnen tot uw bruid,

 

en 't bruidsbad moet ik vullen met mijn tranen.

 

Uw vaders vader hier geeft 't huw'lijksmaal,

 

nu gij met Hades' dochters u verbindt

 

en schoonvader de god der doden wordt.

 

Maar o, wien 't eerste, wien het laatst van u

 

prang ik aan mijne borst, en aan wiens mond

 

hecht ik mijn lippen 't eerst en wien omhels ik?

 

Ach, kon ik als een bij, goudbruingevleugeld,

 

vergaren al uw klachten en tot één

 

gezwollen traan al dit verdriet verdichten!

 

O liefste, als tot Hades' rijk de stem

 

van mensen doordringt, spreek ik dit tot u:

 

uw vader, Herakles, uw zonen sterven,

 

en ik, uw vrouw! die eens bij mensen stond

 

door u in roep van gelukzaligheid.

 

Snel ons te hulp, verschijn als schim althans!

 

Ook als een droom zijt gij nog sterk genoeg:

 

de beulen van uw kinderen zijn lafaards!

 

amphitruoon

 

Doe gij, vrouw, alles wat der doden is.

 

Ik werp mijn arm ten hemel, Zeus, en roep

 

u aan; als gij die kind'ren hier wilt bijstaan,

 

help ze dan nú, want weldra zal uw hulp

 

niet baten meer. Hoe vaak al riep ik u...

[p. 368]

 

't is al om niet, de dwang des doods staat pal.

 

Niet veel, gij ouden, is het leven waard.

 

Als gij er zonder smart, dag in nacht uit,

 

doorheenkomt is 't al best; de tijd weet niet

 

te waren uw verwachtingen, hij doet

 

zijn eigen werk met ijver en vliegt weg.

 

Ziet mij, die door de mensen om zijn roem

 

werd aangestaard - maar als een veer, geblazen

 

naar 't zwerk, ontnam het lot m'in één dag alles.

 

Geen mens is zeker, hoe vermaard of rijk

 

hij ook mag wezen. Vrienden van mijn tijd,

 

vaarwel, wij hebben elkaar voor 't laatst gezien.

[Megara ziet Herakles aankomen]

 

megara

 

Blijf staan!

 

Zie ik mijn lieven man? Wat moet ik zeggen?

 

amphitruoon

 

Ik weet niet, dochter; spraak'loos ben ook ik.

 

megara

 

Daar is hij, dien w'ons dachten in de hel,

 

als ik niet bij daglicht een droom aanschouw.

 

Wát zeg ik? Dát een droom? Ik ben zo bang.

 

Dat's niemand anders dan uw zoon, grijsaard!

 

Hier, kind'ren, hangt u aan uw vaders kleed,

 

komt snel, laat hem niet los, hij is voor ons

 

geen minder toeverlaat dan Schutsheer Zeus!

[Herakles komt op]

 

herakles

 

Heil! dak en gevel van mijn haard, hoe blij

 

naar 't licht teruggekeerd aanschouw ik u!

 

Maar wat is dat? Zie ik daar voor 't paleis

 

mijn kinderen, met doodstooi 't hoofd bekranst,

 

mijn vrouw omringd door mannen, en mijn vader

[p. 369]

 

in tranen? Welk onheil is hier geschied?

 

'k Moet dichterbij, hun vragen wat er is.

 

Mijn vrouw! welk leed trof onverwacht ons huis?

 

megara

 

Mijn liefste!

 

amphitruoon

 

O, mijn zoon, uw vaders heil!

 

megara

 

Gered komt gij op 't uiterst ons te hulp?

 

herakles

 

Wát zegt gij? Vader, welk' paniek is dit?

 

megara

 

Verloren waren wij! Vergeef mij, oude,

 

als 'k u het antwoord op zijn vraag ontruk:

 

eerder dan mannen uit een vrouw haar klacht.

 

Mijn kind'ren gingen sterven, en ook ik!

 

herakles

 

Apollo! Welk een aanhef geeft g'uw woorden!

 

megara

 

Mijn oude vader en mijn broers zijn dood...

 

herakles

 

Hoe zegt gij? Door welk wapenfeit of daad?

 

megara

 

Lukos, 's lands nieuwe meester, doodde hen.

 

herakles

 

Eerlijk op 't slagveld, of bij burgertwist?

 

megara

 

Door kuiperij! Nu knecht hij Kadmos' stad.

 

herakles

 

Maar wat had gij en d'oude man te vrezen?

[p. 370]

 

megara

 

Uw vader, míj, uw kind'ren wild' hij doden!

 

herakles

 

Wat duchtte hij van mijn verweesde zoons?

 

megara

 

Dat zij den dood van Kreoon zouden wreken!

 

herakles

 

Waartoe kledij, die aan gestorv'nen past?

 

megara

 

Reeds legden wij der doden tooi ons aan.

 

herakles

 

Geweld dreef u naar 't graf? Wee over mij!

 

megara

 

Beroofd van vrienden hoorden wij uw dood...

 

herakles

 

Van waar bereikt' u dit wanhoopsbericht?

 

megara

 

Herauten van Eurustheus meldden 't ons.

 

herakles

 

Waarom hebt gij mijn huis en haard verlaten?

 

megara

 

Geweld joeg van zijn legerstee uw vader!

 

herakles

 

Men schroomde niet te krenken een oud man?

 

megara

 

Schroom gaat niet samen met wat híj vereert!

 

herakles

 

Dus toen ik weg was, waren vrienden schaars?

 

megara

 

Heeft vrienden dan een mens in ongeluk?

[p. 371]

 

herakles

 

Mij, die de Minuërs sloeg, spuwden zij uit?

 

megara

 

Ik zeg u nogmaals, ong'luk kent geen vriend.

 

herakles

 

Werpt af dien doodskrans, die uw haren prangt,

 

kijkt op naar 't licht, aanschouwt met stralend oog

 

hoe 't Hades' duisternis heeft opgevolgd!

 

Eerst ga ik, nu míjn vuisten zijn aan bod,

 

slechten tot op den grond het pralend huis

 

van den nieuwbakken heerser; afgehakt

 

werp ik zijn hoofd den honden voor als buit!

 

Verplett'ren zal mijn knots Kadmeeërs die

 

met ondank slechts mijn weldaden vergolden.

 

Heel den Ismenos vul ik met het bloed

 

van wie ik met geveerden pijl doorboor,

 

en rood zal stromen Dirke's helder water.

 

Wie moet ik eerder wreken dan mijn vrouw,

 

mijn zoons, mijn grijzen vader? 'k Zeg vaarwel,

 

gij trotse werken die ik heb gewrocht;

 

zinloos was uw voltooiing, deed ik niet

 

wat hier te doen stond. Ook voor dezen hier

 

moet ik bereid zijn strijdende te sterven,

 

zoals ook zij dat waren voor hun vader!

 

Waar blijft mijn roem, tegen hudra en leeuw

 

ten strijd te zijn getrokken, uitgezonden

 

door vorst Eurustheus, als ik daarna niet

 

mijn kinderen zou redden van den dood?

 

Terecht zou ik mijn naam van ‘Herakles -

 

die-alles-overwint’ niet langer dragen.

 

koorleider

 

't Is ouderplicht zijn kinderen te helpen,

 

zijn vader en zijn huw'lijksdeelgenoot.

[p. 372]

 

amphitruoon

 

Het siert u, zoon, vrienden een vriend te zijn

 

en vijanden te haten. Maar neem tijd!

 

herakles

 

Waarmee, mijn vader, overhaast ik mij?

 

amphitruoon

 

Veel arme lieden, slechts in woordenschijn

 

welvarend, sloten zich bij Lukos aan.

 

Zíj waren het, die burgertwist verwekten

 

en onze stad te gronde richtten; roof

 

van 't goed der buren was hun doel, want zelf

 

verspilden zij met nietsdoen hun bezit.

