Maatstaf. Jaargang 3

[p. 248]

G.H. 'S-Gravesande
Ik geloof dat...
Herinneringen aan Annie Salomons

[Annie Salomons werd op 26 Juni 1955 zeventig jaar. Op grond van eigen en anderer onverdeelde bewondering voor haar 'Herinneringen uit den ouden tijd' in dit blad meen ik uit naam van alle lezers van Maatstaf te mogen spreken, wanneer ik Annie Salomons van harte geluk wens. Red.]

Toen ik op dien Mei-avond in de stilte van mijn kamer de oude Friesche staartklok elf hoorde slaan stond ik op om even de radio aan te zetten, die mij terug zou brengen in het eens ontvluchte leven. Maar in plaats van het nieuws, dat ik verwachtte, hoorde ik de stem van Annie Salomons zeggen: Ik geloof dat...

Ik had geen spijt, dat mijn klok vóór was, want ik hoorde in vijf minuten een levenswijsheid waar anderen misschien een half uur voor zouden noodig gehad hebben. Wat zij betoogde kwam hierop neer: laten de menschen toch liever het goede, dat ze over de dooden schrijven tegen de levenden zeggen, dan zou er meer waardeering en begrip zijn in den omgang. Ze gaf daarvan een teekenend voorbeeld.

‘Sa voix douce et sonore, au frais timbre angélique’ was verklonken in de kamer en voor het nieuws, dat ik had willen hooren, had ik weinig aandacht meer. Ik dacht aan den ouden tijd, liep naar mijn boekenkast en las weer de ‘Herinneringen uit den ouden tijd’, die Annie Salomons in dit tijdschrift publiceerde, in haar verzen, haar proza. En zoo leefden oude herinneringen in mij op aan haar. ‘Souvenir, souvenir, que me veux-tu?’

Als ik niet zoo hopeloos dom in jaartallen was en zoo onverbeterlijk slordig op mijn journalistiek werk, zou ik precies weten wanneer ik haar voor het eerst ontmoet heb en waar het interview, dat ik met haar heb gehad, gepubliceerd werd. Maar de heele situatie staat me nog helder voor den geest.

Annie Salomons had jong al naam als dichteres en schrijfster van ‘Een meisje-studentje’. Daarom leek het mij belangrijk een onderhoud met haar te hebben. Maar ik ben nu eenmaal verlegen en aangezien ik wist, dat een van mijn lit-

[p. 249]

teraire vrienden haar goed kende, vroeg ik hem het gesprek te arrangeeren. Die vriend heeft dat inderdaad gedaan en voor mij een afspraak gemaakt. ‘Je hoeft je niet zenuwachtig te maken’, zei hij, ‘ze is heel aardig en heel eenvoudig. Na afloop moet je me even vertellen hoe het geweest is.’

Annie Salomons woonde op het Frederik Hendrikplein en op den bewusten avond belde ik daar aan, gewapend met de traditionele blocnote. Ik werd boven gelaten in een groote voorkamer met uitzicht op het plein. De kamer was leeg. Na eenig zenuwachtig wachten kwam Annie Salomons, die het een of ander aan haar voet had, lichtelijk hinkend binnen en zoodra ze me zag, begon ze te lachen. Geen beleefdheidslach, maar een lach of ze aan iets grappigs dacht. Die lach week niet van haar gezicht toen ik me voorstelde en haar dankte voor het toestaan van het gesprek. Maar rustiger maakte die glimlach me niet. Ik tastte zoo onopvallend mogelijk naar mijn das en dacht, dat er iets niet in orde was aan mijn toilet. Maar ik kon niets ontdekken.

Met interviews is het zoo, dat men gauw ontdekt of men eenige sympathie voor elkaar heeft. Dit was een prettig onderhoud, waarin ik haar, dat weet ik nog wel, o.a. vroeg naar haar aandeel in ‘De stille lach’ van Nico van Suchtelen. Ze vertelde me, dat ze in 1914 met hem kennis had gemaakt op een vergadering van de Vereeniging van Letterkundigen. Ze spraken af samen een roman in brieven te schrijven. Nico van Suchtelen zou de brieven van den onderwijzer Joost Vermeer schrijven en zij die van Elisabeth van Rosande. Het grootste deel heeft Van Suchtelen geschreven en daarom stond haar naam niet op den roman, wat hem niet bevredigde. Maar ze beloofde hem, dat hij het bekend mocht maken als - indien ik me goed herinner - de tiende druk verscheen. Ze dacht, dat het boek nooit tien drukken zou halen; er zijn er meer dan dertig uitgekomen. Voor mij ligt een photo van een getypte bladzijde van het boek, waarin Annie Salomons in de marge stukken heeft toegevoegd. Ook haar portret uit die verre jaren bezit ik nog.

