Maatstaf. Jaargang 2

[p. 149]

Jan Engelman
Koning Oidipoes

Een man doodt zijn vader, huwt zijn moeder, heeft kinderen van haar en leeft twaalf jaren aan haar zijde, zonder te vermoeden in welke afschuwelijke omstandigheden hij verkeert. Hij heeft gehandeld in onwetendheid. De pest breekt uit in Thebe, waar hij koning is, de burgers komen bij hem klagen en zijn hulp inroepen, omdat hij hen al eerder van groot onheil heeft gered. Hij zegt, dat hij zijn zwager Kreoon reeds naar het orakel van Delfoi heeft gezonden, om te vragen hoe aan de stad genezing kan worden gebracht. De terugkomst van Kreoon, die mededeelt dat er een schuldige is, die verbannen of gedood moet worden, leidt de lang beraamde wraak der goden in. Van dat oogenblik af weten wij, dat Oidipoes verloren is, maar Sofokles ontraadselt langzaam het geheim, hij gaat te werk als een schermer die steeds feller stooten plaatst, en de tragische held komt niet ten val, voordat de toeschouwers zijn gevoerd door alle staten van angst, afschuw en medelijden. Hij raakt zoo diep in ellende als een mensch maar kàn overkomen. Een vernederd, verweduwd, door eigen toedoen blind geworden, jammerend rondzwervend menschelijk wrak. Veel later, aan het einde van zijn leven, stelt Sofokles zich de vraag, waarom Oidipoes zóó ongelukkig moest worden en of hij, die toch onwetend was, schuldig mocht heeten. Dan schrijft hij Oidipoes te Kolonos, een treurspel sereen, wijs en diep als een adagio van Beethoven, en na het groote pleidooi voor zijn onschuld, daarin door Oidipoes uitgesproken tegen Kreoon, waarin hij zegt dat hij het slachtoffer is van den willekeur der goden, die zonder twijfel sinds lang iets in 't schild voerden tegen zijn geslacht, wordt er over schuld ook niet meer gesproken. Sofokles gaat over tot een hoogere moraal en tot de idee van een hemelsche gerechtigheid, zoodat die tragedie eindigt als een breed religieus lied. Een goddelijke stem gebiedt Oidipoes, zich op weg te begeven naar het land waarvan geen sterveling weer-

...Of naar het Rijk der Blindheid, noodlot van Koning Oidipoes?

[p. 150]

keert, hij verdwijnt in de grot die de ingang is van de onderwereld en komt nimmer weerom.

Om de handeling van Koning Oidipoes goed te begrijpen is het nuttig te weten, wat er geschied is vóór de tragedie begint. Apollo heeft aan Laïos, koning van Thebe en zoon van Labdakos, de voorspelling gedaan dat, wanneer zijn echtgenoote Jokaste een zoon ter wereld zou brengen, deze hem zou vermoorden. Als Jokaste het kind heeft gebaard, laat zij het de voeten doorboren en samenbinden, en aldus geeft zij het mee aan een herder, die het neer moet leggen in het Kithairoongebergte. De herder echter is door medelijden bewogen en geeft den knaap over aan een anderen herder, afkomstig uit Korinthe, die het kind weer afstaat aan zijn kinderloozen koning Polybos. Deze noemt het, vanwege zijn gezwollen voeten, Oidipoes, d.w.z. Zwelvoet. Oidipoes is niet op de hoogte van zijn afkomst, totdat een zijner vrienden het geheim bij een feestmaal uit zijn mond laat vallen. Zijn ouders verzekeren hem, dat het een leugen is, maar Oidipoes gaat het orakel van Delfoi raadplegen. Een rechtstreeksch antwoord krijgt hij niet, doch Apollo zegt wel, dat hij zijn eigen vader zal dooden, de bedgenoot van zijn moeder zal worden en bij haar kinderen verwekken. Om dit te voorkomen, besluit Oidipoes niet meer naar Korinthe te gaan. Hij vertrekt uit Delfoi en op een driesprong ziet hij een wagen, waarin een oude man is gezeten. Dit is zijn vader Laïos. De bestuurder verspert hem op ruwe wijze den weg, Oidipoes wordt kwaad en in het gevecht dat volgt doodt hij zijn vader en diens begeleiders. Slechts één der dienaren ontkomt, deze meldt het droeve nieuws in Thebe. Wanneer Oidipoes bij de stad is gekomen ziet hij de Sphinx, het worgdier, het monster dat een plaag voor het land is, omdat het alle passanten van de rotsen werpt wanneer zij het volgende raadsel niet kunnen oplossen: ‘Welk levend wezen loopt 's morgens op vier, 's middags op twee en 's avonds op drie beenen?’ De weduwe van Laïos belooft, dat zij hand en kroon zal schenken aan den man die het land van dit monster verlost. Oidipoes waagt zich bij de Sphinx en lost het raadsel op: dat levend wezen is de mensch. Het monster stort zichzelf van de rotsen. Oidipoes wordt daarop door

[p. 151]

de Thebanen in triomf ingehaald en tot koning uitgeroepen. Hij huwt Jokaste en zij schenkt hem vier kinderen, de zoons Eteokles en Polyneikes, de dochters Antigone en Ismene. Zijn regeering is zegenrijk, totdat plotseling de pest uitbreekt.

Na de lectuur van den tekst van het muziekdrama Philomela, hebben Geerten Gossaert en M. Nijhoff mij den raad gegeven mijn krachten te beproeven op Oidipoes te Kolonos, welk treurspel hier nimmer is opgevoerd. De belangstelling voor het klassieke tooneel is hier te lande echter niet van dien aard, dat verwacht mocht worden dat het publiek in voldoende mate ontvankelijk zou zijn voor de statige liturgie van die tragedie. Het Departement van O.K. en W. heeft, dit overwegende, de opdracht gegeven voor een nieuwe vertaling van het meer ‘actueele’ Koning Oidipoes. Daarvan volgen hieronder de Koren, metrisch en rijmend behandeld. De dialoog is in rijmlooze verzen geschreven. Getracht is een eenvoudiger en beter over het voetlicht komende bewerking te geven dan die van Dr P.C. Boutens, het eerst uitgegeven bij de Wereldbibliotheek in 1926. Willem Royaards heeft bij zijn opvoeringen gebruik gemaakt van een vertaling der zeer vrije bewerking die door Hugo von Hofmannsthal is gemaakt, uitgegeven in 1911 bij het Verlag S. Fischer te Berlijn.