Maatstaf. Jaargang 2

[p. 562]

Jan Blokker
Het einde van Hensje

In de voorzomer begaf Volcmar de Ommelandvaarder zich naar het plaatselijk bureau van de Burgelijke Stand om er de geboorte te melden van een dochter, Hensje. Onder grote belangstelling van de dienstdoende ambtenaren werd het kindje ingeschreven in twee folianten alsmede in het trouwboekje dat Volcmar de Ommelandvaarder had meegebracht ten bewijze van het feit dat hij zeventien jaar voordien in het huwelijk was getreden.

Onmiddellijk na de plechtigheid richtte hij zijn schreden huiswaarts, en in zijn woning aangekomen trof hij zijn vrouw met een stil boek op het balkon. Ze las.

‘Ik heb zojuist een dochter aangegeven’, riep Volcmar de Ommelandvaarder opgetogen uit zodra hij tegenover haar had plaatsgenomen. Zijn echtgenote keek hem verwonderd aan, schonk een kop thee in en zei: ‘Daar zie ik het nut niet van in.’

Onder het theedrinken zette hij zijn motieven uiteen. Nadat zij vele daarvan had ontzenuwd, bleef de behoefte om zo maar eens een kind aan te geven als het belangrijkste argument voor zijn daad tussen hen in op de veranda verwijlen. ‘Het kan in ieder geval geen kwaad’, meende mevrouw de Ommelandvaarder.

Op de dag af zes jaar later evenwel, bereikte hen een brief van het plaatselijk gemeentebestuur. Zij hadden in de loop der tijden nog maar zelden over het meisje Hensje gesproken, doch elk voor zich des te meer gedachten aan het wezentje gewijd. Niet zonder vertedering had Volcmar de Ommelandvaarder een jaar na de aangifte stilgestaan bij het inzicht dat Hensje nu al zou kunnen lopen, en was zijn vrouw tot de conclusie gekomen dat het kind stellig reeds het stadium der zindelijkheid zou hebben bereikt. Hoewel daarover in hun samenzijn met geen woord werd gerept, besloten zij ieder op eigen gelegenheid zo nu en dan een speelgoedje, een schortje, een legpuzzle of een haarstrik voor hun dochter

[p. 563]

aan te schaffen, en na drie jaar zonden zij haar gedurende lege ogenblikken naar een nabijgelegen inrichting voor voorbereidend onderwijs.

De brief noodzaakte hen niet alleen het probleem in zijn werkelijke vorm onder ogen te zien, doch bovendien, om er uitvoerig tegenover elkaar over te spreken.

‘Hoe moet dat nu met Hensje?’, vroeg Volcmar de Ommelandvaarder na zijn vrouw met zijn eigen woorden de inhoud van het schrijven te hebben naverteld. Men had er hem, als hoofd van het gezin, op gewezen, dat het nieuwe schooljaar geen aanvang zou kunnen nemen zonder Hensje de Ommelandvaarder, en dat haar aanwezigheid in de eerste klasse niet alleen een genoegen zou zijn voor de betrokken docent doch, gezien het besluit van een regering uit vroeger tijden, tevens een plicht betekende voor de ouders.

‘Hoe moet dat nu?’, klonk het nogmaals aarzelend.

‘Daar heb je het nou’, antwoordde mevrouw de Ommelandvaarder. ‘Waren we er maar nooit aan begonnen.’

De omstandigheid dat ze, door het gebruik van het meervoudig persoonlijk voornaamwoord, een deel van de verantwoordelijkheid voor zijn optreden aanvaardde, deed Volcmar de Ommelandvaarder goed.

‘We sturen haar gewoon niet’, zei hij weerbarstig. Maar zij meende, dat een dergelijke houding als laakbaar te boek stond, en mompelde onder het weglopen: ‘Het enige wat je kunt doen is Hensje weer laten schrappen.’