 

Zag men de stad u binnengaan? zo ja,

 

pas óp en kom niet onverwacht ten val

 

door vijanden, verenigd door uw komst!

 

herakles

 

Het deert mij niet, al zag mij gans de stad!

 

Maar 'k zag een vogel op geen gunstige plek,

 

en ik begreep, dat onheil trof mijn huis.

 

Daarom kwam ik uit voorzorg heim'lijk hier.

 

amphitruoon

 

Zeer goed! Ga binnen thans en groet uw haard

 

en gun uw vaderhuis uw oog te zien.

 

De heerser komt straks zelf om uwe vrouw

 

en kind'ren weg te slepen naar den dood

 

en daarna mij te slachten. Wacht hem daar,

 

en alles zal verlopen naar uw wens

 

met vol profijt van veiligheid; voordien,

 

voordat gij van succes verzekerd zijt,

 

moet gij uw stad niet in beroering brengen.

 

herakles

 

Dat zal ik doen. Gij hebt gelijk: 'k ga binnen.

 

Na zoveel tijd terug uit duistre krocht

 

van Hades en zijn bruid, versmaad ik niet

 

de goden van mijn huis 't eerst te begroeten.

[p. 373]

 

amphitruoon

 

Gij waart dus heus naar Hades' huis gegaan?

 

herakles

 

En 'k bracht 't driekoppig ondier naar het licht!

 

amphitruoon

 

Na strijd, of schonk het u de doodsgodin?

 

herakles

 

Na strijd, die 'k won, gewijd door het mysterie.

 

amphitruoon

 

En is het beest nu in Eurustheus' huis?

 

herakles

 

In 't bos der doodsgodin, bij Hermioon.

 

amphitruoon

 

Eurustheus weet niet van uw wederkeer?

 

herakles

 

Neen. Eerst wou 'k weten hoe 't ging bij mij thuis.

 

amphitruoon

 

Maar waarom bleef gij zolang onder d'aarde?

 

herakles

 

Theseus nam 'k mee terug; dat kostte tijd.

 

amphitruoon

 

En waar is Theseus? Ging hij naar zijn land?

 

herakles

 

Blij naar Athene, aan de hel ontsnapt!

 

Komt kind'ren met uw vader mee naar 't huis.

 

Uw binnengaan kan waarlijk schoner zijn

 

dan uw vertrek geweest is. Schept dus moed

 

en laat geen traan u meer in d'ogen wellen.

 

Gij, o mijn vrouw, verzamel nieuwe kracht,

 

huiver niet meer. En laat mijn mantel los,

 

ik heb geen vleugels, 'k wil u niet ontvluchten.

 

Ah!

[p. 374]

 

Zij laten mij niet los, maar klampen zich

 

te hechter vast aan mijn gewaad. Waart gij

 

zózeer op 't scherp gekomen van het mes?

 

Ik zal ze leiden aan mijn hand als bootjes

 

gesleept door een groot schip; 'k ontzeg mij niet

 

te zorgen voor mijn zoons; een ieder mens

 

is daarin toch gelijk: wie niets is, houdt

 

niet minder van zijn kind'ren dan de rijke.

 

Bezit is wat hen onderscheidt, de een

 

heeft geld, de ander niet - maar al wat leeft,

 

het ganse mensdom heeft zijn kind'ren lief.

[Allen gaan het paleis binnen, behalve het koor]

 

koor

Lief zal de jeugd altijd mij zijn,
ouderdom is een last die
zwaarder dan Etna's rotsmassief
drukt op mijn hoofd en mij het licht
in mijn ogen verduistert.
Rijkdom van Aziatisch vorst
zou 'k versmaden, ik nam niet
een paleis tot de nok vol goud
ooit in ruil voor het jongzijn.
Schoon is de jeugd als voorspoed bloeit,
schoon is zij nog in nooddruft.
Maar ik haat triesten ouderdom,
die mij moordt. Dat hij zinken mocht
in de golven en nooit een huis,
nooit een stad meer benaderde,
doch in eeuwige vlucht verdween
voortgesleept door den aether.

Was er verstand, wijsheid zoals
onder mensen bij goden,

[p. 375]

dubbele jeugd als stempel kreeg,
onmiskenbaar, de mens die deugt;
was hij eenmaal gestorven,
dan kwam hij naar 't zonlicht terug
en liep nogmaals zijn levensbaan.
Doch de van oorsprong slechte
kreeg één leven maar toegekend.
Daaraan zou men herkennen
wie goed, wie ondeugdelijk is,
net zoals tussen wolken
schippers tellen het sterrental.
Maar géén god trok een scherpe grens
tussen goeden en kwaden; slechts
rijkdom gedijt en groeit in een tijd
die zich wentelt oneindig.

Nooit houd ik op, tover van taal
aan mijn dichtkunst te paren,
allerzoetste verbinding.
Moog' ik nooit zonder dichterschap
leven, maar met zíjn krans altijd getooid.
Ook als oud man zingt de zanger
van hetgeen huist in zijn geest.
Herakles wil ik zingen,
't zegelied van zijn daden.
Bij den wijn die Bromios schenkt,
bij den zang van de zevensnaar,
bij het lied van de Libysche fluit,
nimmer leg ik 't zwijgen op
aan de kunst die mij opriep.

Een paiaan voor d'edelen zoon
van Lato voor z'n tempel
zingen Delische meisjes
cirkeldansend in schonen rei.

[p. 376]

Een paiaan voor uw vorst'lijk huis, en méér,
als een zwaan zal ik, oud poëet,
zingen, zijn mijn kaken ook grijs.
Want veel schoons is beschikbaar
voor dat lied: hij is zoon van
Zeus, maar hoger dan door geboort'
steeg hij door wat hij heeft gewrocht:
hij kalmeerde de ruwe zee
van ons leven en bande uit
't schrikbeeld van barre monsters.

[Lukos komt met lijfwacht op; Amphitruoon komt uit de poort van het paleis]

 

lukos

 

Te rechter tijd, Amphitruoon, komt gij

 

het huis uit. Lang heeft het geduurd, het kleed

 

u aan te leggen en den tooi der doden.

 

Vooruit, beveel de zoons van Herakles

 

en zijne vrouw hierbuiten te verschijnen,

 

stervensbereid, zoals g'u hebt verplicht.

 

amphitruoon

 

In mijn ellende, vorst, vervolgt gij mij,

 

brutaliseert mij, nu mijn zoon is dood.

 

Al zijt gij hier de meester, bij dit werk

 

had gij uw ijver dienen in te tomen.

 

Doch waar gij op ons legt den dwang des doods,

 

moet men zich schikken, doen wat gij verlangt.

 

lukos

 

Nu, waar is Megara, waar Alkmene's nest?

 

amphitruoon

 

Ik meen, dat zij, te oordelen van hier...

 

lukos

 

Zeg op! Hebt gij bewijs voor wat gij meent?

 

amphitruoon

 

bij d'heiligen haard als smeek'ling is gezeten...

[p. 377]

 

lukos

 

nutteloos biddend om haar lijfsbehoud!

 

amphitruoon

 

en tevergeefs aanroept haar doden man...

 

lukos

 

die er niet is, en nimmer wederkeert!

 

amphitruoon

 

Neen - tenzij dat een god hem doet herrijzen.

 

lukos

 

Ga naar haar toe en breng haar uit het huis!

 

amphitruoon

 

Aan moord was 'k medeplichtig als 'k dat deed!

 

lukos

 

Als dát uw geest bezwaart - wij, vrij van vrees,

 

zullen de kind'ren halen, mét hun moeder!

 

Volgt, dienaars, mij en maakt met mij verheugd

 

een eind aan dit getalm met onze taak!

[Lukos gaat met zijn lijfwacht het paleis binnen]

 

amphitruoon

 

Ga dan! En ga waarheen gij moet! Misschien

 

zal 'n ander 't anders keren. Maar verwacht

 

zelf kwaad te ondergaan als gij kwaad doet.

