Maatstaf. Jaargang 2

[p. 389]

J.C. Bloem
Het Panorama-Mesdag

Wanneer ik schrijf: het Panorama-Mesdag is een van de indrukwekkendste dingen, die ik ooit in mijn leven heb gezien, dan zullen velen geneigd zijn, daarover te meesmuilen. Men is namelijk zoo gewend aan een geijkte aesthetiek, dat men daarbuiten geen schoonheid bestaanbaar acht. En dan zooiets! Een deels hoogst primitief nagebootste, deels gezichtsbedriegelijk nageschilderde weergave van Scheveningen ongeveer driekwart eeuw her. Neen, dat is niets voor de belijders der officiële schoonheid. Maar gelukkig zijn er ook nog anderen.

Het is alweer jaren geleden sinds ik er de laatste maal was. Beneden (zijn zij er nog?) hingen moderne schilderijen, onder andere dat prachtige portret door Jac. van Looy van Jacob Batavier, een van die boeiende gestalten uit den Nieuwen Gidstijd, van wien nog maar weinigen zullen weten, omdat hij niet heeft geschilderd of gedicht, alleen maar geweest is. Dan ging men, als ik het wel heb, een donkere trap op en kwam te staan achter een rond rustiek hek, op den top van een nagemaakt duin. En opeens was men van deze wereld weg.

Hier en daar lagen op het zand eenige attributen van het visschersbedrijf - een anker, een oude mand - verstrooid, ter verhooging van de illusie eener werkelijkheid. En daarachter begon, op het beschilderde doek, rond en alles begrenzend als een klein heelal, de verbeelding, de droom.

Scheveningen, maar hoe lang geleden, hoe weinig nog ontluisterd door den hedendaagschen mensch, die de natuur niet anders kan gebruiken dan door haar te schenden eerst, ten slotte te vernietigen. Het eerste begin van een moderne badplaats is er nochtans al aanwezig in den vorm van het Hôtel des Galeries, het eenige der nog bestaande Scheveningsche bouwsels, dat niet bepaald uitgesproken hideus is, omdat de architectuur van dien tijd, zij mocht dan de schoonheid van vroeger eeuwen missen, in elk geval nog cachet had. Daarna kwam de gruwlijke stijlloosheid van het eind der vorige

[p. 390]

eeuw en het even erge stijlenallegaartje van de tegenwoordige.

Op het strand draven de huzaren van Breitner in hun kleurige uniformen, eveneens een herinnering aan een verdwenen wereld, waarin de oorlog nog iets van een feest had, een feest weliswaar waarbij bloed vloeide, maar toch vol van avontuur, bravoure, ridderlijkheid en vooral, om het met één woord, maar hoe veelzeggend, te noemen: persoonlijkheid. Wie in deze tijden de scharen heeft zien langstrekken, bij wie het woord uniform meer dan ooit tevoren zijn volkomen zin heeft gekregen, beseft pas goed, als hij ze met hun voorgangers van zoo betrekkelijk kort geleden vergelijkt, wat er onherroepelijk veranderd is. Maar het verleden is altijd evenzeer verleden, de herinnering is tijdeloos.

Die huzaren zijn het wonderlijkste op het geheele doek. Het is geen beweging en ook geen stilstand. Stilstaande beweging zou men het wellicht kunnen noemen. Zoo moet het in het slot van Doornroosje zijn geweest, toen het tooverwoord werd gesproken, dat opeens het leven deed stilstaan, midden in het verrichten der gewone daden. Maar hier zal het woord nooit gesproken worden, dat den ban verbreekt, deze beweging, die tevens stilstand is, zal nimmer weer waarlijk beweging worden, evenmin als die van de figuren op de Grieksche urn, die de stralende verrukking van John Keats eens aanschouwde. Eeuwig draven de huzaren, en de tijd verstrijkt op het hemelsch uurwerk, dat geen stonden telt.

Hoe wonderlijk echter deze huzaren ook zijn, van het indrukwekkendste in deze betooverde wereld sprak ik nog niet. Het is goede zede, het beste voor het laatst te bewaren, en dan: woorden zijn ten slotte geluid, ook waar zij niet gesproken worden; hoe zal men dan de stilte met woorden zeggen? Want de stilte is het, die aan dit herinnerde Scheveningen zijn bovenaardsche bekoring geeft. Bovenaardsch, inderdaad. Nergens toch ben ik mij ooit zoo ervan bewust geworden, dat ik de volstrekte stilte nog nooit ergens had ontmoet. Men denkt haar te hebben gekend in de eenzaamheid van een bosch of de verlatenheid van een avondstrand. Maar die stilte is er een van tegenstelling tot de luide, feitelijke wereld, waaruit men zoo juist is gekomen en waarheen men straks

[p. 391]

weer keeren zal. Het is de stilte, die men hoort tegen den achtergrond van de herinnering aan het misbaar des dagelijkschen levens. De stilte hier is iets geheel anders. Het is de ‘aboriginal silence’ uit de kathedraal van de Quincey's droom-fuga, die het diepste wezen doordringt met een ontzag en een geluk, dat op aarde niet bereikbaar scheen. De herinnering daaraan neemt men mee, voorgoed, en de afglans daarvan verleent zelfs een zekere wijding aan de leelijkheid en de vulgariteit van het werkelijke Scheveningen van nu.