Ze had er terstond veel verdriet van, en in de keuken bij het aanrecht, sneed ze zich met een blikopener in de vinger, daarbij niet weinig schreiend.

Bij hem trad de reactie iets later in. Terwijl hij met de brief in de handen aan de ronde tafel zat, drong het langzaam tot hem door welk een verlies het schrappen van Hensje uit de registers van de Burgerlijke Stand voor zijn gevoelsleven zou beduiden. ‘Dat nooit’, murmelde hij eerst nog koppig, maar al spoedig werd ook hij overmand door de tranen, die nog talrijker gingen vloeien toen hij bedacht hoe heerlijk het zou kunnen zijn de kleine meid straks bij te staan wanneer ze thuis kwam met een taalles of het te kwaad zou krijgen met vermenigvuldigingen. Deze over-

[p. 564]

wegingen veranderden echter niets aan de klare taal waarin de gemeentelijke missive was vervat, doch mengden zich allengs met een vage vrees voor repressailles van de zijde der Overheid in het geval dat Hensje de Ommelandvaarder zich niet bij de hoofdonderwijzer zou melden.

Met gevoelens van grote verslagenheid gingen de heer en mevrouw de Ommelandvaarder de zomer in. Zij zagen af van hun aanvankelijk voornemen, de vacantie te besteden bij familie te Wapserveen (Dr.) en zagen hun snipperdagen te gronde gaan aan een borende angst voor de onmiddellijke toekomst.

Op 15 Augustus vervoegden zij zich bij het schoolhek, zonder nochtans genoeg moed te kunnen verzamelen om binnen te treden. Op de zestiende verwachtten zij bij elke bel het verschijnen van enige politiemannen of althans van een ontstemde leerkracht van het L.O. Daags daarna meenden zij elk op hun beurt Hensje te ontwaren: een blond meisje, in vriendelijke jurkjes gehuld en met donkerblauwe of zwarte ogen, al naar gelang het licht viel. Ze zagen haar op het balkon of in een benedentuin, maar soms ook op vreemde plaatsen als in de grote pul op het buffet, onder het tapijt, boven de gootsteen en ter hoogte van de kraan. Er bekroop hen veel smart tijdens zulk machteloos toezien, en op 18 Augustus gaven ze elkander dan ook toe, dat er een onhoudbare situatie was ontstaan.

‘Je móet Hensje laten schrappen’, viel mevrouw de Ommelandvaarder verbitterd uit. De manier waarop ze daarbij weende had veel gemeen met het janken van een droevige hond en ging Volcmar de Ommelandvaarder derhalve door merg en been.

Hij achtte nu het ogenblik gekomen de stoute schoenen aan te trekken en zich opnieuw tot het plaatselijk bureau van de Burgerlijke Stand te wenden. In het glazen kantoortje dat het opschrift ‘aangiften geboorten’ droeg, was een persoon gezeten in wie hij de ambtenaar herkende die Hensje zes jaar tevoren in de folianten had aangebracht. De man was zes jaar ouder geworden.

Behalve spijt joeg Volcmar de Ommelandvaarder dit weerzien ook een golf van vernedering door de leden, en deze

[p. 565]

samenloop leidde hem tot een andere dan de voorgenomen gedragslijn. Met opgeheven hoofd liep hij het kantoortje voorbij en belde hij bij het loket ‘overlijden’.

‘Ik wil het overlijden van mijn dochtertje aangeven’, deelde hij de lokettist mede. Deze stelde hem daarop een aantal vragen, van welke de tweede vooral bevestigend door Volcmar de Ommelandvaarder kon worden beantwoord. ‘Draagt U uit eigen wetenschap kennis van het overlijden?’, luidde die namelijk.