 

O grijsaards, 't is gelukt, hij gaat in 't net

 

waarvan de mazen 't zwaard hem weven zal,

 

de booswicht, die zijn naasten dacht te doden!

 

Ik ga naar binnen, 'k wil zijn lijk zien vallen.

 

Genot schenkt van een vijand die men haat

 

het sterven, nu hij boet wat hij misdeed.

[Amphitruoon gaat naar binnen]

 

koor

 

Het kwaad is gekeerd!

 

Groots kwam onz' vroeg're heer

[p. 378]

 

van Hades terug,

 

te leven weer op aard.

 

Ik juich!

 

Gods recht zegeviert,

 

de stroom van 't lot sloeg om!

 

 

 

Gij zijt thans eind'lijk daar, waar met uw dood

 

gij boeten zult voor 't schenden van uw beet'ren!

 

Machtige vreugde stort

 

in tranen zich uit,

 

Terug is gekeerd,

 

- wat nooit ik had gehoopt, -

 

de heer van ons land!

 

 

 

Maar laat ons, ouden, ook in 't huis gaan zien

 

of 't iemand daar vergaat zoals ik wens.

 

lukos

[binnen]

 

Wee, wee mij!

 

koor

 

Hoe welkom mij verheft

 

in 't huis zich dat lied!

 

De dood is niet ver;

 

die jammerkreet leidt in

 

's mans einde in bloed!

 

lukos

[binnen]

 

O land van Kadmos, 'k sterf door vuigen moord!

 

koor

 

Gij moord'naar zelf! Vergelding moet gij dragen,

 

en boete doen voor al wat gij misdreef.

 

 

 

Wie heeft, sterf'lijk mens,

 

van recht en wet verstoken,

 

de goden besmeurd

 

en 't dwaze woord gekald

 

van d'onmacht van Zeus?

[p. 379]

 

koorleider

 

Grijsaards, de goddeloze is niet meer.

 

Het huis is stil. Verheffen wij ons lied!

 

koor

Aan zang en dans, feest'lijke vreugd,
wijdt zich de stad, 't heilige oord van Thebe.
Want ommekeer stilde haar tranen,
ommekeer bracht ons geluk
en baarde lust tot zingen.
De nieuwe meester is heengegaan; die 't vroeger was
verliet de haven van Acheroon en heerst thans weer!
Buiten verwachting werd onz' hoop vervuld!

De godheid wijdt zich aan de taak
het onrecht van godstrouw te onderkennen.
Het goud en voorspoed voert den mens
wég uit zijn baan, sleept hem naar macht
die onrecht is. Nog niemand
verdroeg, wat hem voor 't eindpunt wacht, t'aanschouwen, die
het recht versmadend, onrecht ter wille was.
De wagen van zijn voorspoed wordt verbrijzeld!

Tooi met kransen u, o Ismeen!
Stad van de zeven poorten, dans
in uw gebaande straten.
Dirka, bron die zo helder stroomt,
en gij dochters van Asopos,
komt uit uw vaders golven.
Zingt met mij van de zege die
Herakles nu bevochten heeft.
Bos en rots van Apollo,
en gij woning der Muzen van
d'Helikoon, met uw blijde lied

[p. 380]

prijst mijn stad en mijn burcht,
waar der Sparten geslacht verscheen,
bronzengeschilde krijgerschaar,
die dit land in opeenvolging,
kind na kind, ons als erfdeel gaf,
't heilig stralende Thebe!

O, gij huwelijksbed, dat eens
in één wezen hebt voortgebracht
hem die zoon van een mens is
en van Zeus, die het bed besteeg
van een bruid die van Perseus stamt.
Zeker, Zeus, van dien ouden band
mag ik zijn, nu uw aandeel
in dien zoon zo verrassend bleek.
Helder toonde de tijd de kracht
die van Herakles uitstraalt.
Uit 't gewelf diep onder den grond,
't rijk van Ploutoon, keerde hij weer.
Groter zijt gij als heerser
dan de misgeboort' van een man
die, getoetst aan het scherpe zwaard,
ons liet zien, dat het recht nog heeft
't welbehagen der goden.

[Iris en Lussa verschijnen boven het paleis]

 

koorleider

 

Wee!

 

Vervallen wij in d'ouden riemslag van

 

verbijstering en vrees? Welk spook

 

doemt hoog op boven 't dak van dit paleis?

 

koor

 

Vlucht weg, vlucht weg,

 

tilt op uw tragen voet, maakt dat ge wegkomt!

 

O heer Paiaan,

 

weer af van mij het onheil dat mij dreigt!

[p. 381]

 

iris

 

Weest niet bevreesd, gij ouden. Wat gij ziet

 

is Lussa, dochter van den nacht, en ik

 

ben Iris, bode en dienares der goden.

 

Wij kwamen niet om Thebe leed te doen.

 

't Huis van één man slechts is ons oorlogsdoel,

 

die zogenaamd stamt van Alkmene en Zeus.

 

Zolang zijn harde taak niet was volbracht,

 

beschermde hem het lot, liet vader Zeus

 

niet toe, dat ik of Hera hem belaagde.

 

Nu hij Eurustheus' opdracht heeft voltooid,

 

is 't Hera's wil en mijne, hem te smetten

 

als moordenaar met zijner kind'ren bloed.

 

Van donk'ren nacht gij ongehuwde dochter,

 

ik grijp u in het onvermurwbaar hart:

 

jaag op tegen dien man verbijstering,

 

de razernij, die kinderen doet doden

 

met vreugdedansen; vier van moord den schoot

 

opdat hij, moordenaar met eigen hand,

 

der zonen krans, waarin hij zich verlustigt,

 

over de voorde brengt van Acheroon

 

en hij begrijpt hoe fel is Hera's haat

 

en die van mij! Niets zouden goden zijn,

 

en 't mensdom alles, werd hij niet gestraft!

 

lussa

 

Van eed'le moeder en verheven vader

 

ben ik de telg, van Nacht en Ouranos.

 

Het ambt dat ik vervul wordt niet benijd,

 

en 'k kom niet graag bij 'n mensenvriend in huis.

 

Daarom wil ik, voordat ik u zie falen,

 

Hera en u, als g' aan mijn woorden hecht,

 

waarschuwen. Deze man, wiens huis gij thans

 

mij binnenzendt, is geenszins zonder naam,

 

op aarde noch bij goden. Grondgebied,

 

dat ontoegank'lijk was heeft hij gezuiverd,

 

als ook de zee getemd; en gans alleen

[p. 382]

 

herstelde hij den dienst der goden, eens

 

door mensen goddeloos ten val gebracht!

 

Daarom raad ik uw boze plannen af!

 

iris

 

Spaar mij uw critiek op Hera's plan dat ook het mijne is!

 

lussa

 

'k Wil op 't rechte spoor u brengen, nu gij het verkeerde zoekt.

 

iris

 

Niet om matiging te preken zond Zeus' gemalin u hier!

 

lussa

 

'k Roep de zon aan tot getuige, dat 'k niet wil wat ik ga doen!

 

Als ik dan genoopt ben Hera en ook u ter will' te zijn,

 

als een hond die snel en grommend met den jager trekt ter jacht

 

zal ik gaan! Geen zee bruist feller met onstuimigen golvenslag

 

en geen aardschok en geen bliksemschicht verwekt ontsteltenis

 

zoals ik thans storm zal lopen naar de borst van Herakles!

 

'k Sleur het dak van 't huis omlaag en werp 't gebouw er boven op!

 

Maar eerst dood ik zijne kind'ren; pas wanneer mijn razernij

 

van hem aflaat, zal hij weten, dat hij slachtte 't eigen bloed!

 

Ziet, reeds schudt hij op de tinnen 't hoofd, waanzinnig is zijn blik,

 

ogen rollen in hun kassen, zijn stem zwijgt, zijn adem jaagt,

 

als een stier die wil gaan stoten met zijn horens, en hij loeit

 

machtig bij der doodsgodinnen aanroep in den Tartaros.