Na afloop liep ik bij onzen wederzijdschen vriend aan, zooals ik beloofd had, die me dadelijk vroeg hoe het geweest was. Natuurlijk vertelde ik direct, want dat zat me nog al-

[p. 250]

tijd een beetje dwars, dat ze lachte zoodra ze me zag en ook later binnenpretjes scheen te hebben. Overigens was het bijzonder aardig geweest. Toen vertelde hij wat er gebeurd was. Zoowel Annie Salomons als ik zagen tegen het onderhoud op. Om haar een indruk van mij te geven en haar op haar gemak te stellen, had hij een woordspeling van mij aan haar oververteld, waar ze hartelijk om gelachen had. ‘En daar zal ze aan gedacht hebben, toen ze je zag’, zei mijn vriend.

Annie Salomons en ik hebben elkaar weer gezien op de begrafenis van dien vriend te Leiden en na afloop schreef ze me een briefje, waarvan het slot luidde: ‘Ik vond het een lugubere middag en die ijle, verdwaasde stem van de ‘Opheliafiguur’ hoor ik nog steeds in m'n ooren. Prettig dat u een hartelijk, bezonken woord sprak uit naam van de oude vrienden’.

Een andere herinnering leeft ook nog in mij. Het was op den 60sten verjaardag van Louis Couperus in den huize Kleykamp. Op een verhooging stond de groote schrijver, in rok, met een bloem in het knoopsgat, naast zijn vrouw. Hij was pas hersteld van een ernstige ziekte en ik kon de gedachte niet van mij afzetten, dat hij oog in oog stond met den dood. De zaal was meer dan vol. Als journalist moest ik zooveel mogelijk namen van belangrijke personen, natuurlijk meest letterkundigen, noteeren voor mijn verslag, maar ik kende er weinig van gezicht. Annie Salomons, die ik aanklampte, was een en al hulpvaardigheid. Overal liep ze rond en kwam dan onvermoeid aan mij vragen: ‘hebt u die al?’. Het is voor een verslaggever op zoo'n gewichtig oogenblik een heele geruststelling als hij een hulp heeft, die hem het vervelende werk van namen noteeren uit de hand neemt. En de hulp was voortreffelijk; ik geloof niet, dat zij iemand vergeten heeft.

De aardigste herinneringen bewaar ik aan de viering van haar 65sten verjaardag op 26 Juni 1950 en aan de lunch na de uitreiking van den Constantijn Huygensprijs aan Geerten Gossaert.

Haar verjaardag in haar huis op de Johan van Oldenbarneveltlaan, waar dr. Vroom haar benoeming tot ridder in de Orde van Oranje-Nassau bekend maakte; waar Top

[p. 251]

Naeff uit naam van het huldigingscomité sprak en als tekst voor haar hartelijke toespraak een regel uit Annie Salomons' gedicht ‘Vagebonden’ had gekozen: ‘En zeet'len wij eens op 't gestoelte der eere’, om haar ten slotte een bijzonder exemplaar van den bundel ‘De ongerepte droom’ aan te bieden, een bundel door Annie Salomons zelf gekozen uit haar vroeger verschenen verzen, vermeerderd met nog ongepubliceerde poëzie.

Haar dankbrief aan de deelnemers van de huldiging had ze al op 27 Juni geschreven en dat handschrift laten reproduceeren. Ik weet niet of ze het bij allen heeft gedaan, maar op mijn exemplaar heeft ze een persoonlijk woord toegevoegd. Ze schreef me o.a.: ‘zodra ik u zag, moest ik erg aan [volgde de naam van onzen litterairen vriend] denken, maar het geheel liep me dien dag een beetje over den bol, zodat ik niet nog eens rustig met u kon praten. Maar het was een heerlijke dag en ik heb van de hartelijkheid zeer genoten’.

En dan de lunch, die Gossaert zijn oude vrienden heeft aangeboden. De dichter had me verzocht een stille eetgelegenheid op te zoeken en toen we daar bijeen waren wilde hij zelf de tafel schikken. ‘Ans moet naast mij zitten, zij is mijn oudste kennis’, zei hij en onder den maaitijd sprak hij elk zijner gasten naar ancienniteit van de vriendschap toe. Annie Salomons kwam dus het eerst aan de beurt, want haar kende hij bijna vijftig jaar. Hij zei, dat de naar litteratuur-hunkerenden - het waren er soms weinigen te Rotterdam - elkaar toch gevonden hadden. Hij vertelde van de samenkomsten met haar en Schmidt-Degener.

Men heeft mij wel eens verteld, dat Annie Salomons Gossaert heeft geteekend in haar ‘Herinneringen van een onafhankelijke vrouw’. Hij zou de ‘vreemde vriend’ zijn uit het nog steeds in mijn herinnering levende boek.

Na de lunch wilde Annie Salomons liever naar huis loopen dan in een taxi gaan. En zoo hebben wij een lang gesprek gehad van de Hoogstraat tot de Johan van Oldenbarneveltlaan, een gesprek over het verleden.

Ik geloof dat uit deze herinneringen wel blijkt, dat ik Annie Salomons op dien stillen Mei-avond goed begrepen heb, toen ze voor de radio sprak.