Wat de ambtenaar tenslotte wilde weten, trof de vader echter als een donderslag bij heldere hemel. ‘Heeft U een schriftelijke verklaring van overlijden, getekend door een deskundige bij de hand?’, klonk het vanachter het traliewerk. ‘Die heb ik ook niet hoeven overleggen bij de geboorte’, stotterde Volcmar de Ommelandvaarder, maar de lokettist liet zich door deze uitvlucht niet uit het veld slaan. Stamelend moest de bezoeker daarom belijden, dat hij zulk een papier niet kon tonen. ‘Ik zal er met mijn vrouw over spreken’, zei hij waarna hij ijlings het bureau verliet.

Als een gebroken man kwam hij thuis. Zijn echtgenote hoorde snikkend zijn verslag aan en duidde hem zijn wankelend optreden tegenover de autoriteiten ten zeerste euvel. ‘O, Hensje’, jammerde ze telkens ontroostbaar, en deze twee woorden deden bij Volcmar de Ommelandvaarder de maat vollopen.

In zijn wanhoop trok hij een jacquet aan en spoorde hij naar de regering die in die tijd van dat jaar juist aan de Friese meren vertoefde. Hijgend kwam Volcmar de Ommelandvaarder bij haar binnen. Zij had net gedineerd en liep nog rond in een doodgewone zeilbroek die de kledij van haar gast iets formeler maakte dan die reeds was.

Volcmar de Ommelandvaarder kon niettemin meteen van wal steken. In sobere bewoordingen schetste hij de totstandkoming alsmede het dreigende einde van de ongeboren Hensje, alles bijeen een navrante vertelling die de regering aanleiding gaf tot verscheidene deels begrijpende, deels afkeurende hoofdknikjes. Uit deze blijken van meeleven putte Volcmar de Ommelandvaarder de moed om haar uiterste clementie te bepleiten voor de gedragingen die hij ook zelf

[p. 566]

bereid was als onjuist te doodverven.

‘Maar wat is nu uw uiteindelijk verzoek?’, informeerde de regering aan het slot van de toespraak.

‘Laat ons Hensje houden’, smeekte Volcmar de Ommelandvaarder met alle overgave. ‘Als we d'r maar niet hoeven laten schrappen.’ Hij dacht hierbij aan al het stille leed dat hij en zijn vrouw sedert de uitvoering van zijn impulsieve daad reeds te doorstaan hadden gekregen. Maar de regering, hoeveel begrip zij ook aan de dag wilde leggen voor de nood van haar bezoeker, stak niet onder stoelen of banken dat zij sceptisch stond tegenover de kans, het ouderschap van de Ommelandvaarders te redden. ‘Een desbetreffend wetsvoorstel is in voorbereiding’, verklaarde zij, ‘doch dat zal voor uw geval helaas te laat komen. Wij willen ons er echter terstond over beraden.’

Met sombere vermoedens over de uitslag van deze beraadslaging, bleef Volcmar de Ommelandvaarder alleen achter. Alles heb ik nu gedaan om Hensje te behouden, overwoog hij. Zes jaar lang hebben wij haar bezeten; zou dan de leerplicht haar ons kunnen ontnemen?

Omdat het wachten lang duurde en de dag vol emoties was geweest, viel hij na verloop van enige uren in slaap. Hij droomde mooie, veelbelovende dromen, doch tegen het ochtendkrieken kwam de regering hem wekken met een communiqué waarin onder meer werd gezegd dat er in haar boezem geen twijfel bestond over de onmogelijkheid van het bestendigen der onderhavige situatie. Tot haar leedwezen zag zij zich gedwongen Volcmar de Ommelandvaarder het advies te geven, Hensje uit zijn hoofd te zetten.

Enkele dagen nadien werd haar naam in alle stilte met een radeermes uit de registers verwijderd. In September ontving Volcmar de Ommelandvaarder nog een verzegelde brief waarin hem werd bericht dat ook naar het inzicht van de regering geen termen aanwezig waren om het bezoek aan de openbare lagere school verplichtend te stellen voor de inmiddels uitgewiste Hensje de Ommelandvaarder.

Haar vader heeft dit schrijven langzaam maar zeker aan de vlammen prijsgegeven.