 

Weldra zal 'k jou erger laten dansen op mijn fluit van angst!

 

Iris, stijg naar den Olumpos, hef uw eed'len voet van d'aard.

 

Ik ga thans onzichtbaar binnen in het huis van Herakles.

[Iris en Lussa verdwijnen]

[p. 383]

 

koor

 

Helaas, wee, helaas,

 

gesnoeid, gesneden wordt

 

van onze stad de bloem,

 

die aan Zeus ontsproot.

 

Rampspoedig Hellas, dat

 

den weldoener des lands

 

te loor te loor ziet gaan

 

door Lussa's wild gefluit,

 

in dans van razernij!

 

 

 

Gegaan is met haar wagen zij die smarten brengt,

 

priemend het span der paarden,

 

ten verderve ze jagend,

 

Gorgo, dochter des Nachts, het hoofd

 

sissend van adders honderdvoud,

 

Lussa fonkelogig.

 

 

 

Een daimoon wierp om

 

't geluk van mijn held;

 

den adem blaast uit

 

zijn kroost door vaders hand.

[Amphitruoon verschijnt in de poort van het paleis]

 

amphitruoon

 

O rampspoed, wee mij!

 

koor

 

O Zeus, zonder kroost

 

zal dra uw kind nu zijn!

 

Naar bloed dorst de wraak,

 

waanzinnige vergelding

 

strekt in ellende hem.

 

amphitruoon

 

Wee over ons huis!

 

koor

 

De dans begint, van bekkenslag gespeend,

 

dans die niet past bij Bromios' staf.

[p. 384]

 

amphitruoon

 

Wee over ons dak!

 

koor

 

Om bloed is het te doen, niet om het sap

 

uit Dionusos' druiven geplengd....

 

amphitruoon

 

O kind'ren, vlucht in allerijl!

 

koor

 

Hoe gruw'lijk blaast de fluit haar lied.

 

Vervolging jaagt de kind'ren na:

 

niet zonder doel, niet zonder prooi

 

raast Lussa in het huis!

 

amphitruoon

 

Helaas, helaas!

 

koor

 

Helaas, oude man,

 

vader die ik beklaag,

 

en gij, die uw zoons,

 

moeder, hebt grootgebracht,

 

vergeefs was uw zorg!

 

 

 

O kijk, o ziet!

 

Een stormvlaag schokt het huis, het dak stort in!

 

 

 

Wat doet gij, kind van Zeus, op 't dak?

 

O Pallas, als Enkelados eens

 

verplettert gij het huis, vertrapt

 

ten Tartaros het paleis!

[Een bode komt uit het paleis]

 

bode

 

O mannen wit van ouderdom...

 

koor

 

Wat roept

 

gij mij?

[p. 385]

 

bode

 

in 't huis gebeurde wat ik nooit

 

vergeten zal...

 

koor

 

Geen ziener dan mijzelf

 

geef ik het recht...

 

bode

 

De kinderen zijn dood!

 

koor

 

Mijn god!...

 

bode

 

Klaagt dan zoals geklaagd moet worden...

 

koor

 

Wee!

 

Gemoord door de hand

 

van wie hun vader was!

 

bode

 

Geen mens verhaalt iets ergers dan ik zag!

 

koor

 

Welk eind meldt gij ons,

 

welk klaag'lijk ondergang

 

van zoons omgebracht

 

door eigen vaders hand?

 

Zeg ons, hoe door wil

 

der goden dit onheil

 

zich stortt' op het huis

 

en op 't rampzalig kroost!

 

bode

 

Het heilig offer stond voor Zeus' altaar

 

ter reiniging van 't huis gereed, nadat

 

door Herakles de heerser van dit land

 

gedood was en zijn lijk er uit gegooid.

 

Daar stond de kring der kind'ren, schoongevormd,

[p. 386]

 

met d'ouden man en Megara; in het rond

 

was om 't altaar reeds d'offermand gegaan.

 

In vrome aandacht hielden wij ons stil.

 

Toen hij de fakkel met zijn rechterhand

 

zou domp'len in 't gewijde water, bleef

 

Alkmene's zoon in zwijgen lang verzonken.

 

Zijn talmen deed de kind'ren naar hun vader

 

hun oog opslaan - hij was zichzelf niet meer:

 

verwrongen, met verdraaide ogen, die

 

hun wortels bloedbelopen lieten puilen,

 

spatte hij schuim op d'haren van zijn baard,

 

en met den lach van een waanzinnige

 

zei hij: ‘Waarom breng ik ter reiniging

 

dit brandoffer, vóór ik Eurustheus doodde?

 

Met één slag kan ik alles afdoen hier!

 

Als ik Eurustheus' hoofd hierheen breng, heilig

 

ik tegelijk mijn hand van wie hier stierf!

 

Giet uit dat water, werpt die mand terzij!

 

Wie brengt mijn boog, wie 't wapen voor mijn vuist?

 

'k Ga naar Mukene; koevoet en houweel

 

neem 'k met mij mee, om 't fundament van wat

 

Kuklopen samenvoegden met den beitel

 

en rode krijtlijn, weer met borend ijzer

 

door barst en breuk in brokken stuk te slaan!’

 

Met grote passen ging hij naar het tweespan,

 

dat zijn verbeelding klaar zag staan en deed

 

alsof hij in den bak klom van zijn wagen,

 

alsof hij paarden prikte met een priem.

 

Zijn dienaars zwalkten tussen lach en vrees,

 

zij keken elkaar aan: een enk'le zei:

 

‘Maakt onze heer een grap of is hij gek?’

 

Daarop zwierf hij door 't huis van dak tot vloer,

 

stortte zich in de grote zaal en riep,

 

‘dat hij gekomen was in Nisos' stad,

 

in een paleis ontvangen werd’, en ging,

 

zoals hij was, aanliggen op den grond,

[p. 387]

 

en meende, dat een feestmaal werd bereid.

 

‘Hij kwam door Nisos' stad voor kort verblijf,

 

moest verder naar 't beboste dal van d'Isthmos...’

 

Toen gespte hij zijn kleren los, stond naakt,

 

trad in het krijt tegen wie er niet was,

 

vroeg aandacht voor zijn zegepraal op niemand,

 

en riep zichzelf tot overwinnaar uit!

 

Toen barstte hij tegen Eurustheus los

 

en riep te zijn gekomen in Mukene.

 

Op dat moment pakte zijn oude vader

 

hem bij den machtigen arm en sprak hem toe:

 

‘Wat overkomt u, zoon, waar dwaalt gij heen?

 

Het bloed van hem, dien gij hier hebt gedood,

 

heeft u toch niet verbijstering gebracht?’

 

Maar hij verbeeldt zich, dat Eurustheus' vader,

 

in angst voor zijnen zoon, hem smekend pakt

 

bij d'arm - hij stoot hem weg, hanteert zijn boog

 

en pijlenkoker tegen d'eigen kind'ren,

 

in waan dat hij die van Eurustheus moordt.

 

In doodsangst vluchtten zij naar alle kanten,

 

de een zocht heul bij moeders wijd gewaad,

 

de ander school in schaduw van een zuil,

 

de derde dook bij 't altaar als een vogel.

 

De moeder schreeuwt: ‘Gij zijt hun vader, wilt gij

 

uw kind'ren doden?’ Met haar schreeuwt de grijsaard,

 

schreeuwt heel de schare der bedienden mee.

 

Maar hij omcirkelt rond de zuil zijn kind,

 

en met een gruw'lijk knappe wisseling

 

van pas krijgt hij het voor zich, en hij treft

 

het in de lever. 't Kind valt neer en sproeit

 

bloed in zijn dood op 't voetstuk van de zuil.

 

Maar hij verheft zijn stem en juicht en snoeft:

 

‘Eén kuiken van Eurustheus heeft geboet

 

met dood den haat, dien 'k voor zijn vader koester!’

