Maatstaf. Jaargang 2

[p. 119]

Rits Kruissink
Else Lasker-Schüler

Uit haar krijgshaftig zelfportret - in rijbroek, met kortgeknipte haren, ster en maansikkel op haar wang getatoueerd - treedt zij ons veeleer als een bommenwerpende anarchist of een verbeten guerillastrijder tegemoet dan als de dichteres der liefde - neen, der eeuwige verliefdheid. ‘Mit mir geht es zu Ende - Ich kann nicht mehr lieben’. Het moeten de laatste woorden in haar leven zijn geweest.

‘Ich bin in Theben (Ägypten) geboren, wenn ich auch in Elberfeld zur Welt kam im Rheinland. Ich ging bis 11 Jahre zur Schule, wurde Robinson, lebte fünf Jahre im Morgenlande, und seitdem vegetiere ich.’ Aldus luidt, even kort en kernachtig als haar typerend, haar andere zelfportret uit Menschheitsdämmerung.

En wij kunnen hier nog aan toevoegen, dat zij op 11 Februari 1876 in Elberfeld-thans Wuppertal geheten - geboren werd, dat zij van Spaans - Joodse afkomst was - haar overgrootvader was opperrabbijn geweest - dat zij jaren achtereen in Berlijn gewoond heeft, daarna een groot deel van Europa en ook het Oosten bereisde, o.a. in Zwitserland en Italië woonde, en haar laatste levensjaren doorbracht in Israël, waar zij in Januari 1945 - bijna 69 jaar oud - overleed en tegen de helling van de Olijfberg begraven werd.

Kort en kernachtig, dat waren ook haar typeringen van anderen, steeds raak getroffen in slechts een enkel woord.

Van Georg Trakl heeft zij gezegd: ‘Er war wohl Martin Luther’, van Richard Dehmel: ‘Über ihm steht der Mond doppelt vergrössert’, van Franz Werfel: ‘Ein entzückender Schuljunge ist er; lauter Lehrer spuken in seinem Lockenkopf’. Emil Ludwig kwam er het slechtst bij haar af. ‘Der Kempinsky der Weltgeschichte’ heeft zij hem genoemd. Gerhard Hauptmann joeg zij tegen zich in het harnas door hem eens toe te voegen: ‘Sie sehen aus wie die Grossmutter von Goethe’.

Een verwonderlijke vrouw, deze nomade en schrijfster

...tot Thebe aan de Rijn.

[p. 120]

van novellen en essay's, van het lyrische drama Der Wupper en het toneelstuk Aus meines geliebten Vaters Kinderjahren, van Hebräische Balladen, maar voor alles van romantische liefdesgedichten, oosters van kleur en plastiek, fel van temperament, zich uitlevend in uitersten van uitbundigheid en innigheid. Verliefd, telkens opnieuw verliefd en haar verliefdheden zonder enige schroom of verbloeming in haar lyriek uitzingende, in haar roman Mem Herz ook. Verliefd op haar ‘Prinz von Theben’, haar Sascha, haar Zebaoth, op haar kunstbroeders als de dokter-dichter Gottfried Benn, de zo jong om het leven gekomen melancholicus Georg Trakl, en op wie niet al.

Maar vol van een warme liefde ook voor de beide volken, die elkaar in haar ontmoet hadden: het Joodse en het Duitse. Haar laatste dichtbundel, kort na haar dood te Jeruzalem verschenen, had zij als opdracht meegegeven: ‘Meinen unvergesslichen Freunden und Freundinnen in den Städten Deutschlands. Und denen die wie ich vertrieben und nun zerstreut in der Welt, in Treue!’

Een vrouw, die geleefd heeft met alle cellen van haar lichaam, met geheel haar grote ziel, met alle tederheid en hevigheid van haar warme bloed, tot zij was opgebrand, tot zij niet meer beminnen en niet meer leven kon.

Peter Hille, haar vriend en geestverwant, aan wie zij in 1906 Das Peter Hille-Buch wijdde, heeft de volgende karakteristiek van Else Lasker-Schüler gegeven:

‘Sie hat Schwingen und Fesseln, Jauchzen des Kindes, der seligen Braut fromme Inbrunst, das müde Blut verbannter Jahrtausende.... mit zierlich braunen Sandälchen wandert sie in Wüsten, und Stürme stäuben ihre kindliche Nippsachen ab, ganz behutsam, ohne auch nur ein Puppchenschühchen hinabzuwerfen. Ihr Dichtgeist ist schwarzer Diamant, der in ihre Stirn schneidet und weh tut. Sehr wehe.’