 

Toen richtte hij zijn boog op d'and'ren zoon

 

die weggekropen was bij het altaar,

[p. 388]

 

en daar achter de treden dacht te schuilen.

 

Het kind valt hem te voet en komt hem vóór,

 

en strekt naar kin en hals zijn armen uit:

 

‘O vader’, schreeuwt het, ‘dood mij niet, ik ben

 

uw eigen kind, uw zoon, níet van Eurustheus!’

 

Maar hij, als Gorgo woest het oog verdraaid,

 

nu dat het kind te dicht is voor den pijl,

 

heft als een smid, die 't gloeiend ijzer smeedt,

 

boven zijn hoofd de knots en laat haar suizen

 

op 't blonde kinderhoofd, verbrijzelt het.

 

Na zo zijn tweede kind gemoord te hebben,

 

wendt hij zich tot het derde, om 't als offer

 

te slachten voor de and'ren. Doch de moeder,

 

rampzalig, is hem voor, pakt beet haar kind,

 

vlucht naar een kamer, grendelt af de deur.

 

Als stond hij écht voor der Kuklopen muur,

 

ging hij met bijl en koevoet toen te keer

 

tegen de vleugels van de deur, ontwortelde

 

de posten - om daarna zijn vrouw en kind

 

terneer te strekken met één enkel schot!

 

Vervolgens sprong hij als een ruiter af

 

op d'ouden man... Doch toen verscheen het beeld,

 

voor allen zichtbaar, zwaaiend met haar lans,

 

van Pallas, die een rotsblok slingerde

 

tegen de borst van Herakles. Gestuit

 

in moordlustrazernij werd hij in slaap

 

gedompeld. Hij viel neer en botste met

 

zijn rug tegen een zuil, die toen het dak

 

was ingestort, in tweeën was gebroken

 

en nu in stukken op haar voetstuk lag.

 

Wij, van den nood ons uit den voet te maken

 

bevrijd, hebben met hulp van d'ouden man

 

met strengen, hecht geknoopt, toen aan die zuil

 

hem vastgebonden: als hij wakker wordt

 

zal hij geen nieuwe wandaad voegen bij

 

hetgeen hij heeft gedaan. Hij slaapt, maar niet

[p. 389]

 

den slaap van een gelukkig mens - hij die

 

zijn vrouw en kind'ren heeft vermoord. Ik ken

 

geen sterveling, ellendiger dan hij.

 

koor

 

De moord eens gepleegd

 

door de dochters van Danaos,

 

waaraan Argos' rots

 

d'herinnering bewaart,

 

was in Hellas wijd berucht,

 

vond nauw'lijks geloof...

 

Wat hier werd misdaan,

 

laat dat alles achter zich!

 

 

 

Dat Proknè haar zoon,

 

haar een'gen telg gemoord heeft,

 

ik mag daarin zien

 

een offer aan de Muzen.

 

Maar gij, vijand wreed,

 

drievoudig vader, hebt

 

om uw razernij te stillen

 

drie zoons afgemaakt!

 

 

 

Hoe klaag ik dit leed?

 

Welk doodslied, welk koor

 

van Hades hef ik

 

in deze jammer aan?

 

 

 

[Deur van het paleis gaat open. Men ziet Herakles liggen slapen, vastgebonden aan een zuilstronk. Naast hem de lijken van Megara en de kinderen]

 

 

 

O ziet, hoe de deur

 

van 't hoogpoortig huis

 

in twee vleugels splijt

 

en wijd open gaat!

 

 

 

Wee over mij!

[p. 390]

 

Ziet hoe 't rampzalig kroost daar ligt

 

bij den vader beklagenswaardig die

 

thans slaapt zijn barren slaap na kindermoord!

 

In netwerk van touw,

 

in lussen gans verstrikt,

 

ligt Herakles gebonden.

 

De machtige tors is vastgemaakt

 

aan een stenen zuil van het huis.

 

 

 

Maar als een vogel, die zijn broed bejammert,

 

dat ging te loor voordat het vleugels kreeg,

 

komt moeizaam, stap voor stap, de grijsaard hier.

 

amphitruoon

 

Weest stil, ouden, zwijgt,

 

Thebanen, laat in stilte

 

hem die daar ligt, in slaap

 

vergeten wat hij deed...

 

koor

 

om u, oude, stort

 

ik tranen in klacht,

 

en om die kind'ren daar,

 

en om dat hoofd zo fier...

 

amphitruoon

 

Gaat verder weg, maakt geen gerucht,

 

schreeuwt niet, de slaap is kalm en diep

 

waarin hij is verzonken.

 

En maakt hem nu niet wakker...

 

koor

 

Helaas, hoeveel bloed...

 

amphitruoon

 

houdt op, gij brengt mij om!

 

koor

 

vergoot deze man!

 

Het rijst mij naar de ogen!

[p. 391]

 

amphitruoon

 

Wílt gij dempen uw klacht, uw kreet!

 

Grijsaards, laat hem slapen!

 

Als hij ontwaakt, zijn boeien breekt,

 

moordt hij de stad uit! haalt omver

 

zijn huis en doodt zijn vader!

 

koor

 

Ik kàn niet, ik kàn niet zwijgen!

 

amphitruoon

 

Stil! dat ik luister hoe

 

klinkt in mijn oor zijn adem...

 

koor

 

Slaapt hij?

 

amphitruoon

 

Ja, hij slaapt,

 

een slaap gruwelijk,

 

hij die zijn vrouw gedood,

 

gedood heeft zijn kroost

 

met 't gonzen van zijn boog!

 

koor

 

klaag dan...

 

amphitruoon

 

ik klaag!

 

koor

 

Over hun ondergang...

 

amphitruoon

 

Wee mij...

 

koor

 

Over die van uw zoon...

 

amphitruoon

 

Helaas...

[p. 392]

 

koor

 

O, oude man...

 

amphitruoon

 

Stil, weest stil!

 

Hij komt tot zichzelf,

 

hij keert zich, ontwaakt!

 

Ik berg 't oude lijf,

 

verschuil mij diep in 't huis!

 

koor

 

Schep moed, nácht ligt op

 

d'oogleden van uw zoon!

 

amphitruoon

 

Maar kijkt dan, kijkt! Te verlaten het licht

 

des levens in rampspoed vrees ik niet,

 

maar als hij mij doodt, die zijn vader ben,

 

stapelt hij kwaad op kwaad en wordt

 

bloed van verwanten schuldig!

 

koor

 

Beter waart gij gesneuveld

 

toen gij uw vrouw en broers

 

wreekte en van de Taphoi

 

slechtte d'omspoelde stad!

 

amphitruoon

 

O vlucht, gij ouden, vlucht vèr van 't paleis!

 

weg van de razernij van dezen man!

 

Ontwaakt is hij en moord op moord

 

stapelend zal hij tieren door de stad!

 

koor

 

U Zeus, waarom vervolgt g'uw zoon met haat

 

en drijft g'hem wrokkend in een zee van leed?

[Koor en Amphitruoon naar rechts]

[p. 393]

 

herakles

 

Ha.......!

 

k Ben tot mijzelf gekomen en aanschouw

 

wat ik behoor t'aanschouwen, 't hemellicht,

 

de aarde en de stralen van de zon!

 

In vloedgolf en verbijstering van geest

 

was ik vervaarlijk neergezonken; nog

 

blaas ik een heten adem stokkend uit.

 

Maar waarom lig ik als een schip voor anker,

 

mijn stoere borst en armen vastgemeerd

 

aan 'n half verbrijzeld stenen brokstuk, met

 

naast mij slechts lijken, die mijn ligplaats delen?

 

Mijn boog en mijn geveerde pijlen liggen

 

over den vloer verspreid; zij dekten altijd

 

als trouwe wachters mijne flank en armen

 

en werden steeds zorgzaam door mij behoed...

 

Ik ben toch niet opnieuw de baan gegaan

 

naar Hades' rijk, zoals Eurustheus wilde,

 

den tocht waarvan ik juist was weergekeerd?

 

Maar 'k zie geen rots van Sisuphos, geen Ploutoon,

 

geen scepter van Demeters enig kind!

 

Ik ben verbijsterd: waar ben ik verdwaald?

 

Hallo! is hier dichtbij of ver een vriend

 

die mijn onwetendheid genezen kan?

 

Niets wat mij is vertrouwd herken ik hier!

 

amphitruoon

 

Grijsaards, zal 'k gaan naar wie mij ong'luk bracht?

 

koorleider

 

En ík met u - 'k laat u niet in den steek!

 

herakles

 

Vader, wat weent gij en verhult uw oog

 

en blijft g'op afstand van uw liefsten zoon?

 

amphitruoon

 

O kind - gij zijt het, ook in diepst' ellende...

[p. 394]

 

herakles

 

Ellende? Om welk' ramp beweent gij mij?

 

amphitruoon

 

Wat ook een god, had hij gevoel, beweende!

 

herakles

 

Vervaarlijk woord! Maar gij verzwijgt het feit.

 

amphitruoon

 

Zijt gij weer bij verstand, dan ziet ge 't zelf.

 

herakles

 

Welk' aanklacht onderschrijft gij tegen mij?

 

amphitruoon

 

Ik spreek, als vrij gij zijt van Hades' ban!

 

herakles

 

Alweer een raadsel, dat mijn argwaan wekt.

 

amphitruoon

 

'k Moet weten, of gij hecht zijt bij verstand!

 

herakles

 

Dat 'k ooit waanzinnig was herinner 'k mij niet.

 

amphitruoon

 

Zal ik zijn boeien slaken, grijsaards? zegt mij.

 

herakles

 

En zegt wie mij geketend heeft - een schande!

 

amphitruoon

 

Meer hoeft gij niet te weten, laat de rest!

 

herakles

 

Zegt zwijgen mij dan wat ik weten wil?

 

amphitruoon

 

O Zeus, ziet gij dit aan van Hera's troon?

 

herakles

 

Kwam dus vandaar 't vijandige dat mij trof?

[p. 395]

 

amphitruoon

 

Láát de godin; verzorg uw eigen rouw.

 

herakles

 

Dat woord duidt op een ramp! Ik ben verloren!

 

amphitruoon

 

Aanschouwt dan hoe uw kind'ren zijn geveld.

 

herakles

 

Wee mij, welk aanblik biedt zich aan mijn oog!

 

amphitruoon

 

Krijg die geen krijg was, tegen kinderen!

 

herakles

 

Gij spreekt van krijg? Maar wie heeft hen gedood?

 

amphitruoon

 

Gij en uw boog... en 'n god die d'oorzaak was.

 

herakles

 

Wat zegt gij dat ik deed, gij ong'luksbode?

 

amphitruoon

 

Gék waart gij; gruw'lijk is 't u 't uit te leggen.

 

herakles

 

En ook mijn eigen vrouw heb ik vermoord?

 

amphitruoon

 

Dit alles is het werk van u alleen.

 

herakles

 

Wee mij, een wolk van jammer heeft m'omhuld!

 

amphitruoon

 

Dat is 't waarom ik klaag over uw lot.

 

herakles

 

Ook 't huis verwoestte, wat mij heeft bezeten?

 

amphitruoon

 

Ik weet slechts een ding: gij zijt gans te gronde.

[p. 396]

 

herakles

 

Waar heeft de dolheid mij, wanneer gegrepen?

 

amphitruoon

 

Toen 't altaarvuur uw handen heiligde.

 

herakles

 

O, waarom waarlijk spaar ik nog mijn leven,

 

ik moordenaar van zonen mij zo dierbaar,

 

en waarom spring ik niet van steile rots

 

of stoot het zwaard mij in de lever om

 

den kind'ren voor hun bloed zelf recht te doen?

 

Of moet ik 't vlees, dat razend werd door Hera,

 

prijsgeven aan het vuur en zo verjagen

 

de schande die mijn verder leven wacht?

 

 

 

Maar daar komt tussen mij en mijn doodsdrift

 

Theseus, mijn bloedverwant en goede vriend!

 

Hij zal mij zien! Bezoedeling van moord

 

op kinderen gepleegd zal smetten 't oog

 

van mijn vertrouwdsten gast: wat moet ik doen?

 

waar vind ik eenzaamheid voor mijn ellende?

 

op vleugels of verdwenen in den grond?

 

Laat duisternis althans mijn hoofd omhullen,

 

ik schaam mij voor het kwaad dat ik bedreef;

 

bevlekt met bloedschuld die om delging vraagt

 

wil 'k geen onschuldige daarmee besmeuren!

[Theseus komt op met lijfwacht]

 

theseus

 

Ik ben met and'ren, grijsaard, hier gekomen,

 

die in de wapens wachten bij den stroom

 

van den Asopos, jong'lingen uit Athene.

 

Wij brengen hulp van lans en speer uw zoon.

 

Want tot Erechtheus' stad drong door de mare

 

dat Lukos greep de macht over dit land

 

en thans in strijd en oorlog ligt met u.

[p. 397]

 

Omdat 'k vergelden wou, wat Herakles

 

voor mij gedaan heeft, toen uit 't dodenrijk

 

hij mij verloste, sta ik hier: misschien

 

kunt gij mijn arm als bondgenoot gebruiken!

 

 

 

Maar wat is hier gebeurd? de grond vol lijken?

 

Ben ik te laat? heeft iets verschrikkelijks

 

zich hier al afgespeeld? wie heeft gedood

 

die kind'ren daar? van wie was zíj de vrouw?

 

Die jongens kwamen niet in speers bereik!

 

Iets anders, gruw'lijks is 't wat ik hier vind!

 

amphitruoon

 

O gij, heerser van

 

d'olijvenheuvel ginds...

 

theseus

 

Waarom vermeldt zo somber mij uw aanhef?

 

amphitruoon

 

Onzegbaar is 't leed

 

door de goden ons opgelegd!

 

theseus

 

Wie zijn die kinderen om wie gij huilt?

 

amphitruoon

 

Ze waren voortgebracht

 

door míjn telg, helaas,

 

die zich belaadde met

 

het bloed van kindermoord!

 

theseus

 

Houdt rein uw mond!

 

amphitruoon

 

Hoe graag deed ik dat!

 

theseus

 

Uw woord was gruw'lijk!

 

amphitruoon

 

Verloren zijn we, weggevaagd!

[p. 398]

 

theseus

 

Hoe, zeg mij, deed hij dit?

 

amphitruoon

 

Razend van drift in verbijstering,

 

met de pijlen in Hudra's gif gedoopt!

 

theseus

 

Dat's 't werk van Hera! Maar wie ligt daarnaast?

 

amphitruoon

 

Dat is mijn kind, mijn zoon,

 

die zoveel heeft doorstaan!

 

Tegen giganten trok

 

hij met de goden op,

 

als drager van hun schild

 

op de Phlegraeïsche vlakte.

 

theseus

 

Welk mens was ooit rampspoediger dan hij?

 

amphitruoon

 

Niemand anders zoudt gij

 

kunnen noemen, die zwaarder beproefd, die erger geteisterd is.

 

theseus

 

Waartoe omhult hij zijn rampzalig hoofd?

 

amphitruoon

 

Hij schaamt zich voor uw ogen,

 

voor vriend- en bloedverwantschap,

 

en voor der kindren moord...

 

theseus

 

Ontsluier hem: ik kwam zijn leed hier delen!

 

amphitruoon

 

O mijn zoon

 

leg af van uw oog

 

het doek, werp het weg,

 

toon de zon uw gelaat.

[p. 399]

 

Tegen uw tranen moge

 

een tegenwicht thans strijden,

 

 

 

Wij smeken u bij uw kin en knie

 

en handen en vallen u te voet,

 

een grijsaard stort zijn tranen.

 

 

 

O zoon, beheers uw wil,

 

het leeuwenhart dat gromt

 

om nieuw heilloos bloed

 

van onzaal'gen moord,

 

en kwaad hechten wil

 

aan 't kwaad dat is geschied.

 

theseus

 

Kom, gij die daar in uw ellende neerzit,

 

ik zeg u, toon uw vrienden uw gelaat.

 

Geen zwarte wolk heeft duisternis genoeg

 

om te verbergen 't onheil dat u trof.

 

Waarom schudt gij uw hand en wijst naar 't bloed?

 

Gij wilt niet, dat door 't woord tot mij te richten

 

gij met onreinheid mij besmetten zult?

 

Het deert mij niet, of 'k uw ellende deel,

 

samen met u heb 'k ook 't geluk gekend!

 

Naar ginds behoort mijn geest terug te keren

 

toen gij m'uit 't doodsrijk redde naar het licht!

 

Ik haat een vriendendankbaarheid die oud wordt,

 

ik haat, wie wel van voorspoed profiteert,

 

maar niet meevaren wil in ongeluk.

 

Sta op, onthul uw zo rampzalig hoofd

 

en kijk mij aan! Wie edel is van geboorte

 

draagt onversaagd de slagen van het lot!

[hij ontsluiert het hoofd van Herakles]

 

herakles

 

Theseus, zaagt gij den eindstrijd van mijn zoons?

 

theseus

 

Ik hoord' ervan, 'k aanschouw waarop gij doelt.

[p. 400]

 

herakles

 

Waarom onthult gij dan de zon mijn hoofd?

 

theseus

 

Gij smet als sterv'ling niet wat godd'lijk is.

 

herakles

 

Vlucht, roekeloze, 'k ben heilloos bezoedeld!

 

theseus

 

Geen wraakgeest rijst uit vrienden tegen vrienden.

 

herakles

 

Mijn dank! Dat ik u hielp wordt niet beschaamd.

 

theseus

 

Ik, eens door u gered, heb deernis nu.

 

herakles

 

'k Heb deernis nodig, 'k doodde mijn eigen zoons!

 

theseus

 

Recht hebt gij op mijn tranen in uw rampspoed.

 

herakles

 

Vond gij ooit and'ren in een groter leed?

 

theseus

 

Uw ongeluk rijst tot den hemel op!

 

herakles

 

Tegen dien hemel ben 'k goed afgericht!

 

theseus

 

Denkt gij met gramschap goden t'imponeren?

 

herakles

 

Grof tegen mij, ben ik het tegen hen!

 

theseus

 

Beheers uw tong, bral niet om erger leed!

 

herakles

 

Daar is geen plaats meer voor - 'k ben boordevol!

 

theseus

 

Maar wat wilt gij dan doen, waar toornt gij heen?

[p. 401]

 

herakles

 

Terug van waar ik kwam - onder den grond!

 

theseus

 

Gij spreekt daarmee de taal van alleman.

 

herakles

 

Zelf buiten schot, hebt gij gemakk'lijk praten!

 

theseus

 

Spreekt zó de man, die tegen alles opkon?...

 

herakles

 

Niet tegen dit! Elk lijden heeft zijn grens.

 

theseus

 

de weldoener, de grote vriend der mensen?

 

herakles

 

Die mij niet helpen! Hera triomfeert!

 

theseus

 

Hellas verdraagt niet, dat gij zinloos sterft!

 

herakles

 

Maar luister dan, met welke argumenten

 

ik uw vermaningen bestrijd. Waarom

 

thans en al vroeger 't leven werd voor mij

 

onleefbaar, zal 'k ontvouwen. Zoon ben ik

 

van iemand die mijn moeders ouden vader

 

gedood heeft en bevlekt met deze schuld

 

Alkmene huwde, die mij heeft gebaard.

 

Wanneer van een geslacht de eerste steen

 

slecht is gelegd, dan wankelt wat er op staat.

 

Zeus - wie is Zeus - bracht in mij voort een wezen

 

dat Hera zich tot vijand heeft gekozen.

 

-Wees, grijsaard, niet door wat ik zeg bezwaard:

 

in plaats van Zeus beschouw ik u als vader -

 

Ik was nog aan de borst toen zij, die deelt

 

het bed van Zeus, aan slangen wild van blik

 

toegang verschafte tot mijn wieg - en dood.

[p. 402]

 

Toen mij in bloei van jeugd het harde vlees

 

omhulde als een mantel, 'k hoef wel niet

 

te spreken van de werken die 'k toen wrochtt'.

 

Wat heb ik niet aan leeuwen, aan giganten,

 

aan Tuphoons met drie lijven en aan strijd

 

tegen vierpoot'ge horden van Kentauren

 

moeten bestaan? De Hudra, slangenhond

 

met honderd koppen, steeds weer aangegroeid,

 

heb ik in bloed gesmoord, gevaren duizendvoudig

 

tezaamgedromd doorstaan; zelfs tot de doden

 

ben ik gegaan en heb den driekophond

 

die Hades' poort bewaakt naar 't licht gesleept,...

 

om te voldoen aan d'opdracht van Eurustheus.

 

Dit is het laatste dan van mijn beproeving,

 

dat ik mijn kind'ren doodde en de kroon

 

gezet heb op d'ellende van mijn huis...

 

 

 

Dit is mijn dwangpositie: blijven wonen

 

in Thebe, mij zo lief, waar' heiligschennis.

 

En blijf ik toch, in welken tempel kan ik,

 

in welken vriendenkring mij tonen? Vloek

 

die elken omgang afsnijdt draag ik mee.

 

Ik kan naar Argos gaan? Onmogelijk,

 

'k ben immers uit mijn vaders land verbannen.

 

Maar 'k kan toch zeker naar een and're stad

 

mijn schreden richten? Ja, en dan, herkend,

 

met argwaan worden aangezien, terwijl

 

de beet van scherpe tong mij achter slot

 

en grendel jaagt; ‘Is dát niet de zoon van Zeus,

 

die eens zijn kinderen en vrouw vermoordde?

 

Waarom brengt hij niet, ver van hier, zich om?’

 

Waartoe zou ik nog leven? wat kan mij

 

nog bieden een bestaan vervloekt en doelloos?

 

Laat dansen nu Zeus' gemalin roemruchtig,

 

en stampen met haar schoeisel op den vloer

 

zo spiegelglad van den Olumpos, want

[p. 403]

 

wat zij gewenst, gewild heeft is bereikt:

 

de eerste man van Hellas is omver

 

gesmeten, met den grond waarop hij stond!

 

Tot díe godin zou men zijn beden richten?

 

Omdat zij Zeus 't bed van een vrouw niet gunde

 

heeft zij den weldoener van Griekenland

 

te grond' gericht - en hij was zonder schuld!

 

theseus

 

Geen and're godheid heeft dit pleit gebrouwen -

 

gij hebt gelijk - dan d'echtvriendin van Zeus.

 

Maar wie 't ook was, 't is beter dat g'u schikt,

 

dan dat gij nog veel ergers ondergaat.

 

Geen mens blijft door het noodlot ongerept

 

en ook geen god, als 't dichterwoord niet liegt!

 

Hebben niet goden, tegen elk gebod,

 

het bed bestegen dat van d'ander was?

 

Hebben zij niet, om d'heerschappij te grijpen,

 

met ketenen hun vader zelf geschonden?

 

Maar desondanks bewonen zij d'Olumpos

 

en dragen hun vergrijpen als... een god!

 

Wat wilt gij dan als mens? Protest indienen

 

tegen het noodlot - en de goden niet?

 

Verlaat ter wille van de wet dan Thebe

 

en ga met mij mee naar de stad van Pallas!

 

Daar zal 'k uw handen reinigen van smet,

 

een huis, een deel van mijn bezit u geven.

 

De gaven die de burgerij mij schonk

 

toen ik den stier van Knossos had gedood

 

en twee maal zeven maagden had gered,

 

zal ik u schenken. Overal in 't land

 

heeft men domeinen voor mij afgeperkt:

 

uw naam, zolang gij leeft, zullen zij dragen!

 

En na uw dood, als gij weer zijt bij Hades,

 

zal heel Athene's stad met offeranden

 

en machtig monument van steen u vieren.

[p. 404]

 

Een schone krans zal 't voor mijn burgers zijn,

 

met roem door Griekenland erkend te zien,

 

dat zij een nobel mens geholpen hebben!

 

En wat mijzelf betreft: gij waart mijn redder,

 

nu gij een vriend behoeft ben ik uw man!

 

Slechts godengunst maakt vrienden overbodig:

 

zíj kunnen helpen als 't hun maar belieft!

 

herakles

 

Helaas, in mijn leed is dat alles bijzaak,

 

'k Heb nooit geloofd, en zal ook nooit geloven,

 

dat goden ooit een hun verboden bed

 

hebben begeerd, noch dat z'elkanders armen

 

met ketens kluisterden, of dat de een

 

als meester wou regeren over d'ander.

 

Een god, die waarlijk god is, heeft niets nodig;

 

dat zijn maar fabels, door 'n poëet verteld!

 

 

 

Ik heb, al zit ik dan in mijn ellende,

 

toch overwogen of 't niet laf zou zijn

 

als ik van 't levenslicht dan afscheid nam.

 

Wie niet bestand is tegen ongeluk,

 

kan ook geweld van wapens 't hoofd niet bieden!

 

 

 

Ik zal den dood trotseren! Naar uw stad

 

begeef ik mij, in dankbaarheid voor uw

 

onmetelijke gaven. Ook de moeiten

 

die 'k heb geslikt waren onmetelijk.

 

Aan geen daarvan heb 'k me onttrokken, noch

 

een traan er bij gestort. Nooit had 'k gedacht

 

nog eens zover te komen dat ik huilde.

 

Maar 'k weet het nu: slaaf is men van het lot!

 

Goed dan! Gij ziet, grijsaard, mijn ballingschap,

 

gij ziet mij moordenaar van eigen zoons.

 

Geef hun een graf, doe hun het doodskleed aan

 

en eer hen met uw tranen - mij laat dat

 

de wet niet toe. Druk z'aan hun moeders borst,

 

leg z'in haar armen in het smartelijk

[p. 405]

 

bijeenzijn, dat door mij, rampzalige,

 

tegen mijn wil vernield werd. Als gij hen

 

met aarde toegedekt hebt, blijf dan wonen

 

in deze stad, in droefenis, maar toch:

 

doe uw gemoed geweld aan, dwing uzelf

 

met mij te dragen 't leed dat ons bezocht.

 

 

 

O kind'ren, hij, de vader die u voortbracht,

 

die u het leven schonk - ik bracht u om!

 

Geen voordeel had gij van mijn heldendaden

 

die ik gewrocht had tot uw levensroem

 

als schone vrucht, door vader u vermaakt.

 

En gij, mijn arme vrouw, die 't huw'lijksbed

 

onwrikbaar hebt behoed, u uitgeput

 

bestierende mijn huis dag in dag uit,

 

hoe schroom'lijk met den dood heb 'k u beloond!

 

Wee om mijn vrouw en kind'ren, wee om mij!

 

Hoe deerlijk is het mij vergaan, hoe deerlijk

 

is deze scheiding van mijn zoons en gade.

 

O smartelijk genot van dezen kus...

 

 

 

O smartelijk hervatten van mijn wapens!...

 

Wat moet ik doen? Neem ik ze mee of niet?

 

Kletterend op mijn schouders zullen ze zeggen:

 

‘Met ons hebt gij uw zoons en vrouw gedood,

 

in ons draagt gij de moorders van uw kind'ren!’

 

Zal ik ze dan nog dragen aan mijn armen?

 

Met welk' rechtvaardiging? Maar moet ik dan,

 

ontbloot van wapens, waarmee ik in Hellas

 

de schitterendste daden heb volbracht,

 

bukken voor vijanden en schand'lijk sterven?

 

'k Laat ze niet hier! Hoe wrang ook, 'k moet ze houden!

 

In één ding, Theseus, help mij. Kom naar Argos

 

en regel er met mij het loon waarop

 

ik recht heb nu 'k den helhond heb gebracht,

 

opdat ik niet, van smart om mijne kind'ren,

 

als ik alleen ben, 'n ongeluk bega.

[p. 406]

 

O land van Kadmos, en gij volk van Thebe,

 

scheert kaal uw hoofd en treurt en gaat naar 't graf

 

van mijne kind'ren, rouwt om deze doden

 

en rouwt om mij. Wij allen zijn vernietigd

 

door 't barre lot waar Hera ons mee sloeg.

[hij valt neer]

 

theseus

 

Sta op, rampzaalg', er is genoeg geweend.

 

herakles

 

Ik kan het niet, mijn leden zijn verstijfd.

 

theseus

 

Dus ook de sterksten velt het ongeluk?

 

herakles

 

O!

 

Kon ik, versteend, hier al mijn leed vergeten!

 

theseus

 

Schei uit! geef aan een helpend vriend uw hand!

 

herakles

 

Pas op, dat ik geen bloed smeer aan uw kleed.

 

theseus

 

Besmeur het, spaar het niet, 'k heb geen bezwaar.

 

herakles

 

Van zoons beroofd, vind ik in u mijn zoon...

 

theseus

 

Sla om mijn hals uw arm, ik zal u leiden.

 

herakles

 

Een vriendenspan, voorwaar - d'één is rampzalig...

 

Zó'n man als vriend, o grijsaard, heeft men nodig!

 

amphitruoon

 

Zijn vaderland heeft dan ook eed'le zonen!

 

herakles

 

Theseus, keer om, ik wil mijn kind'ren zien!

[p. 407]

 

theseus

 

Waartoe? Brengt laaf'nis u die bitt're drank?

 

herakles

 

'k Versmacht! 'k Wil aan mijn vaders borst althans!

 

amphitruoon

 

Hier ben ik, kind, gij vraagt om wat ik wens...

[wenend omhelzen ze elkaar]

 

herakles

 

Zo weinig telt gij nog uw eigen leed?

 

amphitruoon

 

Wat ik doorstond is niets bij deez' ellende.

 

theseus

 

Te huilen als een vrouw brengt u geen lof!

 

herakles

 

Klein word ik in uw oog? 'k Was 't vroeger niet!

 

theseus

 

Te klein! Waar bleef de grote Herakles?

 

herakles

 

Hoe waart gij in uw nood onder de aarde?

 

theseus

 

In moed de mindere van iedereen...

 

herakles

 

En toch zegt gij, dat ik in rampspoed krimp?

 

theseus

 

Ga mee!

 

herakles

 

Vaarwel, oud man.

 

amphitruoon

 

En gij, mijn kind!

 

herakles

 

Begraaf zoals ik zei mijn zoons.

[p. 408]

 

amphitruoon

 

Wie mij?

 

herakles

 

Ik zelf!

 

amphitruoon

 

Wanneer?

 

herakles

 

Als gij hen hebt begraven...

 

amphitruoon

 

Wat dan?

 

amphitruoon

 

breng ik uit Thebe u naar Athene!

 

Bestel der kind'ren droef bestel ter aarde.

 

Ik, die mijn huis in schande heb verspeeld,

 

ga mee met Theseus, als een schip op sleep,

 

en gans teloor. Wie boven een goed vriend

 

bezit van kracht of rijkdom stelt, is dwaas...

 

koorleider

 

Gaan wij dan in rouw en in tranen gehuld,

 

nu wij 't beste aan vriendschap verloren.

[Theseus en Herakles rechts af, het koor links. Amphitruoon gaat naar de kinderen. Deur van het paleis gaat dicht]